Hadis ilmini anlamanızı kolaylaştıracak terimler

📒 Hadis ilmi, Hz. Peygamber (SAV)'in hadislerini konu alan eski deyimiyle ilm-i hadis veya ilmu'l-hadîs anlamına gelir. İslam alimleri, bilhassa muhaddisler tarafından değişik şekillerde tarif edilmiştir. ➡️ En-Nevevi'ye göre alemlerin Rabbi olan Allah'a en üstün manevi yakınlık vesilelerinden biri olan hadis ilmi, hadis metinlerinin sahih, hasen, zayıf, muttasıl, mürsel, munkatı, mu'dal, maklûb, meşhur, garîb, azız, mütevâtir, âhad, ferd, ma'rûf, şâz, münker, mu'allel, mevzu, müdrec, nâsih-mensûh, hâs, âm, mücmel, mübeyyen, muhtelif ve benzeri nevilerinin bilinmesidir. Aynı şekilde isnadlarının yani ravilerinin hallerine vakıf olmak, bir de ravilerin isnadlarda ve metinlerdeki ihtilaflarının hükmünün bilinmesidir. 📒 Kelime olarak sıhhatli ve sağlam manasına gelen sahih, makbul hadislerin ilkidir. Hadis usulü alimleri tarafından adalet ve zabt sahibi ravilerin kesiksiz isnadla birbirlerinden rivayet ettikleri şaz ve illetli olmaktan uzak hadisler olarak tarif edilmiştir. ➡️ Bu tarife göre bir hadisin sahih olabilmesi için ravilerinin adalet ve zabt özelliklerine sahip olmaları, son ravisinden Hz. Peygamber (SAV)'e varıncaya kadar bütün ravileri arasındaki isnad zincirinin kesiksiz olması, bir de illet denilen herhangi bir gizli kusur taşımaması ile birlikte sika ravilerin rivayetlerine aykırı düşmemesi gerekir. 📒 Rivayet sözlükte 'kuyudan su çekmek, birine su getirmek, su başına gitmek, kana kana su içmek ve ip bükmek' manalarını veren 'ravâ' kök fiilinin mastarıdır. Umumî manada bir sözü veya olayı bir başkasına nakletmeyi ifade eder. ➡️ Hadis terimi olarak rivayet, Hz. Peygamber (SAV)'in sünnetini aksettiren hadislerin haber verenlere isnad edilerek nakledilmesine denir. 📒 Muhaddis, Hadîs-i şerîf sahasında mütehassıs kimse demektir. Çok sayıda hadis toplayıp, senet ve metinleriyle ezberleyen, râvilerin cerh ve ta'dîl (güvenilir olup olmadıkları) noktasından durumlarını bilen, bu ilimde ihtisas kazanıp kitaplar yazmış olan âlim anlamına gelir. *Muhaddisin çoğulu muhaddisîndir. 📒 Resûlullah'ın (SAV), söyledikten sonra, peşinden bir âyet-i kerîme okuduğu hadîs-i şerîfler anlamına gelir. 📒 Peygamber Efendimize (SAV) kadar râvîlerden (nakledenlerden) hiçbiri noksan olmayan hadîs-i şerîfler anlamına gelir. 📒 Ashâb, dostlar, arkadaşlar, taraftarlar anlamına gelir. Hadis ilminde eş anlamlısı olan sahabe kelimesi daha çok kullanılır. ➡️ Ashâb, Hz. Peygamber (SAV) devrinde yetişmiş, onunla bir arada bulunmuş, yine Müslüman olarak ölmüş kimselere denir. Daha çok sahabe denilmekle birlikte 'Ashâbu'r-Resûl, Ashabı Resûlillâh, Ashabı Kiram' terkipleri de kullanılmıştır. ➡️ Ashabın hadis ilmindeki önemli yeri, sünneti bizzat kaynağından öğrenmelerinden, uygulamalarından; sonra da kendilerinden sonra gelen nesle aktarmalarından kaynaklanır. Allah Resulü'nün (SAV) peygamberliğinin ilk günlerinden ebedî hayata göç etmesine kadar geçen zaman içinde ashab, onunla sık sık beraber olmuş, tebliğlerini, uygulamalarını, söz, fiil ve takrirlerini, dinî ve ahlâkî açıklamalarını yakından takip ederek öğrenme imkânı bulmuşlardır. ➡️ Kısacası İslam'ı ilk olarak uygulayıcısından öğrenmişlerdir. Kur'ân-ı Kerim'i daha iyi anlamak, ibadetlerini düzgün bir şekilde yapabilmek, günlük