Günlerin isimleri nereden geliyor?

Pazar, günü birçok uygarlıkta haftanın ilk günü olarak sayılmış. Günümüzde ise halen bazı Batılı ülkelerde haftanın ilk günü olarak sayılmaya devam etmekte. İsminden de anlaşıldığı gibi 'Pazar ve ertesi' kelimelerinin birleşimiyle oluşan kelime, Pazar gününün ertesi anlamında kullanılmış. 'Erte' sözcüğünün ise serüveni asırlar öncesine dayanmakta. Uygurca Budist metinlerinde erte, 'gün' veya 'gün doğumu' anlamına geldiği için yeni bir günün başlangıcıyla ilişkilendirilerek bu şekilde adlandırılmış. 1073 yılında Divan-i Lugati't Türk'te 'éetelemek' sözcüğü 'işe kalkmak' ile ilişkilendirilmiş aynı zamanda bu sözcük, eski Türkçede 'sabah' olarak da kullanılmış. Salı günü, Pazar gününün ilk gün sayılması nedeniyle bir tanımlaya tabi tutulmuş. Salı, 'Üçüncü Gün' demektir. Normalde Salı, birçoğumuz için 'ikinci gün' olsa da, aslen hafta Pazar ile başladığı için sözcük de buna göre anlam kazanmış. Arapçada ise 'Yevmü's-selāse' yani 'üçüncü gün' olarak geçmiş. Salı, 'selase' sözcüğünden dilimize girmiş. Salı gününün aynı zamanda mitolojik bir anlamı da var. Salı gününün İngilizce karşılığı olan 'Tuesday', aslen 'Tiu's Day', yani 'Tiu'nun Günü' olarak bilinmekte. Tiu, Nors Mitolojisi'ndeki Germen tanrılarından hukuk ve kahramanca kazanılmış zafer tanrısı Tır'den türetilmiş. Bu tanrı, İngiliz/Germen tanrılarından gök ve savaş tanrısı olan Tiu ya da Twia'dır. Tır, Eski İngilizcedir ve modern İngilizceye 'Tue' olarak geçmiş. Bunun haricinde kelime Orta İngilizcede 'tiwesday' ya da 'tewesday' olarak Eski İngilizcede ise 'tiwesdæg' olarak geçmekte. İlginç bir şekilde, 'Salı' sözcüğü Latincede 'dies Martis' yani 'Mars Günü' demektir. Mars, Romalı Savaş Tanrısı'dır. Antik Yunancada ise 'hemera Areos', yani 'Ares Günü' olarak geçmektedir. Ares, ise Yunan Savaş Tanrısı'dır. Görüldüğü gibi her medeniyetin mitolojik kahramanlarına göre gün isimleri de anlam kazanmış. Çarşamba sözcüğünün etimolojisi de oldukça ilginç. İlk olarak 1303 yılındaki bir sözcük olan Codex Cumanicus'ta Farsça ve Türkçe karışımı bir dille 'čaar sanbe' olarak geçmiş. Kelime anlamı 'Dördüncü Gün'dür. Farçadaki 'çaharşanba', yani 'haftanın dördüncü günü' kalıbından dilimize geçmiş. İlginç bir şekilde Farsçada 'şabba' ya da 'şanba' aynı zamanda Cumartesi günüdür. Eskiden birçok toplumda ise Çarşamba günü haftanın son günü olarak görülmüş. Dolayısıyla Çarşamba, Cumartesi'den sonraki 4. gün idi. 'şamba' sözcüğü de, İbrani ve Aramicedeki 'şabāt' sözcüğünden Farsçaya geçmiştir. Şabat, 'dinlenme günü' olarak bilinmekte. Bu da oldukça mantıklı görünür çünkü Sevan Nişanyan'ın Çağdaş Türkçenin Etimolojisi sözlüğünde not ettiği üzere 'yedi günlük hafta düzeni MÖ 6. yy'dan itibaren Yahudi toplumundan, ortak Arami kültürü vasıtasıyla, çevre kültürlere yayılmıştır.' Batı dilindeki karşılığında ise yine mitolojik bir alt yapı var. Çarşamba gününün İngilizce karşılığı olan 'Wednesday', aslen 'Woden's Day', yani 'Woden'in Günü' olarak bilinmekte. Woden, Anglosakson ve Germen mitolojisindeki 'Baş Tanrı'dır. Vahşi Av olarak bilinen olayın lideridir. Woden sözcüğünün kökeni olan 'wod' sözcüğü 'vahşice çılgın', 'en' eki ise 'liderlik' anlamına gelmektedir. Bir diğer deyişle Woden, 'vahşice çılgın lider' demektir. Perşembe, 1300'lü yıllardan öncesine dayanan ve Orta Asya'da keşfedilmiş bir Kuran tefsirine kadar giden bir sözcük. Borovkov tarafından yazılan analizde sözcük 'penc şembe', yani 'Beşinci Gün' olarak geçmekte. Farsça kökenli olan bu kelimede 'Penc', 'beş' anlamına