Çerkes kültürü: Xabze

ÇERKESLERİN TÖRESİ ◾ Dünya üzerinde var olmuş tüm toplumların temel yapı taşlarını 'gelenek ve görenekler' oluşturmaktadır. Türkler de töresiyle mevcudiyetini ispatlamış bir millettir. ◾ Türklerin ilk yazılı kitabesi olan Orhun Abidelerinde 'töre'nin varlığı ve mahiyeti tam 11 yerde geçmektedir. (X) Kafkasların asil milleti: Çerkesler TÖRELER YAZILI DEĞİLDİR ◾ Türk devletini iki önemli unsur olan 'töre ve hikmet' oluşturur. Kültürel bir miras olan töreler, yazılı değildir. Bir kağıt üzerinde yer almaz ve baskısı yoktur. ◾ Tamamıyla sözlü kültürü oluşturan töreler, Türklerin yakın dostu ve komşusu olan 'Çerkesler'in de 'Xabze' adı verdikleri kültürel mahiyete sahip bir isimle varlıklarını sürdürmektedirler. ÇERKES HALKININ KÜLTÜREL MİRASI ◾ Xabze, Çerkeslerin yazılı olmayan kurallarını ifade etmek için kullanılan bir isimdir. Selamlaşmadan tutun tüm davranışlardan sorumlu Xabze kültürü, Çerkes toplumunun manevi ortamını oluşturmaktadır. ◾ Çerkeslere göre günlük yaşamda uyulması gereken kurallar vardır. Bu kurallara uymak demek bir nevi Çerkes olmanın özünü korumak demektir. Eski bir Adige deyişi de aslında bu düşünceyi destekler niteliktedir: 'Öbür dünyada bile Xabze var. Sen doğru olanı yap isterse dünya batsın.' (X) Şeyh Şamil'in Mektupları KİŞİLİĞİN MİMARLARI ANNE VE BABALAR ◾ Xabze kurallarına göre Çerkes bir anne, ön plana çok çıkmadan o evin yöneticisi olduğunu hissettirmelidir. Ev halkı bunu dile getirmese de ona 'tıbısım' yani 'ev sahibemiz' diye hitap etmelerinden bu durum aşikar olmaktadır. ◾ Çerkes bir baba ise uzlaşmacı, donanımlı ve evin asıl yöneticisi konumundadır. Zevk ve eğlenceye düşemez, daima koruyucu ve kendini bilen bir yapıya sahip olmalıdır. ◾ Çünkü bilinir ki çocuk anne ve babanın yasımasıdır ve çocuklarının geleceğini düşünen tüm Çerkes ebeveynleri, Xabze kültürüne göre onları yetiştirme gayreti içindedir. BİR ÇERKES ÇOCUĞUNUN EĞİTİMİ ◾ Çerkes adetlerine göre bir çocuğun yetiştirilmesinin ilk kuralı, ona saygı duymaktır. Ona bir birey olduğu hissettirilmeli ve özgür, kendini rahatça ifade edebilen bir bireye dönüştürülmesi yönünde çaba sarf edilmelidir. ◾ Bu halk, öncelikle çocuklarının çevreleriyle iyi bir iletişim kurmalarını isterler. Bundan sonra selamlaşma, büyüklere saygı, yemek adabı, komşuluk ilişkileri, misafir ağırlama ve karşılama hususları gelir. XABZE KÜLTÜRÜ: SORGULAYICI VE ARAŞTIRICI BİR NESİL ◾ 'Ben yoksulluk çektim, çocuklarım çekmesin' düşüncesi Çerkes halkında yoktur. Çünkü, günümüzde yaşam standartları normalin üstünde olduğundan her istediğini yaptırmak isteyen bir nesil doğmuştur. Bu nedenle çocuklar şımartılarak büyütülmez. ◾ Eğitim hususunda ise 'sorgulayıcı, araştırıcıdır, bir şeyler üretmek- bulmak içindir' anlayışı hakimdir. (X) Hayalet Kent: Gamsutl SELAMLAŞMA KURALLARI ◾ Toplum içinde yaşayan tüm insanların hayatının merkezinde 'selamlaşma' hususu yer almaktadır. Bu durum Çerkesler için de geçerlidir. ◾ Çocuklar yetiştirilirken özellikle büyüklerine olan sonsuz saygıları dikkat çekmektedir. Örneğin; bizden büyük bir kişi bulunduğumuz ortama girerse ayağa kalkarız ve selam vermeden konuşmaya başlayamayız. ◾ Büyüğümüz elini uzatmadan el uzatamayız. 'Nasılsın?' sorusuna sadece 'iyiyim' ve benzeri cevaplar ile yanıt verebiliriz. 'Sen nasılsın?, ya sen?' gibi sorular yöneltilmez. EV VE KOMŞULUK İLİŞKİLERİ ◾ Xabze kültüründe 'ev; misafirperverliğin, sıcaklığın ve samimiyetin hissettirildiği bir yuva' olarak tanımlanır. Eski Çerkesler evlerini, havadar ve yeşilin hakim olduğu yerlere kurmayı tercih etmişlerdir. En çok da evlerinin suya yakın olmasına dikkat etmektedirler. ◾ Komşuculuk ilişkilerinde maddi ve manevi paylaşım esastır. Komşular yeri geldiğinde dert ortağı olsalar da birbirlerinin özel hayatlarına asla müdahale etmezler. Herkesin bir sınırı vardır ve bunu geçmemeye özen gösterirler. (X) Kafkasya'nın unutulmaz ismi XABZE MİSAFİR KÜLTÜRÜ ◾ Xabze toplumuna göre kutsal kabul edilen misafirler tören havasıyla karşılanırlar. Çerkeslerin her hanesinin avlusunda, her ihtiyaçlarını rahatça karşılayabilecekleri 'hac'eş' dedikleri misafirhaneler bulunur. ◾ Gelen misafir 'kimsin, nereden gelip nereye gidiyorsun?' diye sorulması çok ayıp karşılanır. Misafir kalacağı evde ona eşlik edecek yaşıt biri yoksa komşular aracılığıyla bu sorun çözülür. ◾ Türk milletinin kültüründe olduğu gibi Xabze kurallarına göre de misafire 'aç mısın?' diye sorulmaz. HANE KURALLARI ◾ Hane sahibi kadar misafirlerin de uyması gereken bazı kurallar vardır. İnsan, kendi evinde davrandığı gibi misafir olduğu evde aynı davranışları sergileyemez. ◾ Dolayısıyla bir misafir nasıl davranması gerektiğini bilmelidir. Çerkeslerin, 'Misafir tatlı dilli ve kuzu gibi uysal olmalıdır' atasözü aslında bu durumu özetler mahiyettir. ◾ Daha birçok hususta hassas kurallara ve davranışlara sahip olan Çerkesler, 'nefsine hakim, duyarlı, çabuk kavrayan, kendini beğenmişlikten uzak, özgüveni tam, ben değil biz diyen' bir nesil hedeflerler. (X) Dinmeyen acı: Çerkes Sürgünü