İslam ilmihaline dair bilinmesi gereken terimler

Mesnun: Hz. Peygamber'in sünnetiyle sabit olan namazlar. Mesnun, farz veya vacip derecesinde olmaksızın yapılması dinen istenen fiil anlamında fıkıh usulü terimidir. Taglis: Sabah namazını fecr-i sâdık doğarken, ortalık henüz karanlık iken kılmak. Hanefî mezhebinde sabah namazında ortalığın biraz ağarmasını beklemek müstehaptır. Fakat Hanefî mezhebi haricindeki diğer üç mezhep sabah namazını her zaman 'tağlis' vaktinde kılmayı daha faziletli kabul eder. Fikriyat'ın e-kitap uygulamasında yer alan 'İslam Ahlakı' kitabına ulaşmak için tıklayın. Müstehap: Sevilen, hoşa giden amel. Hz. Peygamber'in bazen işleyip bazen terk ettiği, salih kimselerin de sevip işlediği ve rağbet ettikleri işler anlamında bir fıkıh terimidir. Kuşluk namazı, teheccüd namazı, bir mescide girince kılınan namaz ve evvâbîn namazları ile nafile oruç ve sadakalar müstehap amellerdendir. Fikriyat'ın e-kitap uygulamasında yer alan 'Siyer-i Nebi' kitabına ulaşmak için tıklayın. Rekât: Rukû kökünden oluşan namazın bir bütünlük meydana getiren bölümlerinden her biridir. Sözlükte; eğilmek, boyun eğmek anlamlarına gelir. Namazda kıyam, rukû ve iki secdenin toplamı bir rek'attır. Bir namazda iki defa kıyam ile rukû ve secdeler bulunursa bu namaz iki rekatlı bir namaz olur. Fikriyat'ın e-kitap uygulamasında yer alan '40 Hadis 40 Yorum' kitabına ulaşmak için tıklayın. Asrı evvel: Öğle namazının vaktinin çıkması; ikindi namazının vaktinin girmesi. İkindi namazının vakti, öğle namazının vaktinin sona ermesi ile başlar. Öğle namazının vaktinin ne zaman sona ereceği, fakihlerin kullandıkları delillerin farklılığı sebebiyle ihtilaflı olduğu için buna bağlı olarak ikindi namazının vaktinin başlayacağı zaman da ihtilaf konusu oldu. Buna göre İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed ile diğer üç mezhep imamına göre güneşin tepe noktasından batıya meyli sırasında oluşan gölge hariç herhangi bir şeyin gölgesi kendisi kadar olunca öğle namazının vakti bitmiş ve ikindi namazının vakti başlamış olur. (Merğînânî, el-Hidâye, I, 255-256; Şirbînî, Muğnî'l-Muhtac, I, 190; Desûkî, Hâşiye, I, 177; İbn Kudâme, el-Muğnî, II, 12-14) İşte bu vakte 'asr-ı evvel' (ikindi namazının ilk vakti) adı verilir. Diyanet İşleri Başkanlığı, yayınlamakta olduğu Diyanet Takvimi'nde ikindi namazının vaktini, 'asr-ı evvel' esasına göre düzenlenir ve namazlar asr-ı evvel içtihadına göre kılınır. Sırat: Yol, geçit. Kur'an'da sırat, daha çok 'müstakim' kelimesi ile sıfatlanarak, Allah'ın rızasına uygun olan anlamında kullanılır. Özel anlamda ise sırat, mahşer yerinden itibaren Cehennemin üzerinden geçerek Cennete kadar uzanacak bir köprüdür. Mîzan: Sözlükte 'bir şeyin ağırlığını tahmin etmek, ölçüye vurmak, tartmak, terazi' anlamındadır. Mîzan, âhirette hesaptan sonra herkesin amellerinin tartıldığı ilâhî adalet ölçüsüdür. İç yüzü insanlar tarafından bilinemeyen mizan, dünyadaki ölçü aletlerinin hiçbirine benzemez. Tartıda iyilikleri kötülüklerinden ağır gelenler kurtuluşa erecek, hafif gelenler ise cehenneme gideceklerdir. Erkânü's-salât: Namazın rükûnları. Namazın on iki farzı vardır. Namazın farzları, namazın dışındaki farzlar ve namazın içindeki farzlar olarak iki gruba ayrılır. Namazın dışındaki farzlar, namazdan önce ve namaza hazırlık mahiyetinde olduğu için 'namazın şartları' olarak adlandırılır. Namazın içindeki farzlar ise, namazın varlığı ve tasavvuru kendisine bağlı olduğu, yani bu farzlar namazın mahiyetini oluşturduğu için 'erkânü's-salât yani namazın rükünleri olarak adlandırılır. Bunlar; iftitah tekbiri, kıyam, kıraat, rüku, secde, ka'de-i ahire, tadil-i erkandır. Makam-ı mahmûd: Hz. Peygamber'in kıyamet gününde sahip olacağı mânevî konumu ifade eden bir tabir. Sözlük anlamı 'övgüye lâyık yer, yüksek dereceli mânevî makam'dır. Kıyamet gününde sorgulama öncesinde uzun bekleyiş sebebiyle bütün insanların sıkıntıda bulunduğu bir sırada, Peygamber Efendimize ilâhî rahmetin tecelli etmesi yolunda niyazda bulunması izin ve yetkisini ifade etmektedir. Bu makam onun önce bütün insanlara umumî; sonra da kendi ümmetine hususi surette şefaat edeceği makamın adıdır. 