Peygamber Efendimizin ticarette dürüstlük ile ilgili uyarı ve hadisleri

'Bir malı satmak istediğin zaman, versen de vermesen de yüksek fiyat değil satmak istediğin fiyatı söyle.' İbn Mâce, Ticâret, 29. Çok eski devirlerden beri insanlar ihtiyaçları olan maddeleri birbirleriyle paylaşmak amacıyla çok çeşitli alışveriş şekilleri ortaya koymuşlardır. Alışverişte erken dönemlerde takas yöntemi yaygın iken, zaman içerisinde değerli madenler ve çeşitli paralar kullanılmış, sonraları ise kıymetli kâğıtlar yaygınlık kazanmıştır. Hakim b. Hizam'dan nakledildiğine göre, Resulullah şöyle buyurur: 'Alışveriş yapanlar birbirlerinden ayrılmadıkları sürece (alışverişi kabul edip etmeme konusunda) serbesttirler. Eğer dürüst davranırlar ve (malın kusurunu) açıkça söylerlerse, alışverişleri bereketlenir. Fakat kusuru gizler ve yalan söylerlerse, (yaptıkları) alışverişin bereketi gider.' Ebû Davûd, Büyû', 51 İsmail b. Ubeyd b. Rifaa'nın, babası aracılığıyla dedesinden naklettiğine göre, dedesi Hz. Peygamber ile birlikte namazgâha gitmişti. Hz. Peygamber insanların alışveriş yaptıklarını gördü ve 'Ey tüccar topluluğu!' diye seslendi. Bunun üzerine Resulullah şöyle buyurdu: 'Allah'tan sakınan, iyilik yapan ve dürüst davrananlar hariç, tüccarlar kıyamet günü günahkârlar olarak diriltileceklerdir.' Tirmizi, Büyû', 4 Cabir b. Abadullah'tan nakledildiğine göre, Resulullah şöyle buyurmuştur: 'Satarken, satın alırken, alacağını talep ederken hoşgörülü davranıp kolaylık gösteren kimseye Allah rahmetiyle muamele eylesin.' Buhari, Büyû', 16 Ebû Hüreyre'den nakledildiğine göre, Resulullah şöyle buyurmuştur: '...Bizi aldatan, bizden değildir.' Peygamber Efendimiz risalet görevinden sonra da şahsi ihtiyaçları için bizzat alışveriş yapmaya devam etmiştir. Mekkeli müşriklerin Allah elçisinin kendilerinden biri gibi alışveriş yapmasını garipsemelerine karşılık Yüce Allah, insanlar arasından görevlendirdiği elçisinin onlar gibi ticaret yapması ve çarşı pazarda dolaşmasının gayet insani bir durum olduğunu belirtmiştir. 'Ey insanlar mallarınızı aranızda haksız yollarla yemeyin. Ancak kendi rızanızla yaptığınız ticaret bunun dışındadır.' Nisâ, 4/29 Yüce Allah, insanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için mecbur oldukları mal değişimini zorbalık ve bozgunculuk yoluyla değil, ancak ideal olan ticaret yoluyla gerçekleştirebileceklerini belirtmiştir. Bu nedenledir ki Allah Resulü ashabını da üretmeye, çalışmaya teşvik etmiştir. Çünkü bu şekilde onlar gelir elde edecek, ihtiyaçlarını temin etmek amacıyla çarşı pazara çıkacak ve kimseye yük olmayacaklardı. İbn Abbas'ın anlattığı şu olay Peygamberimiz döneminde ticaret hayatına verilen önemi anlatması bakımından dikkat çekicidir: 'Ukaz, Mecenne ve Zü'l-Mecaz, cahiliye devrinde kurulan meşhur panayırlardı. İslam dönemi gelince bazı insanlar (hav dönemi) olduğu için bu panayırlarda ticaret yapmayı günah saydılar. Bunun üzerine Allah, 'Hac mevsimlerinde ticaretle Rabbinizden rızk istemenizde bir günah yoktur...' ayetini indirdi. Bakara, 2/198 Allah insanlara hakikatleri anlatırken, onların gündelik hayatta kullandıkları kavramları kullanır. Ticaret yapmak da bir şekilde bütün insanların ortak faaliyeti olduğu için Kur'an'da ve Allah Resulü'nün vurgularında ticaret dilinin kullanıldığını görebiliriz. Allah Teâlâ, 'Ey iman edenler! Sizi elem dolu bir azaptan kurtaracak ticareti size göstereyim mi?' 'Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, kendilerine vereceği cennet karşılığında satın almıştır.' 