Üç aylar sözlüğü

RECEP 🔹 Arapça kökenli 'recb' kelimesinden türeyen 'recep', 'saygı duymak, tazim göstermek' anlamlarına gelir. Dini bir terim olarak da karşımıza çıkan Receb ismi, Hicri takvimde üç ayların ilkidir. 🔹 Bundan ötürü 'Receb', 'kendisine hürmet edilen, saygı duyulan ve savaşmanın haram kabul edildiği aylardan biri' olarak kabul edilir. 'Muhakkak ki zaman Allah'ın (CC) yarattığı günkü şekliyle akıp gitmektedir. Sene on iki aydır. Onlardan dördü haram aylarıdır. Bunlardan üçü peş peşesi Zilkâde, Zilhicce, Muharrem, bir de Cemâziyel-âhir ile Şaban ayları arasında olan Mudar Kabilesi'nin ayı Recep'tir. (Buhârî, Tefsir - Sûre 8,9- Bed'ül-Halk 2 - Meğazi, 77- Edâhi 5) ŞABAN 🔹 Arapça kökenli kelime olan 'Şaban', Hicri takvimin sekizincisidir. Aynı zamanda üç ayların da ikincisi kabul edilir. Hz. Üsame (RA) anlatıyor: 'Ey Allah'ın Resulü dedim, Şâban ayında tuttuğun kadar başka aylarda oruç tuttuğunu göremiyorum (sebebi nedir?)' diye sordum. Resulullah (SAV) şu cevabı verdi: 'Bu, Recep ile Ramazan arasında insanların gaflet ettikleri bir aydır. Halbuki O, amellerin Rabbülâlemin'e yükseltildiği bir aydır. Ben, oruçlu olduğum halde amelimin yükseltilmesini istiyorum' RAMAZAN 🔹 Arapça 'ramaz' kökünden gelen bu kelime, 'günün çok sıcak olması, güneşin kum ve taşları çok ısıtması, kızgın yerde yalınayak yürümekle ayakların yanması' anlamlarına gelir. 'Rükn-i İslam'ın biri ey nîk-nâm/ Oldu rükn-i rûze-i şehr-i siyâm' ARİFE/AREFE 🔹 Arapça kökenli kelime 'belirli bir günün, olayın bir önceki günü veya ona yakın günler' anlamlarına gelir. İlk olarak, hacıların Arafat'a çıktığı Kurban Bayramı'ndan bir gün önceye denirken sonradan Ramazan Bayramı'ndan önceki gün için de kullanılmaya başlanmıştır. Arife günü yalan söyleyenin bayram günü yüzü kara olur. BAYRAM 🔹 Eski Türkçe bir kelime olan 'bayram', 'milletçe sevinç içinde kutlanan, dini veya milli bir anlam taşıyan gün' anlamına gelir. 'Bayramım imdi bayramım imdi Bayram ederler yâr ile şimdi Hamd ü senâlar hamd ü senâlar Yâr ile bayram kıldı bu gönlüm' Hacı Bayram-ı Velî FİTRE 🔹 Arapça kökenli sözcük olan 'fitre', 'Ramazan ayı sonunda, Müslümanların bayramdan sonraya bırakmamak şartıyla fakirlere vermeleri vacip olan sadaka' anlamında kullanılır. Abdullah İbn Ömer'den (RA) şöyle dediği nakledilmiştir: 'Hz. Peygamber (SAV) fitrenin, insanlar Bayram Namazı'na çıkmadan önce verilmesini emretmiştir.' (Şevkânî, Neylü'l-Evtâr, IV, 183.) İFTAR 🔹 Arapça kökenli kelime, 'oruçlu bir kimsenin orucunu açması, güneş batıp oruç müddeti sona erdikten sonra yenen yemek' anlamına gelir. Yurdun bu iftârından uzak kalmanın gamı / Hadsiz yaşattı rûhuma bir gurbet akşamı Bu üzüntü vatanımdaki iftardan uzak kalmaktır/Gurbet akşamı ruhuma bunu yaşattı İMSAK 🔹 Arapça kökenli bu kelime 'oruca başlama zamanı' anlamına gelir. Bu kelimeden türeyen 'imsakiyye' ise 'Ramazan'da imsak ve namaz vakitlerini bulunulan yere göre göstermek üzere hazırlanan bir aylık liste' anlamını karşılar. 