'Gecenin bir vaktinde sana mahsus bir nafile namaz kılmak üzere uyan, belki böylece Rabbîn seni övülmüş bir makama (makam-ı mahmûda) ulaştırır' (el-İsrâ, 17/79). Livâü'l-hamd ile ilgili haberimize ulaşmak için tıklayın. Mektûbe: Allah'ın farz kıldığı namazlar Hanefî mezhebi dışındaki mezhepler, namazı hüküm bakımından farz ve nafile olmak üzere iki grupta ele alır. Hanefî fıkhında ise çeşitli tasnifler söz konusudur. Bunlardan birine göre namazlar farz, vacip, nafile olmak üzere üç grupta ele alınırken bir diğer tasnif Allah'ın farz kıldığı (mektûbe) namazlar, Hz. Peygamber'in sünnetiyle sabit olan (mesnûn) namazlar ve nâfile namazlar şeklindedir. Ta'dîl-i erkân: Namazın rükünlerinin düzgün bir şekilde yapılmasıdır. Namazda ta'dîl-i erkân, namazın kıyâm, rüku, gibi her bir rüknünün sükûnet, içinde yerine getirilmesi, acelecilik ve çabukluk gösterilmemesidir. Örneğin rükûdan kalkıldığında vücut dimdik hâle gelmeli, en az bir kere 'sübhâne rabbiye'l-azîm' diyecek kadar ayakta durup ondan sonra secdeye varmalıdır. Her iki secde arasında da böyle bir tesbih miktarı durmalıdır. Yoksa rükûdan tam doğrulmadan secdeye varmak, birinci secdeden sonra tam doğrulmadan ikinci secdeye gitmek ta'dîl-i erkân'a zıddır. Ashâb-ı yemîn: Kıyamet gününde amel defterleri sağ taraflarından verilecek olan mutlu kimselerdir. Ashab-ı yemin, Kur'an-ı Kerîm'de altı defa zikredilir. 'Ashab-ı yemin, ne mutlu ashab-ı yemine! Onlar dikensiz sedir ağaçları, uzamış gölge altında, çağlayarak akan sular kenarlarında; bitip tükenmeyen ve yasak da edilmeyen, bol meyveler arasında; yüksek döşekler üzerindedirler. Biz ashab-ı yemin için ceylan gözlü hurileri yeniden yaratmışızdır. Onları bakire, ellerine düşkün ve hepsini bir yaşta kılmışızdır. ' (el-Vakıa,56/27-38) Ehliyyetü'l-hitâb: İnsanın dinin davetini anlayacak konum ve kıvamda olması. Yüce Allah, Kur'an'da Ahzâb suresinde, yerin ve göğün taşımaktan çekindiği emaneti insanın yüklendiği belirtir. Bu durumla diğer bütün varlıklar arasında sadece insanın ehliyet ve sorumluluk taşıdığına işaret edilir. İnsanın dinin hitabına ehil olması, anlama, düşünme ve ona göre davranma kabiliyetine sahip bulunması sebebiyledir. İnsanın bu anlamdaki ehliyet ve sorumluluğuna İslâm âlimleri tarafından ehliyyetü'l-hitâb olarak adlandırılır. Gurûb: Güneşin batma zamanı. Gurup vakti, güneşin sararıp veya kızarıp artık gözleri kırpıştırmadan rahatlıkla bakılacak hale geldiği vakittir. Bazı vakitlerde namaz kılmak mekruhtur. Kerahet denilen bu vakitler ya doğrudan kendisinden veya vaktin dışındaki bir sebepten kaynaklanabilir. Birinci durumda mekruh olan vakitler güneşin doğmasından yükselmesine kadar geçen süre (şurûk), güneşin tam tepe noktasında olduğu zaman dilimi (istivâ) ve güneşin batma zamanı olan gurûb olup Hz. Peygamber bu vakitlerde namaz kılınmamasını istemişti. Tuma'nîne: Rükû duruşunda bir müddet beklemek. Rükunler, şekil olarak düzgün ve kıvamında yerine getirince kişi hakkıyla yerine getirmiş olur. Ta'dîl-i erkâna yakın anlamda kullanılan 'tuma'nîne' kelimesi, yapılmakta olan rükûne hakkının verildiğine kanaat getirilmesi ve yapılan işin içe sinmesi halini ifade eder ki, bu durum ta'dîl-i erkâna riayetin sonucudur. Ta'dîl-i erkân özellikle rükûda, rükûdan doğrulmada, secdede ve iki secde arasındaki oturuşta söz konusu olur.

İslam ilmihaline dair bilinmesi gereken terimler

MESNUN