Cami ve türbeleriyle Doğu Türkistan

UYGURLAR VE DOĞU TÜRKİSTAN 🔸 Uygurlar, 745 yılında bugünkü Doğu Türkistan topraklarında bir kağanlık kurarak tarihin en güçlü Türk devletlerinden biri olur. Fakat komşu devlet olan Çin Hükümdarlığı, özgürlüğüne düşkün Türk boyu olan Uygurları hakimiyeti altına almak ister. 🔸 Kurulan ilk Uygur Kağanlığı 840 yılında yıkılır. Tabi bunun en büyük sebebinin Çin akınları ve bunun yanı sıra yine Çinlilerin Uygurları birbirlerine düşüren oyunlarıdır. 🔸 Tüm bunlara rağmen yaklaşık bir asırdır Türkistan coğrafyasında gördükleri baskı, işkence ve asimilasyon politikalarına rağmen tarihte kalıcı izler bırakmayı başarmışlardır. 📍 GANSU, LANZHOU CAMİİ 🔸 Uygur Türklerinin Doğu Türkistan topraklarına varlıklarının bir imzası olarak inşa ettirdikleri bir yapı olan Lanzhou Camii, bu coğrafyanın en güzel mabetlerindendir. 🔸 Doğu Türkistan'ın Kansu/Gansu eylatinde bulunan Lanzhou Camii, kubbesindeki farklı mimaride kubbesiyle ve çift minaresiyle bölgenin adeta simgelerinden biri haline gelir. ↪ Çin hükümeti, Doğu Türkistan topraklarını işgal ettiğinden beri dini yapıları bir bir yıkmaktadır. Bundan ötürü kurak ve çorak iklim şartlarında konumlanan yapının günümüzde nasıl bir halde olduğu billinmemektedir. (X) Kansu/Gansu Eyaleti neresi? Kansu, Doğu Türkistan'ın bir eyaletidir. Kuzeyden Moğolistan, güneyden Çinghay ve Siçuan eyaletleri, doğudan Ningxia Özerk Bölgesi, Shaanxi eyaleti ve İç Moğolistan Özerk Bölgesi, batısından Sincan Uygur Özerk Bölgesi ile çevrilidir. (X) Uygurların dünyaya armağan ettiği 12 makam 📍KAŞGAR, AFAK HOCA TÜRBESİ 🔸 Uygur mimarisinin en görkemli yapılarından biri, Uygur Özerk Bölgesi'nde Kaşgar eyaletinde bulunmaktadır. Bu eser, Afak Hoca türbesidir. Mavi ve yeşil çinilerle bezenen bu muhteşem binaya yakın zamanda onarım yapılmadığından ilk zamanki halini korumaya devam etmektedir. 🔸 Manevi değeri oldukça yüksek olan türbe, 1940 yılında inşa edilir. Burada Müslüman aleminin meşhur mütefekkiri Afak Hoca ve 72 kişilik aile efradı meftundur. (X) Afak Hoca kimdir? Afak Hoca Kaşgar'ın siyasi ve dini önderlerinden biridir. Afak kelimesi 'ufuk' manasına gelirken ilerleyen zamanda müridleri tarafından 'Appak' olarak anılmaya başlanır. (X) Appak ne demek? Appak Eski Türkçe bir kelime olup'bembeyaz, tertemiz' manalarını karşılar. 📍 IYDGAH CAMİİ 🔸 Iydgah Camii'ndeki 'Iydgah' kelimesi 'bayram yeri' anlamına gelir. Doğu Türkistan, Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan cami, 1442 yılında Saqsız Mirza tarafından yapılır. Yıllar içinde birçok değişikliğe uğrayan mabedin aynı zamanda geniş bir avlusu bulunur. 🔸 Uygur Türklerinin sembollerinden biri olan bu camide aynı anda 10 bin kişi namaz kılabilir. Muazzam mozaikler ile bezenmiş cami, tarihi İpek Yolu'nun üzerindeki Kaşgar eyaletinde yer alır. (X) Kaşgar Eyaleti nerede? 'Kaşgar' sözcüğü 'yeşim taşı' manasına gelir. Burası o kadar kutsal ve değerli bir yerdir ki zamanında böyle bir isim verilir. İpek Yolu üzerinde köprü görevi gören bu kent, birçok Türk Cumhuriyetlerine sınırı bulunur. (X) Türkistan'ın gözbebeği 10 cami 📍SATUK BUĞRA HAN CAMİİ VE TÜRBESİ 🔸 İlk Müslüman Türk hükümranlığı olan Karahanlı Devleti'nin yöneticisi Satuk Buğra Han'ın türbesi, Kaşgar eyaletine yakın Altın Arduç Köyü'nde yer almaktadır. 🔸 Bozkırın ortasındaki cami ve türbe ziyaretçilerine, firuze renkli çinileriyle adeta görsel şölen sunmaktadır. Abdülkerim Satuk Buğra Han'ın türbesi, caminin solunda üzüm bağları ve ağaçlı bir alanda bulunmaktadır. 🔸 Karahanlı Hanı Satuk Buğra'ya ait türbe, 10. yüzyılda inşa edilir. Fakat bölgede yaşanan depremler sonucu 1995 yılında Mimar Abuduryim Ashan'ın öncülüğünde onarımdan geçer. (X) Yüzyıllardır devam eden Çin zulmü 📍 TURFAN, EMİN MİNARE 🔸 Emin Minaresi, Uygur Özerk Bölgesi'nde Turfan eylatinde yer almaktadır. Süleyman Minaresi olarak da anılan bu yapı, zamanında bir camiye aittir fakat caminin yıkılmasıyla beraber geriye sadece bu muazzam yüksekliğe sahip minare kalır. 