Endülüs'te yazılan Osmanlı'da okunan kitap: Şifa-i Şerif

Soru: Eserin tam adı ve önemi hakkında bilgi verir misiniz? Prof. Dr. İsmail Güleç: Eş-Şifâ bi-(fî) taʿrîfi hukūki (fî şerefi)'l-Mustafâ. Şifâ-i Şerîf Fahr-i Cihân Efendimiz (SAV) hakkında yazılan binlerce kitabın özeti mahiyetindedir. Soru: Eserin müellifi Kadı İyaz kimdir? Prof. Dr. İsmail Güleç: Aralık 1083 Sebte'de yani bugün İspanya'nın Kuzey Afrika'daki toprağı olan (Ceuta) dünyaya geldi. İyâz çeşitli âlimlerden temel dinî eserleri okudu. 30 yaşında iken hadis bilgisini ilerletmek için Endülüs'e, bir yıl sonra da Mürsiye'ye (Murcia) ve Kurtuba'ya (Córdoba) gitti. Sahîh-i Buḫârî ve Sahîh-i Müslim gibi hadis kitaplarını okur; İbn Rüşd'ün büyük babasından dersler görür. İki sene sonra memleketi Sebte'ye döner. 1121'de Sebte kadısı olur. Başta oğlu olmak üzere birçok öğrenci yetiştirir. 1137'de Gırnata kadılığına tayin edildi. Anlaşamayınca tekrar Sebte'ye döner. Siyasi olaylara karışır ve Merakeş'e sürgün gönderilir. 1149'da burada 66 yaşında iken vefat eder. Bid'at ve hurafeden uzak inancı, zâhidâne yaşayışı, İslâmî konulardaki tâvizsiz tutumu ve talebelerine karşı mütevazi kişiliğiyle tanınan Kādî İyâz zekâsı, etkileyici konuşması, hazırcevaplığı yanında Mağrib hattını güzel yazması gibi özellikleriyle de anılmaktadır. Hocası Ebû Abdullah Muhammed b. Ali et-Tağlibî, onun ölümüyle Mağrib'de yerini tutacak birini bırakmadan gittiğini belirtmiş, Zehebî de döneminde Sebte'de Kādî İyâz'dan daha çok eser veren bir âlimin bulunmadığını ifade etmiş, kaynaklarda çoğu hadis, usûl-i hadîs ve tarih sahasında olmak üzere kırk civarında eser kaleme aldığı belirtilmiştir. Ayrıca ricâlü'l-hadis, kıraat ve Kur'an ilimleri, fıkıh ve usûl-i fıkıh, kelâm, ensâb, Arap dili ve edebiyatı alanlarında da söz sahibi olduğu belirtilen Kādî İyâz devrinin hadis imamı diye anılmış, Kur'ân-ı Kerîm sûreleri ve Hz. Peygamber'in (SAV) methi hakkında kasideler yazmış. Soru: Şifa-i Şerif niçin yazıldı? Prof. Dr. İsmail Güleç: Birinci sebep: Kendisinden Resûl-i Ekrem'in (SAV) yüceliğini, ona gösterilmesi gereken saygıyı, bu saygıda kusur edenlerin durumunu anlatan bir kitap yazması istendiği için bu çalışmayı yaptığını ve Resûlullah'ın (SAV) müslümanlar üzerindeki haklarını da ortaya koyduğu eserini 535 (1140-41) yılında kaleme aldığını belirtmektedir. İkinci sebep: eş-Şifâ'yı Resûl-i Ekrem'in (SAV) peygamberliğini inkâr eden ve mûcizelerine dil uzatanlar için yazmadığını, kitabını Resûlullah'ın (SAV) davetini kabul edenlerin ona olan sevgisini arttırmak, sünnetine daha fazla sarılmalarını sağlamak ve imanlarını kuvvetlendirmek amacıyla telif ettiğini söyler. Soru: Eserin muhtevası nedir? Prof. Dr. İsmail Güleç: Birinci bölüm: Hz. Peygamber'e (SAV) gerekli saygının gösterilebilmesi için onun maddî ve mânevî güzellikleri, Allah katındaki üstün yeri ve mûcizeleri ele alınmakta; İkinci bölüm: Hz. Peygamber'e (SAV) inanıp itaat etmenin, onu bütün gönlüyle sevmenin, kendisine salâtüselâm getirmenin gereği vurgulanmaktadır. Üçüncü bölüm: Kitabın asıl konusunun ele alındığını gölüm. İlk iki bölümün buna giriş niteliği taşıdığını söyleyen müellif burada Resûl-i Ekrem'de (SAV) bulunabilecek ve kesinlikle