Huzur veren Osmanlı geleneği: Temcid-i şerif

Osmanlı'da, 'Üç Aylar' denilen vakitten itibaren, gelecek hatırlı misafir on bir ayın sultanı Ramazan için hummalı bir hazırlık başlardı. Şehir ve köylerde herkes Ramazan hazırlığı yapardı. Mutfakların eksiği tamamlanır; evler, camiler ve sokaklar temizlenirdi. Müslümanlar için çok önemli bir ay olan Ramazan'a özel geleneklerde vardı. Bunlarda biri de temcid-i şeriflerdir. Temcid kelimesi sözlükte 'tazim ve sena etmek' anlamına gelir. Ezandan ayrı olarak minarelerden okunan temcidler, Allah'a yapılan yakarış, dualardır. Üç aylarda Recep'in ilk gecesinde okunmaya başlanan temcidler, Ramazan'ın son teravihine kadar devam ederdi. Temcid sahur vaktinde okunduğundan halk arasında 'sahur' manasına da gelirdi. 16 kavram ışığında Ramazan Temcid-i şerifler, eski zamanlarda pazartesi ve cuma geceleri, üç aylarda, Ramazan'da ise her gece teravih namazından sonra ve sahur vaktinde müezzinler minarelerden okurdu. Camideki müezzinlerin önemli görevlerinden biri de temcid okuyacak topluluğu yönetmekti. Okunan temcidlerin sonunda münacatlar yani Allah'a yakarış kıtaları bulunurdu. Osmanlı'da tenbihnameler Temcidler bir nevi sahurun bitip imsak vaktinin girdiğini haber verirdi. Kandil ve Kadir gecelerinde temcid okuyanların sayısı artardı. Bu özel günlerde minarenin altında toplanan insanlar okunan temcid hakkında yorumlar yapardı. Osmanlı'da temcidler, birçok cami ve tekkede üç ayların başlamasıyla beraber okunmasına rağmen Süleymaniye Camii'nde yalnız Ramazan gecelerinde icra edilirdi. Cemaat okunan temcidlerin makamı üzerine musiki münazarası yapardı. Osmanlı'daki Ramazan gelenekleri Temcid geleneğinin nasıl başladığına dair farklı görüşler vardır. Bazı görüşlere göre temcid, Bilal-i Habeşi tarafından okunmaya başladı. Bir rivayete göre, Hicri 58 yılında eski Mısır valisi Mesleme bin Muhalled, bazen cami dahilinde itikâfa girdiğinde Hristiyanların gece yarısından sonra çaldıkları nakus sedasından ibadeti esnasında olumsuz etkileniyordu. Bundan dolayı da Havran Emiri Şuraybil bin Amr'ın gece yarısı minareye çıkıp sabahın ilk ışıklarına kadar temcid okurdu. Osmanlı Ramazan sofralarının vazgeçilmez lezzetleri Osmanlı'nın son dönem âlimlerinden biri olan Mehmed Zihni Efendi, temcid geleneğinin Memlük Hükümdarı I. Baybars'ın oğlu Nasırüddin emri ile başladığını belirtir. Nimet-i İslam adlı eserinde belirttiğine göre temcidler gecenin son üçte birinde okunurdu. Yabancı bir seyyahın dilinden Osmanlı'da bayram İstanbul'da temcidin üç aylar dışında da pazartesi ve cuma geceleri okunma geleneği bizzat Aziz Mahmut Hüdai tarafından başlatıldı. Öyle ki Aziz Mahmut, temcid için bir vakıf kurmuştu. Bu vakıfın önemi, temcide verilen değer ve uygulamaların belli bir usul ve çerçeve dâhilinde gerçekleşmesinden, kurumsallaşmasını sağlanmasından kaynaklanır. Nasuhi Tekkesi de bu temcidin İstanbul'a ilk defa okunduğu yerlerden biridir. İstanbul Tophane'de Kadirîhane Tekkesi'nde, Kocamustafapaşa'da Sünbül Sinan Dergâhı'nda, Cerrahpaşa'da Oğlanlar Tekkesi'nde, Eyüp Sultan Camii'nde, Karagümrük'te Hırka-i Şerif Camii'nde, Eğrikapı'da İvaz Efendi Camii ve Tekkesi'nde temcid okunmaktaydı. Süleymaniye Camii'nde sadece Ramazan gecelerinde, Çengelköy Havuzbaşı'nda Kadiriyye'den Şeyh Nevruz'un tekke ve camisinde kandillerde temcid okunduğu nakledilir. Evin hanımı, ahaliyi rahatsız etmeden kaldırmak için de temcid okurdu. Sahura kalkamayıp temcid okunurken uyananların bir önceki günden kalan pilavı aceleyle ısıtıp yemeleri, 'temcid pilavı' deyiminin dilimizde kullanılmasına vesile oldu. Osmanlı mimarisinin göz bebeği Mimar Sinan'ın camileri Bir kişinin, 'Ya hazreti Mevlâm' şeklindeki girişinden sonra üç defa kelime-i tevhid çekilir. Hz. Âdem'den Peygamber Efendimize kadar Peygamber isimleri ve 'Âdem Safiyyullah' kısmındaki bestesiyle okunur. Ardından peygamberlerden bazılarının ismi zikredilir ve Hz. Muhammed'e salât ü selâm getirilir. Daha sonra Allah'ın isimlerini ihtiva eden Kur'an ayetlerinden biri okunur. Bunu bir beyitten ibaret münacat veya na'tın okunması takip eder. Hep birlikte 've'l-hamdü li'llâhi rabbi'l-âlemîn' denilip ardından bir kişi tarafından Fatiha çekildikten sonra yine bir kişinin, 'Mâ kâne Muhammedün ebâ ehadin ...' veya 'Sübhâne rabbike rabbi'l-izzeti ammâ yasifûn ...' diye başlayan ayeti okumasıyla temcîd sona erer. Ramazan ilahilerinde olduğu gibi temcidlerin güftelerinde de Ramazanın ilk on beş gecesinde 'merhaba ya şehr-i Ramazan merhaba!', son on beş gecesinde 'elveda dost elveda!' ifadeleri kullanılır. Temcidlerin belli bir makamı bulunmaz, her gece farklı bir usulde okunurdu. Rast, uşşak, segâh, hicaz, nevâ, hüseynî, acem, acem-aşiran, eviç, muhayyer, şehnaz gibi makamlarının yanında nihavend ve suzinak ilahileri de okunurdu. Anadolu'da ise daha basit bir şekilde icra edilirdi. Bazen naat ve ilahilerle temcid uzatılırdı. Temcidlerin metni şöyle olabilirdi: Yâ Hazret-i Mevlâ, Münacat: Yâ hâteme'r risâleti yâ eşrafe'l verâ,

Huzur veren Osmanlı geleneği: Temcid-i şerif

OSMANLI'NIN HUZUR VEREN RAMAZAN GELENEĞİ