İmam-ı Azam’ın takvası

Ebu Hanife'nin doğumu 🔶 Büyük müctehid hicretin 80. yılında miladi olarak 699 tarihinde Irak şehirlerinden Kufe'de doğar. Doğduğu tarih ve yaşadığı bölge nedeniyle Medine'de kurulan İslam Devleti'nin yansımaları hala tazedir. 🔶 Torunları Ömer ve İsmâil'in belirttiklerine göre nesebi Nu'mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh'tır. Aslen Arap olmadığı kesin olan Ebû Hanîfe'nin dedelerinin Fars kökenli olduğu rivayet edilir. Türk olduğunu iddia edenler de vardır. Hanefi mezhebi nasıl ortaya çıktı? 🔶 Küçük yaşta Kur'an-ı Kerîm'i ezberleyerek ilim tahsiline başlar. Eğitim hayatında çok sayıda alimden istifade eder. Yetişmesinde en çok emeği geçen hocası Hammâd'dır. Tahsilinin ilk yıllarında daha çok akâid ve kelam konularına yönelir. Daha sonraki yıllarda ise fıkıh alanıyla ilgilenir ve bu alanda yoğunlaşmaya başlar. 🔶 Ebû Hanîfe fıkhî ve itikadî mezheplerinin yeni yeni teşekkül ettiği bir zamanda yaşar. Fıkıh alanında yaptığı büyük çalışmalar ve yetiştirdiği çok sayıda öğrenciyle günümüze değin etkisini sürdüren büyük bir ilim mirası bırakır. Ayet ve hadislerin ışığında 'İlmin fazileti' Hanefi lakabı 🔶 Asıl adı Nu'man b. Sâbit'tir. Üstad olması, hukuki düşüncede ve fıkıh alanında çığır açması nedeniyle İmam-ı Azam yani büyük imam olarak bilinir. 🔶 Künyesi Ebu Hanife olarak zikredilse de Hanife adında bir kızı ve Hammad adında bir oğlundan başka çocuğu yoktur. Bu şekilde anılmasının sebebi Iraklılar arasında 'Hanife' denilen bir yazı hokkasını yanında taşıması veya hanif kelimesinin haktan ve istikametten ayrılmayan bir kimse anlamına gelmesinden ötürü olduğu söylenir. Fıkıh nedir? Fıkhın kaynakları nelerdir? Hanefi mezhebi 🔶 Büyük müçtehidin öncülüğünde başlayan ve daha sonra talebeleriyle gelişip yaygınlaşan, sünni fıkıh ekollerinin ilki olan bu fıkıh anlayışı, ona nispetle 'Hanefi Mezhebi' olarak anılır. 🔶 İmam-ı Azam'ın ders halkalarında yetişen talebelerin sayısının dört bini aştığı ve bunlardan kırk kadarının ictihad derecesine vardıkları nakledilir. Mezhep ne işe yarar? Ailesi ve yaşamı 🔶 Ebû Hanîfe ticaretle uğraşan varlıklı bir ailenin çocuğudur. Kendisi de ilim öğrenmeye başlamadan önce kumaş tüccarlığı yapmıştır. Kûfe'de bir dükkânının bulunduğundan söz edilir. 🔶 İlim hayatına atılınca ticaret işini ortakları aracılığıyla sürdürür ve ihtiyaç sahiplerine bolca maddî yardımlar yapar. İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin ilim silsilesi Yetiştiği ortam 🔶 Hicretten 80 yıl sonra doğan Ebu Hanife'nin büyüyüp yetiştiği ortam dönemin ilim adamlarının buluştuğu Irak idi. Hz. Ebubekir (RA) döneminde bölgeye başlayan akınlar, Hz. Ömer (RA) döneminde Sasanilerin yıkılmasıyla sonlanır. 🔶 Dedesi'nin Hz. Ali (RA) ile görüştüğü bilinen Ebu Hanife'nin de mutlaka bir sahabi gördüğü ve görüştüğü düşünülür. Dolayısıyla tabiîn neslindendir. 'İnsanların en hayırlıları benim asrımda yaşayanlardır. Sonra bunları takip edenlerdir, sonra da bunları takip edenlerdir.' [İmrân (radıyallahu anh) dedi ki: 'Kendi asrını zikrettikten sonra iki asır mı, üç asır mı zikretti bilemiyorum.' (Buhâri, Fedâilu'l-ashâb 1, Şehâdât 9) Peygamberimizin iltifatına mazhar olan 3 sahabi Takva sahibi 🔶 İmam-ı Azam yalnızca okuyan ve yazan bir ilim adamının ötesinde konuştuğu gibi yaşayan bir alim olarak tarihe geçer. İhlası, takvası ve cömertliği ile ön plandadır. Onun günümüze kadar ulaşan etkisinin ilmi çalışmalarının yanında takvası sebebiyle de olduğu düşünülür. 