işlerini de o nispette düzgün olarak yerine getirebilmek üzere bireyler öğrenebilmek maksadıyla imkân ölçüsünde ondan ayrılmamışlardır. ➡️ Hz. Peygamberle birlikte olduklarında ondan görüp işittiklerini, beraber olmadıkları zaman da onunla birlikte olanlardan görüp duyduklarını öğrenen ashab, daha sonra büyük bir şevk, heyecan ve gayretle tâbi'îlere bu bilgileri nakletmişlerdir. ➡️ Ashab, umumiyetle İslam'ın zuhur ettiği Mekke'de Hz. Peygamber'e (SAV) iman edip onunla birlikte Medine'ye hicret eden muhacirlerle, kendilerine kucak açan ve her türlü yardımı esirgemeyen ensârdan, civar kabilelerden Müslüman olup Medine'ye gelenlerden meydana gelir. Hadis âlimlerine göre İslam'daki kıdemlerine göre on iki tabakaya ayrılmışlardır. Peygamber Efendimizin kendisiyle övündüğü sahabe 📒 Sözlükteki anlamına göre cüz parça, bir bütünün parçalarından her biri anlamına gelir. Hadis ilminde cüz, daha ziyade belli bir kişiden gelen hadislerin toplandığı küçük çaptaki kitaplara denir. * Bununla birlikte bir konudaki veya muayyen sayıdaki hadisleri yahut bir hadisin bütün rivayet yollarını bir araya getiren birkaç sahifelik kitapçıklara da cüz adı verilmiştir. ➡️ Belirli sayıdaki hadisleri içeren cüzler içinde en yaygın olanı kırk hadis kitaplarıdır. Bir hadisin bütün yollardan gelen rivayetlerini bir araya getiren cüzlere örnek olarak İbn Haceri'l-Askalânî verilebilir. 'Ümmetimden dininin emirlerine dair kırk hadis öğreneni Allah kıyamet gününde fakihler ve âlimler zümresinde haşreder' manasına gelen zayıf hadisin farklı rivayetlerini bir araya getirmiştir. 📒 Sözlükte edeb, terbiye manalarına gelir. Bu tabir, cami denilen ve sekiz ana konudaki hadisleri ihtiva eden kitaplarda yeme-içme, konuşma, yürüme ve benzeri ahlaki konulardaki hadisleri bir araya getiren bölüm başlığının adıdır. Edep ile ilgili 20 hadis 📒 Ravi, Hz. Peygamber (SAV)'in hadislerini rivayet eden kimseye denir. Bir hadisin doğruluğu, önce onu rivayet eden ravilerin her bakımdan güvenilir kimseler olmalarına bağlıdır. ➡️ Bir ravinin güvenilir olması için onda bazı vasıfların bulunması gerekir. Bu vasıfların ilki Müslüman olmaktır. Alimlere göre ravinin Müslüman olması adaletli olması için yeterlidir. İkincisi adalettir. Üçüncüsü zabt sahibi olmasıdır. Zabttan kastedilen hadisleri kusursuz bir şekilde ezberlemiş ve onlara hakim olmasıdır. *Ravinin rivayetlerinin kabulü için bulunması gereken şartların dördüncüsü, buluğ çağına ermiş olmaktır. Ravinin akıllı olması; dikkatli, akıl melekeleri tam, zeki ve uyanık olmasıdır. ➡️ Bir kimse çocukluk çağında herhangi bir hadis ezberlemiş ise onu ancak erginlik çağına erdikten ve kaynağını söyledikten sonra sonra rivayet edebilir. Hadisleri nakleden raviler sahabe, tâbi'in, etbâ'ut-tâbi'în sırasıyle nesil nesil gelmiştir. Her bir nesilde yetişenler, bir önceki nesilden aldıklarını kendilerinden sonrakilere aktarmışlardır. Bunların her biri kendi aralarında tabaka, denilen gruplara ayrılmışlardır. Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'in dilinden dualar 📒 Sözlükte 'ezberlemek ve muhafaza etmek' manalarına gelen hıfz, hadis usulünde genellikle ravinin rivayet ettiği hadisleri güzelce ezberleyip muhafaza etmesi, yeri geldiğinde eksiksiz ve fazlasız olarak kendi talebelerine rivayet edebilme yeteneğine denir. Kolay ezberleme yöntemleri 📒 Sözlükte 'iyi ve güzel' anlamına gelen sıfattır. Terim olarak sahihle aynı anlamda kullanılır. İsnadı sahih bir hadisten söz ederken bazen lehu isnâdun eeyyidun demiştir. Ahmed b. Hanbel, Ali İbnu'l-Medînî de aynı tabiri kullanmıştır. ➡️ Ceyyid, bazı hadisciler tarafından tamamen sahih karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu takdirde aralarında ıstılah yönünden hiçbir fark yoktur. İbnu's-Salâh'a göre de ceyyid ile sahih aynı manaya gelir. Aralarında önemli bir fark söz konusu değildir. Bununla birlikte bazı hadis âlimleri ceyyidi sahihle aynı manada görmemişlerdir. 📒 Hadisin sahih olmaması anlamına gelen bir deyimdir. Bir hadisin gerekli sıhhat şartlarını taşımaması sebebiyle hakkında sahih hükmü verilemediğini ifade eder. Şu var ki muhaddisler, bu tabiri kullanmakla hadisin mutlaka zayıf olduğunu ifade etmiş olmazlar. ➡️ Hakkında bu tabir kullanılan hadis, sadece hakkında sahih hükmü verilemeyendir. Tabiatiyle böyle bir hadis zayıf olabileceği gibi, hasen de olabilir. Hadis-i şerifler ile Müslümanlara örnek olan 20 dua 📒 Ahberanâ icâzeten, 'Bize icazet yoluyla rivayet etti' demektir. ➡️ Bazı muhaddisler tarafından icazet metoduyla alınmış hadislerin rivayetinde kullanılmış eda kiplerindendir. 📒 Sözlük bakımından akîde kelimesinin çoğulu olan akâ'id genelde inanç sistemi, inanç esasları manasında kullanılan bir İslami terimdir. Hadis ilminde akâ'id, cami' veya musannef denilen ve belli başlı konulardaki hadisleri ihtiva eden ana konulardan biridir. Akâ'id konusu, îman ve iman esaslarıyla ilgili hadisleri ihtiva eder. ➡️ Akâ'id konusundaki hadisler bazen ayrı bir kitapta toplanır. İbn Huzeyine'nin Kitâbu't-Tevhîdi el-Beyhakî'nin Kitâbu'l-Esmâ ve's-Sıfat'ı gibi. Bu bölümün adı bazı hadis kitaplarında Tevhîd ve Sıfat başlığı altında görülür. İslam akaidini oluşturan esaslar 📒 Bâtıl, sözlükte 'hakk'ın zıddıdır. Aynı şekilde 'zâtında sebat ve hakikat olmayan nesneden ibarettir.' ➡️ Hadis usulünde bâtıl, mevzu manasına kullanılmıştır. Söz gelimi bir hadis nakledildikten sonra 'bâtılun' veya 'hazâ naberun (hadîsun) bâtılun' denilmişse bu ifade o rivayetin uydurma ve batıl bir söz olduğuna delâlet eder. 📒 Belağanî, 'bana ulaştı' anlamına gelir. Hadis imamlarının kendilerine ulaşmış bulunan hadisleri veya daha umumi olarak haberleri, isnadını zikretmeksizin rivayetlerinde kullandıkları eda lafızlarındandır. Böyle belağanî gibi lafızlarla isnad söylenmeden rivayet edilen hadislere belâğât denir. ➡️ Belağanî lafzına şu şu rivayet örnek verilebilir: 'Mâlik'ten rivayet edilmiştir, demiştir ki, 'Bize ulaştığına göre Abdullah b. Ömer, oğlu Ubeyduîlah'ın seferde nafile namaz kıldığını görürdü de bir şey demezdi.' Bu gibi lafızlarla isnad söylemeden hadis rivayet edilmesi bazı muhaddislerce hoş karşılanmamıştır. Samimiyet hakkında 40 hadis 📒 Cevdet, 'Bir nesne iyi olmak, bir kişi iyi iş işlemek' manasına gelir. Hadis tabiri olarak cevdet, hadisin arzu edilen kabul nitelikleri taşımasına denir. Kabul nitelikleri taşıyan hadise ceyyid de denilmiştir. Buna göre ceyyid, cevdet özelliğine sahip hadis demektir. 