Türk diyarlarındaki mevlid yansımaları

MEVLİD KANDİLİ'NİN MAHİYETİ ◾ İslam aleminde, Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (SAV) doğumu Hicri takvime göre Rebiülevvel ayının 12. günüdür ve bu kutsi zaman dilimi Mevlid Kandili olarak kutlanır. Hicri takvime göre bu sene Peygamberimizin (SAV) doğumu, 26 Eylül Salı gününe denk gelmektedir. ◾ Tüm Müslümanların büyük bir coşkuyla kutladığı bu günü Türk diyarlarından; Karaçay- Malkar, Kumuk ve Özbek Türklerinin nasıl ihya ettiğine bir bakalım. ◾ Karaçay- Malkar ile Kumuk Türkleri Kafkasya'da yer alan Türk topluluklarındandır. Özbekler kendi cumhuriyetlerinde varlıklarını sürdürmeye çalışan Türkler arasındadır. Mevlid'de geçen güzel kelimeler KAFKASYA'DAKİ TÜRK TOPLULUKLARI ◾ Dünyanın birbirinden farklı coğrafyalarında bulunan Türklerden bir kısmı zamanla SSCB'nin hakimiyeti altına girmek durumunda kalır. ◾ Kafkasya'da bulunan Karaçay - Malkar ve Kumuk Türkleri ise bu duruma maruz kalan Türklerdendir. Fakat SSCB'nin dağılmasından sonra buradaki Türkler, gelenek ve göreneklerini kolay bir şekilde icra etmeye ve Müslüman olmanın getirdiği sorumlulukları daha rahat yerine getirmeye başlarlar. *Sovyetler Birliği Rusya'daki Bolşevikler devrildikten sonra 1922 yılında Lenin önderliğinde kurulan ve 1991 senesinde varlığı sona eren bir devlettir. Karaçay - Malkar Türklerinin çoğu Kafkasya'da bulunan Elbruz Dağı'nın eteklerinde yaşamaktadırlar. *Görselde Dağıstan'ın başkenti Mahaçkale'deki Cuma Camii'yi görmektesiniz KARAÇAY - MALKAR TÜRKLERİNDE MEVLİD GELENEĞİ ◾ Kıpçak Türklerinden olan Karaçay- Malkarların çoğu Müslüman'dır. SSCB'nin dağılmasından yani 1991 yılından sonra Mevlid kutlamaları Kafkasya'da daha yaygın bir şekilde ve açıkça kutlanmaya başlanır. ◾ Kuzey Kafkasya'nın en kalabalık Türk topluluklarından biri olan Karaçaylar, edebiyatlarını oluşturan önemli unsur olarak 'mevlidleri' göstermektedirler. Bu minavalde Karaçay yazılı edebiyatını oluşturan isimlerin başında Kazım Möçü gelmektedir. *Kazım Möçü kimdir? Karaçay-Malkar Türkleri, 19. yüzyıl sonlarına kadar sözlü edebiyat geleneğini sürdümüşlerdir. Bu topraklarda yazılı edebiyat 1880'li yıllarda Kazim Möçü'nün dini ve sosyal içerikli manzumeler yazmasıyla başlamıştır. Hayalet Kent: Gamsutl KARAÇAY - MALKAR EDEBİYATINDA MEVLİD ◾ Karaçay-Malkar Türkçesinde mevlide dair ilk buluntular, Kazım Möçü'nün kaleme aldığı İyman - İslam adlı eserinde rastlanır. Peygamber Efendimizin (SAV) doğumu, miracı ve vefatı bu yapıtta detaylı bir şekilde anlatılmaktadır. ◾ Karaçay edebiyatının önemli temsilcilerinden İsmail Akbay ise Süleyman Çelebi'nin Mevlid-i Şerif eserini yeniden yorumlayıp Karaçay - Malkar Türkçesine başarılı bir şekilde aktarır. *İsmail Akbay kimdir? 1874'te Kafkasya'nın Karaçay köylerinden biri olan Ogarı Teberdi'de dünyaya gelen İsmail Akbay, Karaçay - Malkar edebiyatının temellerini atan aydın kimselerden biridir. İSMAİL AKBAY - ZİKİRLE MAVLUD ◾ Süleyman Çelebi'nin bu eseri SSBC'nin halka baskı uyguladığı dönemde, bazı alimler tarafından unutulmaması adına ezberlenmiştir. Daha sonra Kiril alfabesiyle Zikirle Mavlud ismiyle yayımlanmıştır. Bu eserin ilk beyiti şöyledir: ➡ Müslimanla, aytayım / Siz mavlutha tırvfulagız / Paygambarnı haparın / Başdan-ayak annılagtz ➡ Müslümanlar, söyleyim / Siz mevlidi dinleyin Peygamberin hikayesini Baştan sona anlayın *Süleyman Çelebi kimdir? Osmanlı İmparatorluğu döneminde Bursa'da Ulu Camiî imamı, mutasavvıf, tek eseri olan Süleyman