bulunmayacak hususları, Allah Teâlâ'nın onu günahlardan ve kötülüklerden koruduğu gerçeğini ve insan olması itibariyle yaptığı şeyleri anlatmaktadır. Dördüncü bölüm: Resûlullah'a (SAV) dil uzatanlara uygulanacak hükümler incelenir. Her konuya âyetlerle ve müfessirlerin bu âyetlerle ilgili açıklamalarıyla başlanmakta, ardından gelen hadislerde ilk hadis senediyle, diğerleri senedsiz olarak verilmekte ve zaman zaman âlimlerin meseleye dair görüşleri nakledilmektedir. Soru: Şifa-i Şerif'in kaynakları nelerdir? Prof. Dr. İsmail Güleç: Zengin bir kaynak listesi var. Kādî İyâz çok yönlü ilmî kişiliğiyle konuları âyet, hadis, İslâm hukuku, dil ve edebiyat gibi pek çok yönden işlemiş, siyer ve megāzî, kelâm ve tasavvuf ilimlerinin önde gelen âlimlerinden faydalanmıştır. Hadiste Kütüb-i Sitte yanında İmam Mâlik, Ahmed b. Hanbel, Bezzâr, Taberânî, Ebû Süleyman el-Hattâbî, İbn Abdülber en-Nemerî, Ebü'l-Velîd el-Bâcî; tefsir ilminde İbn Cerîr et-Taberî, Ebü'l-Leys es-Semerkandî; tasavvufta Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî, Mekkî b. Ebû Tâlib; siyer ve megāzîde İbn İshak, Vâkıdî, İbn Sa'd; fıkıhta özellikle İmam Mâlik ile Mâlikî fakihlerinden İbn Habîb es-Sülemî, Sahnûn, İbn Sahnûn, İbn Abdûs el-Kayrevânî, İbnü'l-Cellâb; Arap dili, edebiyatı ve kıraat ilimlerinde Ali b. Hamza el-Kisâî, Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Müberred, Sa'leb, Zeccâc, Niftaveyh, Muhammed b. Ahmed el-Ezherî ve Rummânî; kelâm ilminde Ebü'l-Hasan el-Eş'arî, Bâkıllânî, İbn Fûrek ve Ebû İshak el-İsferâyînî gibi otoritelerden yararlanmıştır. Görüşlerinden en çok faydalandığı zâhidler arasında Sehl et-Tüsterî, Abdülkerîm el-Kuşeyrî zikredilebilir. Kādî İyâz eserinde âlimlerin farklı görüşlerini nakletmekle yetinmemekte, bu görüşler arasında tercihler yapmaktadır. eş-Şifâ'yı müelliften başta oğlu olmak üzere pek çok kimse rivayet etmiştir. Soru: Şifa-i Şerif İslâm dünyası için ne ifade ediyor? Prof. Dr. İsmail Güleç: Eş-Şifâ yazıldığı tarihten itibaren İslâm dünyasında büyük ilgi görmüş, üzerinde şerh, hâşiye, ihtisar ve tercüme şeklinde pek çok çalışma yapılmış, medreselerde öğrencilere, camilerde halka okutulmuştur. Özellikle Kuzey Afrika ülkelerinde düşman tehlikesine ve hastalıklara karşı okunması gelenek halini almış, Muhammed b. Ca'fer el-Kettânî'nin belirttiğine göre amansız hastalıklardan ve âfetlerden korunmak için evlerde eş-Şifâ bulundurulmuştur. Bu âdetin diğer İslâm ülkelerinde de mevcut olup meselâ Sultan Abdülhamid'in sürgünde bulunduğu günlerde Çanakkale savaşlarında zafer kazanılması için eş-Şifâ okuduğu kaydedilmektedir. Eserin Mağrib'de kolayca okunabilmesi için mushaf cüzleri gibi otuz cüz halinde yayımlandığı ve Cezayir'de askerlik görevini yapacak olanların Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile eş-Şifâ üzerine yemin etme âdetinin günümüzde sürdüğü belirtilmektedir. Prof. Dr. İsmail Güleç: Eser hakkında takdirkâr sözler söylenmiş, öncelikle müellif eser tamamlandığı zaman, şeytanın hasedinden çatlayacağını, müminin kalbinin aydınlanıp içinin rahatlayacağını ve aklı olan herkesin Resûlullah'ın (SAV) kıymetini daha iyi anlayacağını kaydetmiştir (eş-Şifâ, nşr. Abduh Ali Kûşek, s. 