'Allah'ın kitabını okuyanlar, namazı kılanlar ve kendilerine rızk olarak verdiğimiz şeylerden, gizlice ve açıktan Allah yolunda harcayanlar, asla zarar etmeyecekleri bir ticaret umabilirler.' 'İşte onlar, hidayete karşılık sapıklığı satın almış kimselerdir. Bu yüzden alışverişleri onlara kâr getirmemiş ve (sonuçta) doğru yolu bulamamışlardır.' ayetlerinde insanların yaptıkları bütün amellerin aslında bir çeşit ticaret olduğu anlatılmaktadır. Efendimiz 'Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillah (demek) mizanı (teraziyi) doldurur.' 'Bütün bunlar sabahleyin kalkarlar, kimisi nefsini satar, kimisi de onu ya azat eder yahut da helâk eder.' Müslim, Tahâret, 1. Hadislerinde de aynı şekilde müminlerin hayatı ticari kavramlarla anlatılmıştır. 'Allah'ın kitabını okuyanlar, namazı kılanlar ve kendilerine rızk olarak verdiğimiz şeylerden, gizlice ve açıktan Allah yolunda harcayanlar, asla zarar etmeyecekleri bir ticaret umabilirler.' 'İşte onlar, hidayete karşılık sapıklığı satın almış kimselerdir. Bu yüzden alışverişleri onlara kâr getirmemiş ve (sonuçta) doğru yolu bulamamışlardır.' 'Bütün bunlar sabahleyin kalkarlar, kimisi nefsini satar, kimisi de onu ya azat eder yahut da helâk eder.' Müslim, Tahâret, 1. Allah Resulü ashabını ticaret yapıp kazanmaya teşvik ederken aşırı tamah ve hırstan uzak durmalarını da tavsiye ediyordu. Bir defasında O, 'Bu dünya malı, tatlı ve çekicidir. Kim onu tok gözlü bir şekilde alırsa o mal bereketlenir. Kim de onu açgözlülükle ve ihtirasla alırsa bereketi kaybolur. Hırslı insanlar yiyip yiyip de bir türlü doymayan obur kimseler gibidir. Veren el, alan elden daima daha üstündür.' Buhârî, Zekât, 50. buyurmak suretiyle inananları dünya malına düşkünlükten men ediyor, onlara her konuda olduğu gibi dünya nimetlerinden yararlanırken de ölçülü olmak gerektiğini salık veriyordu. (Diyanet, Hadislerle İslam, Ticaret Ahlâkı / Alırken De Satarken De Dürüst Olmak) Alışveriş yaparken alıcı ve satıcının karşısındakini kendi isteği doğrultusunda ikna etmek için yemin etmesi de onları hile ve yalana sevk edebilecek bir davranıştır. Bu nedenle alışveriş yaparken gereksiz yere yemin etmek, hatta bazen gerekse bile yemin etmekten sakınmak önemlidir. Bu nedenle gereksiz yere yemin etmek, hatta bazen gerekse bile yemin etmekten sakınmak önemlidir. Bu nedenle Sevgili Peygamberimizin, 'Malınızı sattığınızda yemin etmekten sakının. Çünkü yemin rağbeti artırmasına artırır, ancak onun bereketini yok der.' İbn Mâce, Ticâret, 30. Sahabeden Abdullah b. Abbâs'ın bildirdiğine göre Peygamber Medine'ye geldiği zaman, ölçü ve tartı konusunda Medinelilerin yanlış davranışlar sergilediklerini gördü. Ancak Allah Teâla, 'Ölçüde ve tartıda hile yapanlara yazıklar olsun. Onlar insanlardan bir şey ölçüp aldıklarında tam, fakat onlara vermek için ölçüp tarttıklarında ise eksik ölçer ve tartarlar. Onlar tekrar diriltileceklerini düşünmezler mi ki!' Mutaffifîn, 83/1-4. ayetlerini indirildikten sonra Medineliler ölçülerini daha dikkatli yapmaya başladılar.