Çelebi, Türkçe kaleme aldığı mevlidlerin ilki ve en meşhuru olan Vesîletü'n- Necât'ın yazarıdır. Peygamber sevgisiyle hafızalara kazınan isim: Süleyman Çelebi KUMUK EDEBİYATINDA MEVLİD ◾ Kafkasya'da yaşayan Türk topluluklarından biri de Kumuk Türkleridir. Kıpçak dil özelliklerine sahip olan bu lehçe, Kumuk Türkçesi kapsamında Türk - İslam edebiyatına önemli katkıları bulunmaktadır. ◾ Azerbaycan Türkçesine oldukça benzeyen bu lehçenin yazılı edebiyatı, Kafkasya'daki diğer topluluklar gibi 19. yüzyılda gelişmeye başlar. ◾ Kumuk edebiyatının başlıca mevlidhanları ve yapıtları şöyledir: Abusupyan Akayev (Acem Mevlidi), Nuhay Batırmırzayev (Mevlid) Abdurreşid Arslanmurzayev (Mirac), İbrahim Mugammataliyev (Kirabu Can Rasul). *Mevlidhan ne demektir? Arapça kökenli mevlid kelimesinden türeyen mevlidhan, 'mevlid okuyan kimselere' verilen isimdir. *Abusuphan Akayev kimdir? 1872-1931 yılları arasında Kumukya'da dünyaya gelen alim, sanatçı, şair, gazateci ve eğitimci bir kimsedir. ABUSUPYAN AKAYEV - ACEM MEVLİDİ ◾ Kumuk halk edebiyatının öncülerinden olan Abusuphan Akayev; fıkıhtan hadise, tecvidden kelama pek çok İslami alanda çalışmalar yapmış bir alimdir. Aşağıda Akayev'in, Kumuk mevlid geleneğinin en önemli örneklerinden biri olan Acem Mevlidi'nden bir kısım yer almaktadır. ➡ Allag'a maktab etip / Başlaylık söylemege / Boluşluk dalap etip / Mevlidni küylemege ➡ Allah'ı anarak / Başlıyoruz söylemeye / Bolluk bereket dileyip / Mevlidi okumaya (söylemeye) Küylemek ne demek? Küylemek fiili cümle içinde durumuna göre anlamı değişen bir sözcüktür. Asıl anlamı yanmak olan fiil, yukarıdaki mevlidin içinde söylemek ve okumak manalarını karşılar. Peygamber sevgisine örnek: Kaside-i Bürde ÖZBEKİSTAN'DA MEVLİD GELENEĞİ ◾ Özbekistan, Türk-İslam alemi için oldukça ehemmiyet gösterilen bir ülkedir. Günümüze kadar Semerkant, Buhara ve Hive ilmin ve bilimin merkezi olmuştur. ◾ Özbek diyarı; Farabi, İbn-i Sina, Harezmi, Biruni gibi önemli bilim insanları ve alimlerin yetiştirildiği bir memlekettir. İslam'ın hakim olduğu bu coğrafyada mevlid geleneği de yaşatılmaktadır. ◾ Özbek Türkçesinde; Yusuf Köpeyoğlu, Şadi Cangiroğlu ve Halveti/ Hîlveti gibi önemli isimler mevlidler kaleme almışlardır. Bu minvalde Özbekistan'da önemli mevlidhanların ve mevlidlerin sayısının da fazla olduğunu söyleyebiliriz. MEVLİD-İ ŞERİF TÜRKÎ ◾ Dönemin önemli alimlerinden Lengerî, Özbek edebiyatındaki mevlid eksikliğini fark eder ve öğrencisi Hîlveti'den bir mevlid yazmasını ister, öğrencisi ise bu isteği seve seve kabul eder. Daha sonra Hîlveti, Mevlid-i Şerif Türkî isimli eserini kaleme alır. ◾ 1900'lerde Sovyet hakimiyeti altında olan Özbek Türkleri, mevlid okumalarını gizli yapmak zorundadır. Yakalandıkları takdirde hapisle hatta ölümle cezalandırılacaklarını iyi bilmektedirler. ◾ Sovyetler dağılıp yasaklar kalktığında Hîlveti'nin Mevlid-i Şerif Türkî eseri Kiril alfabesiyle Hayrullah Kasım Ertük ve daha sonra da Abdülhamid Kurbanov tarafından yayımlanır. Özbekistan'ın hürriyet meşaleleri HÎLVETİ'NİN MEVLİDİ ◾ Hîlveti, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (SAV) doğumundan mucizlerine kısacası hayatına dair pek çok ayrıntıyı Mevlid-i Şerif Türkî eserinde anlatmıştır. ◾ Örnek olarak aşağıdaki dörtlükte Peygamberimizin (SAV) şefkati, merhameti ve güzel ahlakı işlenmiştir. Hîlveti, Cebrail ( AS) ve Mikail'in (AS) kuş kılığına girerek Peygamberimizin merhametine şahit olduklarını kaleme alır. ➡ Kördü ikki kuş Muhammed şefkatin,