gelmekte. Perşembe gününün İngilizce karşılığı olan 'Thursday', aslen 'Thor's Day', yani 'Thor'un Günü' olarak bilinmekte. Nordik şimşek tanrısı olan Thor, Keçiler tarafından çekilen bir araç ile seyahat etmesi ve Miölnir isimli çekici üretmesiyle bilinir. Aesir'in koruyucusudur ve yazgısında Midgard Serpent'i öldürmek varken onun tarafından öldürülen tanrıdır. Orta İngilizcede 'thuresday' olarak, Eski İngilizcede 'thursdæg' ya da 'thunresdæg' (Şimşek Günü) olarak, Eski Norsçada 'thorsdagr' olarak geçmekte. İlginç bir şekilde, 'Perşembe' sözcüğü Latincede 'dies Jovis' yani 'Jüpiter Günü' demektir. Jüpiter, Romanın kudretli tanrısıdır ve Roma devletinin sahibidir. Yıldırım ve şimşek yaratmasıyla bilinir. Antik Yunancada ise 'hemera Dios', yani 'Zeus Günü' olarak geçmektedir. Zeus, Yunan göklerin tanrısıdır. En üstün tanrı olarak bilinir. Özellikle İslam dininde kutsal olarak sayılan Cuma adlandırması, 1341 yılında yazılan Tezkiretü'l Evliya'ya kadar gitmektedir ve orada 'cum'a' olarak geçmekte. Arapçadan dilimize geçen sözlük, 'toplanma günü' anlamına gelerek doğrudan Cuma namazını işaret ettiği düşünülür. Arapçadaki 'cm' ya da 'cmm' köklü kelimeler, 'toplama, toplanma, topluluk' anlamlarına gelmekte. Cami, cemevi, cima, cumhur, cumhuriyet, cümbür cemaat, camia, icma, içtima, mecmua, cemaat, cemiyet, Cuma gibi sözcükler hep aynı kökten türetilmiş. Batı ise yine bu günü mitolojik unsurlarla adlandırmış. Cuma gününün İngilizce karşılığı olan 'Friday', aslen 'Freya's Day', yani 'Freya'nın Günü' ya da 'Özgürlük Günü' olarak bilinmekte. Freya (ya da Friya), Germenik mitolojideki aşk, güzellik ve üreme tanrıçasıdır. Nors Mitolojisi'ndeki Freya ile aynıdır. Valkyries'in lideri ve Vanir'lerdendir. Kelime, Orta İngilizcede 'fridai' olarak, Eski İngilizcede 'frigedæg' geçmekte. Latincede 'dies Veneris' yani 'Venüs Günü' demek olan 'Cuma' sözcüğü, Romalı güzellik ve aşk tanrıçası Venüs'ten ismini almış. Antik Yunancada ise 'hemera Aphrodites', yani 'Afrodit Günü' olarak geçmektedir. Afrodit ise Yunan aşk ve güzellik tanrıçasıdır. Dilimizde tıpkı pazartesi gibi sonradan türetilen bir kelimedir. Cumanın ertesi anlamına gelmektedir. Kendi başına özel bir anlamı yoktur. Batı'da kullanılan şekli ise yine mitoloji ile şekillenmiş. Cumartesi gününün İngilizce karşılığı olan 'Saturday', aslen 'Saturn's Day', yani 'Satürn'ün Günü' olarak bilinmekte. Satürn, Roman ve İtalyan mitolojisinde tarım tanrısıdır. Onun hükmünde dünyanın mutluluk ve erdem ile yönetildiğine inanılırmış. Orta İngilizcede 'saterday' olarak, Eski İngilizcede 'sæter(nes)dæg', Latincede 'dies Saturni', Antik Yunancada 'hemera Khronu' (Cronus'un Günü) olarak geçmekte. Cronus ya da Kronos, ve Zeus tarafından yenilerek alt edildiği düşünülen evrene hükmetmiş bir titandır Sözcük, tahmin edildiği üzere ticaret merkezi olarak görülen 'pazar', 'pazar yeri' sözcüğünden gelmekte. İlk olarak 1303 yılında Codex Cumanicus'ta 'bazar' olarak geçen sözcük, 1680 yılında Meninski Sözlüğü'nde 'bāzār güni' olarak bahsedilmiş. Sözcük, Farsçadaki 'bazar', yani 'çarşı, alışveriş edilen yer' anlamına gelen sözcükten gelmekte. Ayrıca Macarcadaki 'vásár', yani 'pazar' veya 'vásárnap' yani 'Pazar günü' sözcüklerinden gelmiş olabileceği de düşünülmüş. Pazar, İngilizcede 'Sun' sözcüğü ile karşılanır. Dolayısıyla 'güneş günü' anlamına gelen kelime, Latincede de aynı anlamı karşılayan 'dies solis' olarak bilinmekte. Pek çok Batı ülkesinde ise Pazar, haftanın ilk günü olarak sayılır.

Günlerin isimleri nereden geliyor?

Pazartesi