🔹 Oruca başlama vakti olan imsak, aynı zamanda sabah namazının kılınma vaktinin başlangıcını teşkil eder. Yani oruca başlarken sabah namazının vakti de girmiş bulunur. Abdullah bin Ömer (RA): KADİR 🔹 Arapça kökenli bir kelime olan 'kadir', 'güç, şeref, hüküm, kıymet' manasına gelmektedir. Kadir Gecesi ise 'Ramazan ayında Kur'an-ı Kerim'in indirilmeye başlandığı geceye' verilen isimdir. Bu ismin diğer bir anlamı ise 'değer, kıymet'tir. Kaşların zülf-i perişanın altında gören/ Şeb-i kadre içre sücud etdi sanır iki nihal KANDİL 🔹 Arapça kökenli olan bu kelime, 'sıvı halde yağa batırılmış bir fitilin yanmasıyla ışık veren aydınlatma aleti' anlamına gelir. Dini bir terim olarak da kullanılan 'kandil', Müslümanlarca kutsal sayılan ve kutlanan Berat, Miraç, Regaip ve Kadir gibi mübarek gün ve gecelere verilen isimdir. Yaptırdığı câmilerin kandillerini kendi elleriyle yakan, imâretlerinde pişirttiği ilk yemeği kendi eliyle fakirlere ve gariplere dağıtan Orhan Gazi'nin yarı evliyâ çehresi bu destanın asıl merkezidir. Ahmet Hamdi Tanpınar KEFARET 🔹 Arapça kökenli olan kelime 'işlenmiş bir günah, suç veya kabahatin affı için şeriat hükmünce verilmesi veya yapılması gereken şey' anlamına gelir. Allah sizi kasıtsız olarak yaptığınız yeminlerden ötürü sorumlu tutmaz, fakat bilerek ettiğiniz yeminlerden dolayı sizi sorumlu tutar. Bunun da kefâreti, ailenize yedirdiğinizin ortalama seviyesinden on fakire yedirmek yahut onları giydirmek ya da bir köle âzat etmektir. Buna imkânı olmayan ise üç gün oruç tutmalıdır. Yemin ettiğinizde (bozarsanız) yeminlerinizin kefâreti işte budur. Yeminlerinize bağlı kalın. Allah âyetlerini sizin için bu şekilde açıklıyor ki şükredesiniz. (Maide Suresi, 89. ayet) MAHYA 🔹 Farsça bir kelime olan 'mahya', 'Ramazan, Bayram ve Kandil gecelerinde camilerde, iki minare arasına gerilen ipler üzerine elektrik ampulleriyle (eskiden yağ kandilleriyle) yazılan yazı veya çizilen şekil' anlamlarına gelir. Bu kelimeden türeyen 'mahyacı' bu işi yapana, 'mahyacılık' ise bu işin adına denir. Bir Ramazan mahyası gibi ışıktan yazılmış müjdeler okurdum. Refik Halit Karay MUHAREMİYYE 🔹 Arapça kökenli kelime, 'hicri senenin başlangıcı olan muharrem ayının birinci günü yapılan tebrikleşme' anlamına gelir. Edebi anlam olarak ise 'Muharrem'i kutlamak maksadıyle yazılıp büyüklere sunulan manzûme'ye denir. Enderunlu Vâsıf'ın bahara tesâdüf eyleyen 1217 senesi için yazdığı ve III. Selîm'e takdim ettiği Muharremiye'den bir parçayı aşağıya naklediyorum. (Tâhirü'l-Mevlevî) MUKABELE 🔹 Arapça kökenli olan 'mukabele' sözcüğü, 'karşılık verme, karşılama' anlamlarına gelir. Günümüzde, Ramazan ayında düzenli olarak her gün, Kur'an'ı Kerim okumalarının gemel adıdır. Kur'an okuyuşu hârikulâde mükemmeldi; pek güzel ve yakıcı bir sesi vardı. Mukābele okuduğu vakit birçok makamların seyrini gösterir, bir makamdan öteki makāma gāyet ustalıkla geçerdi. (Sâdeddin N. Ergun) NAFİLE 🔹 Arapça bir kelime olan 'nefl'den türemiştir. 