🔸 Yapımına 1777 yılında Emin Hoca tarafından başlanır ancak çıkan iç karışıklar sonucu Emin Hoca şehit edilir. Böylece yapının inşası uzamış olur. Sonuç olarak bu mimarı şaheser, oğlu Süleyman tarafından tamamlanır. 🔸 Tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan Emin Minaresi, Çin'in en yüksek minaresi olarak kabul edilmektedir. Bu yapının ayağı 10 metre olup tamamı 44 metre yüksekliğe sahiptir. Caminin içi yerel sanatkarlar tarafından tamamen yerel bir malzeme ağaçtan yapılır. ↪ Yapının dışı, İslami tarzda ve Afgan usulü zarif geometrik desenler ile bezenmiştir. (X) Turfan Eyaleti neresi? Turfan, Doğu Türkistan topraklarında yer alan tarihi bir vaha kentidir. 📍 KAŞGARLI MAHMUD TÜRBESİ 🔸 Yaşadığı yüzyılın en önemli alimlerinden biri olan Kaşgarlı Mahmud, adından da anlaşılacağı üzere 'Kaşgar' vilayetinde doğmuş burada yetişmiş ve kendini Türk-İslam mefkuresine adamış bir mütefekkirdir. 🔸 Ünlü leksikografın türbesi, Uygur Özerk bölgesi sınırlarında bulunan Kaşgar kentindeki Opal Köyü'nde yer almaktadır. Uygur Türklerinin türbedarlık geleneği bu kutsi yerde de mevcuttur. Divanü Lügati't Türk'ün yazarının türbedarlık görevini 'Yasin Kari' ailesi üstlenmiştir. 🔸 Türbenin bahçesinde Kaşgarlı Mahmud'a ait bir heykel ve müze halinde çevrili bir bölüm vardır. Aynı zamanda külliye şeklindeki türbenin içinde; çilehane, tilavethane, hacet ve halvet yerlerinin varlığı bilinir. (X) Leksikograf ne demek? Yunanca kökenli kelime, 'sözlükçü' manasına gelmektedir. Yüzyıllardır devam eden Çin zulmü 📍 URUMÇİ, KURUK KÖPRÜ CAMİİ 🔸 Doğu Türkistan'ın en önemli şehirlerinden biri olan Urumçi, Uygur nüfusunun büyük bir kısmını bünyesinde barındırmaktadır. Bu kentin sembollerinden olan Büyük Pazar Meydanı'nda yer alan Kuruk Köprü Camii günümüze kadar ulaşır. 🔸 Bu caminin bulunduğu meydan Urumçi'nin en işlek ve en kalabalık mevkisi. Urumçi'nin en ünlü pazarı olan 'Büyük Pazar', İslam mimarisinin sembolik özelliklerini de gözler önüne sermektedir. Pazarın yapısı, kadim İpek Yolu'nun zenginliğini adeta canlandırmaktadır. (X) Urumçi Eyaleti nedir? Urumçi ya da Ürümçi, Çin'in kuzeybatısında yer alan, Doğu Türkistan'ın başkentidir. 📍 YUSUF HAS HACİB TÜRBESİ 🔸 Doğu Türkistan'ın Kaşgar vilayetinde, tarihimizin unutulmaz isimlerinden Yusuf Has Hacib'in türbesi bulunmaktadır. Firuze renkli çiniler ile donatılan bu yapı, hem Karahanlı hem de Selçuklu mimarisinden etkilenerek inşa edilmiştir. 🔸 Yusuf Has Hacib olarak tanınan Balasagunlu Yusuf, edebiyatımızın en mühim şairlerinden biridir. Hakkında kapsamlı bilgi olmasa da 1017 - 1019 yılları arasında doğduğu tahmin edilir. Çağının bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça'yı iyi derecede öğrenir. 🔸 Büyük bir edebi değer taşıyan 6645 beyitlik Kutadgu Bilig yani 'Kutlu kılan bilgi' adlı eserin sahibidir. Bu yapıtı aynı zamanda ilk siyasetname olma özelliğini de taşımaktadır. (X) Balasagun neresi? Günümüzde Kırgızistan Cumhuriyeti'nin Çu nehri havzasında bulunan eski ve oldukça tarihi bir şehir. (X) Doğu Türkistan Ramazan sözlüğü 📍 TUYUQ CAMİİ 🔸 Doğu Türkistan, bulunduğu coğrafyadan ötürü zengin topraklara sahiptir. Çeşitli iklimleri, birbirinden farklı mimarisiyle adeta bir açık hava müzesidir. Tuyuq ise Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan, kahverenginin her tonuna sahip bir köydür. 🔸 Turfan'a 55 kilometre doğusunda yer alan diğer adıyla Tuyoq Köyü, Çin'in batısındaki en gizemli yerlerden biridir. Yüzlerce yıl eşsiz jeolojisi ile fotoğrafçılar ve sanatçılar için ilham kaynağıdır. 🔸 Çok köklü tarihe sahip bu köyde, Tuyuq adında merkezi bir cami bulunmaktadır. Bu dini yapı zamanında coğrafyanın merkezini temsil etse de günümüzde terk edilmiş vaziyettedir.