51, 52). İbn Ferhûn, Kādî İyâz'ın eş-Şifâ ile benzersiz bir eser meydana getirdiğini, aynı görüşte olan Taşköprizâde de vebaya karşı eş-Şifâ okumanın faydalı olduğunu 'meşâyihten' duyduğunu söylemiş, eş-Şifâ şerhlerinin en güzelini kaleme alan Ali el-Kārî de bu eserin sahasında yazılan bütün kitapları ihtiva ettiğini (Şerḥu'ş-Şifâ, I, 2), Kâtib Çelebi eserin son derece yararlı olduğunu ve İslâm dünyasında bir benzerine rastlanmadığını belirtmiş (Keşfü'ẓ-ẓunûn, II, 1053), eş-Şifâ'nın en önemli şârihlerinden olan Şehâbeddin el-Hafâcî eserin aynı zamanda müellifin değerini ortaya koyduğunu vurgulamıştır. Hintli âlim Seyyid Süleyman Nedvî'nin kaydettiğine göre Fransa'da bulunduğu sırada şarkiyatçı Massignon kendisine, Avrupalılar'a Hz. Muhammed'in (SAV) üstünlüğünü anlatmak için eş-Şifâ'nın Avrupa dillerinden birine çevrilmesinin yeterli olacağını söylemiştir. Soru: Osmanlılarda Şifâ geleneği nasıldı? Prof. Dr. İsmail Güleç: Şifâ Osmanlı devleti ve toplumunda çok ilgi görür. Şifâ-han (Şifâ-i Şerîf mukarriri) adıyla müderrisler tayin edilmiş, ayrıca devletin ve vakıfların desteğiyle 'asâkir-i şâhâne'nin ve 'donanma-yı hümâyun'un selâmeti için Ravza-i Mutahhara başta olmak üzere Bâb-ı Seraskerî, Bâb-ı Fetvâ, Fâtih Camii, Kastamonu Nasrullah Camii, Tarsus Nur Camii gibi pek çok camide Şifâ-i Şerîf okunup hatimler yapılırdı. Hatta eşkıya ile karşılaşan Osman Paşa'nın zafer elde etmesi için bazı dergâhlarda kelime-i tevhid yanında Şifâ-i Şerîf okutulmuş, bunun Enderun'da da yapılmasına karar verilmiştir. Eser günümüzde çeşitli İslâm ülkelerinde ve Türkiye'deki bazı camilerde halka okutulmaktadır. eş-Şifâ'yı methetmek için şiirler söylenmiş. Saray'da Hırka-yı Saadet'te ve Enderun'da okunmuş. Medreselerde, darü'l-hadislerde, Mekke ve Medine'de ve İstanbul'da ve taşrada büyük camilerde ve sultanların türbelerinde, tekke ve zaviyelerde, kütüphanelerde ve birçok askeri kurumda da okutulmuştu. Soru: Şifa-i Şerif niçin okutulur? Prof. Dr. İsmail Güleç: Hz. Peygamber'in (SAV) ruhuna ithaf, meşakkatlerden kurtulmak, bereket ve uğur getirmesi için, ordunun muzaffer olması için, vakıf sahiplerinin dua istemeleri, mübarek gün ve geceleri ihya için okutulduğu gibi Hz. Peygamber'i (SAV) sevdirmek, örnek ahlakını anlatmak, özendirmek, devletin Hz. Peygamber'i (SAV) doğru ve güzel bir şekilde anlatılmasını ve sevdirilmesini istemesi. Soru: Şifa-i Şerif geleneği ve şerhleri nelerdir? Prof. Dr. İsmail Güleç: İlk şart müderrisler arasından seçilen dersiamlar. Hadis konusunda uzman olması gerekiyor. Güzel ahlak sahibi olmak. Dersiam olmak için de vaazının güzel olması lazım, halkın anlayacağı dilde konuşabilmek. Kitâbü'ş-Şifâ'nın da yılda bir kez Ramazan ayı boyunca bazı camilerde, tekke ve zâviyelerde okunarak hatmedilmesidir. 19. asırda Sinopta Cezâyirli Ali Paşa Câmii'nde haftalık periyotlar halinde, Cuma günleri Kitâbü'ş-Şifâ'nın ders olarak okunması teklif edilmiş. Eş-Şifâ üzerine yazılan pek çok şerh vardır. Muhtasar adı verilen özetleri var. Birçok Türkçe tercüme ve şerhi var. Ben Yaşar Kandemir Hoca'nın tercümesini tercih ediyorum.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Endülüs'te yazılan Osmanlı'da okunan kitap: Şifa-i Şerif