'karşılıksız vermek, fazla olan şey' anlamlarına gelir. Dini anlamda ise bir kimsenin dinen mecbur ve mükellef olmadığı halde sırf Allah (CC) rızasını kazanmak amacıyla farz dışında kıldığı namaz, tuttuğu oruç ve yaptığı her türlü hayırlı iş ve davranışların geneli için kullanılır. Ziyân eyler edenler nakz-i ahdi Zihniyâ âdet ORUÇ 🔹 Farsça kökenli olan 'oruç' ismi, 'İslam'ın beş şartından biri olan, imsaktan güneş batıncaya kadar yeme, içme gibi dünyaevi işlerden uzak durma' anlamlarına gelen ibadettir. Aklın orucu hevâ ve hevese aykırı hareket etmektir. Nefsin orucu yeme, içme, harâma karşı perhizkâr olmaktır. (Kuşeyrî Risâlesi) RAMAZANİYYE 🔹 Arapça kökenli bir kelimedir. 'Ramazan' sözcüğünden türemiş ve 'Ramazan'a mahsus, Ramazan'da alınan, verilen veya yapılan şey' anlamına gelir. 🔹 Aynı zamanda edebiyatımıza da tesir eden bu terim, 'Ramazan münasebetiyle padişaha, sadrazama ve zamanın ileri gelenlerine takdim edilmek üzere yazılan, Ramazan ayının faziletini, İslam dînindeki yerini anlattıktan sonra takdim edilecek kimseye ait övgü beyitlerine yer verilen kaside' demektir. Ramazâniyelerin en meşhur ve parlağı, Sâbit'in Sadrâzam Baltacı Mehmed Paşa'ya yazdığı Ramazâniye'dir. Ona nazîre olarak Sünbülzâde Vehbî'nin Ramazâniyesi kıymetli olduğu gibi Enderunlu Vâsıf'ın Ramazâniyesi de o vaktin içtimâiyâtını anlattığı için ehemmiyetlidir. Mehmet Z. Pakalın REGAİBİYYE 🔹 Arapça kökenli 'regaib' kelimesinin türemesiyle oluşan 'Regaibiyye' sözcüğü, 'Regaib Kandili hakkında yazılan o gün tekkelerde besteli veya bestesiz olarak okunan manzumelerin' geneline verilen isimdir. 🔹 Regaibiyye türünün içeriğinde Peygamberimizin (SAV) anne ve babasının ahlaki özellikleri, evlilikleri ve Efendimizin (SAV) ana rahmine düşmesinin kainat için nasıl büyük bir rahmet olduğu anlatılır. ➡ Salahi'nin Matla'u'l-Fecr adlı Regaibiyyesi'nden örnekler: REGAİP 🔹 Arapça kökenli kelime ragіbe sözcüğünden türeyen 'regaib', 'armağan hediye' anlamına gelir. Hz. Muhammed'in (SAV) ana rahmine düştüğü gece olarak kabul edilen Recep ayının ilk Cuma gecesinin adıdır. 🔹 Bu gece 'Regaip Kandili olarak Müslümanlar tarafından kutlanır. Hâme-i ibret-nümâ virmek diler/ Leyle-i Cum'a Reğaib'dür haber SADAKA 🔹 Arapça bir kelime olan 'sadaka', 'karşılık beklemeden sadece Allah (CC) rızası için fakirlere verilen para, mal' anlamında kullanılır. Bunun da en iyisi farz olan sadakayı vermek, çoluğuna çocuğuna bakmaktır. SAHUR 🔹 Arapça kökenli kelime, 'oruca başlama zamanı olan imsaktan, yani tan yerinin ağarmasından önce yenen yemek' anlamına gelir. İstanbul'da bekçilerin sahur vaktini davul çalarak îlân etmeleri güzel bir âdet olduğundan bunun Diyarbekirce de tatbik ve icrâsını emreder. TERAVİH 🔹 Arapça kökenli kelime, 'yatsı namazından sonra kılınan 20 rekatlık namaz' anlamında kullanılır. Ramazanlarda cemâatle terâvih namazları kılınıyor, tekkelerde âyinler yapılıyordu. (Ahmet Hamdi Tanpınar)