İslam tarihinin ilk mescidi; Kuba Mescidi

Kuyuları ve hurma bahçeleriyle meşhur verimli bir vaha üzerinde kurulmuş olan Kubâ, adını da buradaki bir kuyudan alır. Kubâ, Mekke yolu üzerinde bulunan bir köydü. İslam tarihinin ilk mescidi olma şerefini taşıyan Kuba Mescidi, aynı zamanda yapım planında da Hz. Peygamber'in mührünü taşıyor. Bu alan daha önceleri Amr bin Avf ailesine ait hurma kurutma alanı ve önceden hicret eden sahabeler tarafından namazgâh olarak kullanılmıştı. Daha sonra Peygamber Efendimiz Mekke'den Medine'ye göç ederken henüz Medine'ye varmadan hemen önce mola verdiği Kuba'da bu mescidi inşa ettirdi. Hz. Peygamber bu mescidin planını kendi çizdi ve yapım çalışmalarına bizzat iştirak ederek ve ilk taşını elleriyle yerleştirdi. Taberânî'nin bir rivayetine göre Kubâlılar, Resûlullah'tan bir mescit yapmasını talep etti. Bunu üzerine Hz. Peygamber orada bulunan sahabelerden birinin devesine binmesini istedi. Önce Hz. Ebû Bekir binmiş, deve kalkmamış, ardından Hz. Ömer binince deve yine kalkmamış, bu sırada Kubâ'ya ulaşmış olan Hz. Ali binince deve kalkıp yürümüş. Hz. Peygamber, Hz. Ali'ye devenin yularını serbest bırakmasını söylemiş ve mescidin onun etrafında dolaştığı arsaya yapılmasını istemişti. Mescidin ortalarına isabet eden bir mekân daha sonraları 'mebrekü'n-nâka' (devenin çöktüğü yer) olarak anılmıştı. Mescidin yapımında en büyük gayreti gösterenlerden biri de Ammar b. Yâsir'di. Bu bakımdan kendisi için 'İslâm'da ilk mescit bina edendir' denilmişti. (İbn Hişâm, es-Siretün-Nebeviyye, II, 143). Abdullah b. Revâha da hem çalışıp, hem şiir söylüyor, mü'minlerin yorgunluklarını hafifletiyordu. (Sahih-i Buharı Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, X, 106). Bilâl-i Habeşî'nin Hz. Peygamber'in vefatı üzerine üzüntüsünden Mescidi Nebevî'nin müezzinliğini bırakması üzerine Sa'd orada görev yapmaya başladı. Mescid-i Kubâ, Müslümanların hür ve güvenli bir ortamda yaptıkları umuma açık ilk mescit olması bakımından büyük önem taşır. Bu mescit aynı zamanda Hz. Peygamber'in namazlarını ilk defa cemaatle kılmaya başladığı yerdir. Kur'an-ı Kerim'de Tevbe Suresi 108. ayette 'ilk günden takvâ üzerine kurulan mescidin' Kubâ Mescidi olduğu kabul edilir. Mescitte, bu ayetin nazil olduğu mekân olarak kabul edilen yere sonradan bir mihrap yapıldı. Hz. Peygamber, Medine'de bulunduğu zamanlar cumartesi, bazen da pazartesi günleri ve Ramazan ayının 17. günü Mescid-i Kubâ'ya giderek namaz kılardı. Ayı zamanda Peygamber Efendimiz buradaki öğretim faaliyetlerine nezaret ederdi. Münafıklar, nifak çıkarmak için hemen bitişiğinde inşa ettikleri Mescid-i Dırar'ın nifak faaliyetine karşı Kuba Mescidi Tevbe Suresi'nin 108'nci ayetinde 'İlk günden takva üzerine tesis edilen mescit, orada namaz kılman için elbette daha layıktır. Orada temizlenmeyi seven adamlar vardır. Ve Allah, temizlenmiş olanları sever' ifadeleriyle işaret edildi. Peygamber Efendimiz Kuba Mescidi için bir hadislerinde şöyle buyurduğu nakledilir: 'Kim güzelce hazırlanıp namaz kılmak için abdestli olarak Kubâ mescidine gider ve orada namaz kılarsa umre yapmış gibi sevap kazanır' (Tirmizî, Salât, 242). Hz. Peygamber, hicret ettiği zaman Medine'ye varmadan önce 14 gün burada kaldı. Rasûlullâh'ın (sav) olmadığı zamanlarda Muâz ibnü Cebel burada imam olarak bulunuyordu. Hz. Ömer de Mescid-i Kubâ'yı ziyaret ettiğinde tozunu alır, buraya büyük hürmet gösterirdi. Halifeliğinde ise pazartesi ve perşembe günleri burayı ziyaret eder, Kubâ çok uzak bir yerde olsaydı devesini oraya ulaşmak için yine süreceğini ifade ederdi (İbn Sa'd, I, 245). İslam tarihinde önemli yeri olan bu mescidi süslemek ve geliştirmek için birçok çalışma yapıldı. Hz. Osman, Ömer bin Abdülaziz, Sultan Abdülmecid bunlardan bazılarıdır. Günümüzde, 1984 yılında yapılan yenileme çalışması nedeniyle orijinalinden eser kalmayan mescit, 10 bin kişinin namaz kılabileceği cami haline çevrildi. Yine de, Hz. Peygamber ve sahabelerinin hatırası, İslam tarihindeki inşa edilen ilk cami olması nedeniyle kutsal toprakları ziyaret edenlerin de önemli ziyaretgâh noktalarından birini teşkil ediyor.