🔶 Gazali, onun çok zengin bir tüccar olduğu halde dünya malına mesafeli duran bir isim olduğunu söyler. Dünya-ahiret dengesi üzerine bir hayat sürdüğünü anlatır. 🔹 Bir Bilgi İmam Gazali, Ebu Hanife'den İhyâ'u Ulmû'id-Din adlı eserinde uzun uzun bahseder. İmam-ı Gazali kimdir? 🔶 En bilinen öğrencilerinden biri olan Ebu Yusuf'a verdiği bazı tavsiyelerde; dünyaya rağbet etmemesini, nefsini tezkiye edip takvaya sarılmasını tavsiye eder. ▶ Az konuşan, soru sorulmadıkça konuşmayan, sessiz ve daima bir tefekkür halinde olan bir şahsiyete sahip olan İmam, güzel giyinmeyi ve güzel koku sürünmeyi çok sever. Çağdaşı olan âlimler onun ilim, takvâ, cömertlik, edep, cesaret gibi vasıflar bakımından üstün bir İslâm âlimi olduğunda hemfikirdirler. Dört mezhep fıkhının okutulduğu medrese: Müstansıriyye 🔶 Oldukça zengin bir kimse olan Ebu Hanife cömertliği ile de ön plana çıkar. Öğrencilerinden ihtiyaç sahibi olanlara burs bağlar. 🔶 Şüpheli gördüğü şeylere muhalefetten dolayı birçok helalden bile uzak durduğu söylenir. Şu hadis-i şerifi akla getirir: 'Şurası muhakkak ki, haramlar apaçık bellidir, helaller de apaçık bellidir. Bu ikisi arasında (haram veya helal olduğu) şüpheli olanlar vardır. İnsanlardan çoğu bunları bilmez. Bu durumda, kim şüpheli şeylerden kaçınırsa, dinini de, ırzını da tebrie etmiş olur. Kim de şüpheli şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır.' (Buharî, İman 39 / Müslim, Müsakat 107 / Ebu Davud, Büyû 3 / Tirmizî, Büyû 1 / Nesâî, Büyû 2) İmam Gazali'den mutlaka okumanız gereken kitaplar 🔶 Yezid b. Harun'dan rivayet edildiğine göre, İmam Âzam bir evin civarında güneşin sıcağı altında bekler. Kendisine 'Niçin duvarın gölgesine girmeyip güneşin sıcağı altında duruyorsun?' diye sorulunca, 'Bu evin sahibinde bir miktar alacağım vardır, eğer evin gölgesinde gölgelenirsem bir menfaat elde etmek düşüncesi akla gelebilir korkusuyla gölgelenmiyorum, çünkü bunun faiz olmasından korkuyorum.' cevabını vererek ne denli hassas bir takvaya sahip olduğunu gösterir. İnsanın kazanacağı en üstün mertebe: Takva 🔶 Ömrünün sonlarına doğru devlet ricâli tarafından zorla sunulan görevleri kabul etmediğinden dolayı bazı eziyet ve hapis muâmelerine mârûz kalır. 🔶 İmam-ı Azam kendisine maaş bağlanmamasını doğru bulmadığı gibi bir ilim adamı olarak devlet adamları ile yan yana gelmeyi de doğru bulmaz. En güzel elbise: Takva Ebu Hanife'nin eserleri ◾ Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu Hanife pek çok kitap kaleme aldı. İşte günümüzde de istifade edilen kitapları: ▶ El-Müsned: Ebû Hanîfe'ye nisbet edilen hadis kitaplarının ortak adıdır. Bu eserlerde yer alan hadisler, Ebû Hanîfe'nin fıkıh derslerinde ve hüküm çıkarırken dayandığı hadislerle onun sahâbe ve tâbiînden yaptığı rivayetlerdir. ▶ el-Fıkhü'l-ekber: Bu akaid kitabında; iman esasları, Allah'ın birliği, zâtî, fiilî ve haberî sıfatlar, halku'l-Kur'ân, kazâ ve kader, fıtrat konusu, halk ve kesb kavramları vb. birçok konu İmam-ı Azam tarafından ele alınmıştır. ▶ el-Fıkhü'l-ebsat: Akaid meselelerini konu alan bu eser soru-cevap tarzında yazılmıştır. ▶ el-'Âlim ve'l-müte'allim: Kelâm ilminin bazı mühim meselelerini anlatan ve bunları Ehl-i sünnet'e göre açıklayan ilk eserlerden sayılan kitaptır. ▶ er-Risale: Ashap döneminden itibaren belki de ilk defa tartışılmaya başlanan itikadî meselelerden iman-amel ilişkisini konu edinen bir eserdir. ▶ el-Vasiyye: İmanın unsurlarını ve imanla amel arasındaki ilişkiyi anlatılır. Ebu Hanife'nin iman esaslarına dair kitabıdır. ▶ el-Kasidetü'n-Nu'mâniyye: Hz. Peygamber (SAV) için yazdığı naattır. İslâm âlimi kimdir? Özellikleri nelerdir?