📒 Emîru'l- mü'minîn, 'Mü'minlerin emiri', demektir. Emir, iş gören, emreden, başkan, lider manalarına geldiğine göre müminlerin emiri tabiri aynı zamanda Müslümanları yöneten, onları idare eden manasını da verir. ➡️ Rivayetlere göre Hz. Peygamber (SAV), bir grup sahabeyi teçhizatlı olarak bir yere göndermiş, başlarına Abdullah b. Cahş'ı kumandan tayin etmiştir. Birlik yola çıkarken Abdullah'a emîru'l-Mü'minîn diyerek hitap etmiştir. Bundan sonra Abdullah b. Cahş, emîru'l- mü'minîn lakabıyla anılmaya başlamıştır. Aynı tabir daha sonraları halife ve valilere hitapta kullanılan özel bir tabir haline gelmiştir. ➡️ Hadis ilimlerinin tümünde en yüksek dereceye yükselmiş olan alimler için kullanılır. Hıfz ve dirayet itibariyle devrinin parmakla gösterilen hadis otoritelerine bu lakap verilmiştir. Ebu'z-Zinâd Abdurrahmân b. Abdillah b. Zekvâni'l-Medenî, Şu'be, Mâlik b. Enes, Ahmed b. Hanbel, Buhâri, ed-Dârekutnî, Sufyânu's-Sevrî gibi ömürlerini sünnet ilmine adamış, bu ilimde en yüksek mertebeye yükselerek haklı bir şöhret kazanmış âlimler hadis ilminde mü'minlerin emiri addedilmişlerdir. 📒 Hadara; gelmek, hazır olmak, bulunmak manasına gelen fiildir. İbnu's-Salâh'ın kaydettiğine göre hadis ravilerinin rivayetin sahih sayılabilmesi için bazı muhaddislerce sınır kabul edilen beş yaşını tamamlamadan hadis meclislerine devam etmelerini ifade etmek için kullanılır. ➡️ Buna göre rical kitaplarında bir raviden söz edilirken 'falancanın meclisinde hazır bulundu' denilmişse de bu ifade onun o hadis meclislerine henüz bu yaşa gelmeden götürüldüğünü ifade eder. Kelime meçhul olarak uhdira şeklinde de kullanılır ve aynı manayı verir. 📒 Galat, hata karşılığıdır ve hadis rivayetinde hata yapmayı ifade eder. Ravinin hatası aşırı şekilde olur ve yanlış rivayetleri doğru olarak rivayet ettiklerini geçerse zabt özelliğini kaybetmesine sebep olur. 📒 Fihrist, dört harfli basit fiilden alınma bir kelime olan fihrist aslında Farsçadır. Fihrist şeklinde de kullanılır. ➡️ Fihrist, icazet yoluyla birine muayyen bir kitabın rivayeti için izin verilmesiyle geçer. Hadislerinin yazılı olduğu fihrist denilen defteri rivayet etmesi için icazet verilir. es-Suyûtî de bu kelimeyi birkaç kitap veya defterden meydana gelen hadis mecmuası olarak açıklamıştır. 📒 'Hadisi az' anlamına gelir. Az hadis rivayet eden raviler hakkında kullanılmıştır. Bir muhaddisin kalîlu'l-hadîs oluşu, onun az hadis bildiği manasına değil, rivayet ettiği hadislerin sayıca az olması manasına alınır. ➡️ Örneğin; Hz. Ebu Bekir kalîlu'l-hadîstir. Uzun yıllar Hz. Peygamber (sav)'le birlikte olduğu halde ondan 142 hadis rivayet edilmiştir. Hiç de küçümsenemeyecek bir rakama ulaşan rivayetleri diğer çok sayıda hadis nakleden sahabelere nispetle az itibar edildiğinden o da bu gruba dahil edilmiştir. Hadis kitabı Es Sünen nasıl yazıldı? 📒 Kesîru'l-rıhle, hadis elde edebilmek uğruna pek çok seyahat etmiş olan kimse manasına gelir. Hadis rivayeti için ülke ülke dolaşan alimlere denir. Hicri üçüncü asır sonlarında Nişâbur ve çevresinde büyük ün yapmış muhaddislerden Ebu Abdillah Muhammed b. İbrahim el-Bûşencî Kesîru'r-rıhle yani hadis talebi uğruna uzun ve meşakkatli pek çok yolculuklar yapmış hadis talibi olarak tanınır. 📒 Tahvîl, değiştirmek manasına olup bir hadisin çeşitli isnatlarla rivayeti sırasında bir isnattan diğerine geçmeye denir. ➡️ Aynı hadisin bir isnadından diğerine geçişte araya bir 'ha' harfi konularak işaretlenir.