Hagia Sophia’nın Ayasofya Camii'ne dönüşümü

💠 Mimari eserler sadece yapıldığı yüzyılı ve muhiti etkileyen bir öge olmaktan ötede, sürekli bir gelişim, dönüşüm ve var oluş süreci yaşarlar. Onları yere konduruldukları yüzyıla hapsetmek ve sabitlemek, onlardan edinebileceğimiz bilginin zayi olması anlamına gelir. 💠 Uzunca yüzyıllara dayanan yapıların bu serüveni; yapıldığı, yaşamını sürdürdüğü, var oluşunu devam ettirdiği asırlardan kalma bir kitap özelliği taşır. İslam mimarisinin Avrupa'daki izleri 💠 Fethedilen topraklarda şehrin en büyük, simgesel yapısının camiye çevrilmesi İslam devletlerinin yüzyıllara dayanan bir geleneğidir. 💠 Zira bu dönüşüm, İslam'ın hâkimiyetini ve varlığını göstermede, elde edilen yerin temellük edildiğini yansıtmada önemli bir yere sahiptir. Temellük: Bir şeyi kendine mülk edinme İslam mimarisinin dünyadaki hâkimiyeti 💠 Osmanlı medeniyeti kiliseleri camilere çevirirken daima bir üslubu ve ahlakı takip ederdi. 💠 Osmanlı, bir kiliseyi camiye çevirirken fiziki olarak asgari müdahaleler gerçekleştirirdi. Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi 💠 Esasında Osmanlı'nın bir kiliseyi camiye çevirmedeki hassasiyeti, Fatih'in 1453 yılında Konstantinopol'e girmesinin ardından Ayasofya'yı camiye çevirmesinde bütün netliği ile okunur. 💠 Öyle ki Ayasofya çok büyük bir simge olmasına rağmen Fatih Sultan Mehmet, kiliseyi camiye dönüştürürken Ayasofya'nın ismini dahi değiştirmez. Camiye fiziki müdahaleyi, minimum düzeylerde tutar. 💠 Bir dönem kilise olduğu bilgisini tamamen akıldan silecek tahribatlar yapmak yerine Osmanlı hikmeti ve ahlakı Ayasofya'yı, mihrap ve minareyle, kutsal topraklardan getirdiği emanetler gibi ek parçalarla tebdil etmeyi tercih eder. İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler 💠 Ayasofya'nın ilk yapımı, Fatih'in İstanbul'u fethetmesinin asırlar öncesinde Hıristiyanlığın yeni yayıldığı sürece uzanır. 💠 Bazilikal plana sahip bu ilk Ayasofya, ahşap çatılı yapısı nedeniyle bir ayaklanma sonundaki yangında yanarak yok olur ve bugüne herhangi bir parçası ulaşamaz. Bazilikal plan: Özellikle kilise mimarisinde sıkça karşılaşılan, haç formunu andıran plan tipi Mağrib mimarisine özgü İslami eserler 💠 Bizans İmparatoru II. Theodosius Ayasofya`yı ilk yıkılanın aynı yerinde ikinci defa tekrar yaptırır ve bu ikinci Ayasofya 415`te ibadete açılır. İkinci Ayasofya da ilkine benzer bir akıbetle 532'de çıkan ihtilalde yanarak yok olur. 💠 İlk Ayasofya'dan olmasa da ikinci Ayasofya'dan mabede girişi gösteren basamaklar, sütunlar, başlıkların bulunduğu bazı kalıntılar yapılan araştırmalar sonucunda sonradan ortaya çıkar. Kubbetü'l İslam şehirleri 💠 İkinci Ayasofya'nın da hazin akıbetinden sonra l. Justinianus, 6. yüzyılda çağın ünlü mimarlarına öncekilerden daha da büyük bir kilise yapmaları talimatı verir ve günümüze ulaşacak olan Ayasofya'nın en temel biçimi ortaya çıkar. 💠6. yüzyıl teknolojisiyle Ayasofya'nın yapımı 6 yıl sürer. Geçmişten günümüze İslam dünyasının kadim şehirleri 💠 Fatih İstanbul'u fethettiğinde Ayasofya'yı, Bizans'ın içinde olduğu maddi zorluklar nedeniyle bakımsız ve perişan bir halde bulur. Derhal Ayasofya'nın temizliği, tamiri ve bir ibadethane olarak camiye dönüşümü için harekete geçer. Bilgi Notu: Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu için çok önemli bir padişah olduğu gibi Osmanlı mimarisinin bugüne ve bu düzeye ulaşmasını sağlamada da eşsiz bir konumdadır. Fetih'ten önce Osmanlı şehirlerinde bu faaliyetlerinin temelini attığı gibi, fetihten sonra da Ayasofya'da ve sonrasında İstanbul'daki imar faaliyetleri ile Osmanlı mimarisine bir üslup ve düzen getirir. 💠 Bu ilk düzenleme ve onarımların ardından Fatih, Ayasofya'yı camiye çevirir ve ilk minareyi ahşap olarak yarım kubbelerin üzerine yaptırır. 1574 yılındaki tamir sırasında bu minare Ayasofya'dan kaldırılır. İslam beldelerinde şehir planlaması nasıl yapılırdı? 💠 Ayasofya'ya en önemli katkılar Mimar Sinan tarafından yapılır. Sinan, Ayasofya'nın minarelerini onarır ve bunun yanı sıra yıkılma tehlikesi gösteren yapıya İstanbul sahasını sarsan depremlere mukavemet sağlayacak payandaları, yani dayanakları ilave eder. Strüktürü güçlenen Ayasofya'nın bugüne ulaşması Mimar Sinan'ın camiye yaptığı ince dokunuşların bir meyvesidir. 💠 Başmimar, sadece yapı ölçeğinde değişikliklerle sınırlı kalmaz şehir ölçeğinde, yapının çevresini saran çirkin binaları, gecekonduları, harabeleri kaldırır, avluyu temizler, geniş bir meydan açar. Ayasofya'yı bir simgesel öge olarak ön plana çıkarır. Mimar Sinan'ın eserleri hakkında 33 ilginç bilgi 💠 Osmanlı medeniyeti Ayasofya'da da görüldüğü üzere, fethettiği yerlerdeki yapıların geçmişine saygı duyarak dönüşüm sağlar. Tahrip ederek tebdili değil, imar ve tamir ederek gelişimi önceler. Ancak ne yazık ki Avrupa ülkelerindeki İslam eserlerine aynı hassasiyet gösterilmez. 💠 Balkanlar'da ve Avrupa'da simgesel öneme sahip ve dönemine mimari anlamda ışık tutabilecek nitelikte sayısız eser, aslındaki izler anlaşılmayacak dereceye gelene dek yoğun bir dönüşüm geçirir. Osmanlı döneminden eski İstanbul fotoğrafları