Batı’ya tedavi metodlarını öğreten İslam alimi Ali İbn Rıdvan kimdir?

Ebu'l Hasan Ali bin Rıdvan el-Mısri, Mısırlı Müslüman doktor, fizikçi ve astronomdur. Kahire yakınlarındaki Cîze (Gize) kasabasında doğan Ali bin Rıdvan, Antik Yunan tıbbı, özellikle Yunan hekim Galen'in çalışmaları üzerine faaliyetlerde bulundu. Galen'in Ars Parva adlı eseri üzerine yaptığı tefsir Gerardo Cremonesse tarafından tercüme edildi. Bundan başka 1006 yılındaki *Süpernova gözlemleriyle tanındı. Ayrıca tümevarım teorisi üzerine çalışmalar yaptı. *Süpernova, enerjisi biten Büyük Yıldızların şiddetle patlaması durumuna verilen addır. Ali İbn Rıdvan Avrupalı yazarlar tarafından Rodoham Aegyptius ve Haly Eben Rodan olarak adlandırılır. Altı yaşında öğrenime başlayan Rıdvan; on yaşında Kahire'ye gitti ve beş yıl içinde temel eğitimini tamamladıktan sonra herhangi bir hocanın yardımı olmaksızın kitaplardan mantık, tabiat ilimleri, astronomi, metafizik ve özellikle tıp çalışmaya başladı. İslam alimi İbnü'l-Baytâr'ın dilinden şifalı bitkiler Sokaklarda yıldız falına bakarak ve tıp dersi ve tedavi hizmeti vererek geçim derdinin üstesinden gelmeye çalışan İbn Rıdvan, 32 yaşında tıp alanındaki şöhreti oldukça yayıldı. Halife Müstansır-Billâh tarafından saray hekimi olarak tayin edildi. Veba salgınlarının olduğu bir dönemde, yaklaşık 20 bin dinarını kaybeden Rıdvan, maddi sıkıntıya düşmesi nedeniyle inzivaya çekilen bin Rıdvan; İbn Ebû Usaybia'ya göre 453'te, İbnü'l-Kıftî'ye göre ise 460 (1068) yılı dolaylarında vefat etti. Tıbba yön veren İslam alimi; İbn Zühr İbn Rıdvan'ın, günlük çalışmaların telâşından sıyrılıp köşesine çekildiği saatlerde ilmin ışığında tefekküre daldığı belirtilir. Rıdvan, büyük İslâm filozoflarından sayılmasına rağmen asıl ihtisas alanı olarak felsefenin ayrılmaz parçası kabul ettiği tıbbı seçmiş, bu seçimi yaparken de doğum tarihine denk gelen astrolojik verilerin kendi yaratılışına en uygun sahanın tıp olduğunu göstermesine dayanmıştır. Ona göre felsefe ve tıp alanında araştırma yapmak, Allah'a gerçek anlamda taatte bulunmaya imkân veren faziletli bir yaşama biçimidir. İbn Rıdvan'ın ilmî şahsiyetinde göze çarpan iki özellikten biri disiplinli ve planlı çalışması, diğeri tıp eğitimi yöntemine önem vermesidir. Özel hayatında beden sağlığını sürdürmek için dengeli beslenmeye ve spor yapmaya özen göstermiştir. Otuz iki yaşından itibaren düzenli olarak yıllık çalışma planı hazırlamaya başlamış ve her yıl bu programı gözden geçirerek yenilemiştir. Kimyanın temellerini atan üç İslam alimi Öte yandan sevimsiz görünüşüne ve geçimsiz tavırlarına rağmen İbn Rıdvân'ın mükemmel bir öğretmen olduğu anlaşılır. Bir eğitimci olarak başarısı, kendisi hakkında hiç de olumlu düşünmeyen İbnü'l-Kıftî tarafından dahi vurgulanmıştır. Hekimlik ahlâkını tıp eğitiminin önemli bir parçası sayan İbn Rıdvân'a göre ideal bir hekim şu şartlara sahip bulunmalıdır: Beden sağlığı yerinde, akıllı, iyi huylu olmalı; iyi ve temiz giyinmeli, görünümüne dikkat etmeli; hastalarının sırlarını saklamalı; tedavi ücretini değil tedaviyi ön plana almalı; yararlı gördüğü şeyleri öğretme aşkıyla yanmalı; sağduyulu ve iffetli olmalı; can ve mal konusunda güven telkin etmeli; reçetesinde zehir veya çocuk düşürücü ilâçlar vermemeli ve düşmanını dahi tedavi etmeli… Sıtma hastalığına şifa olan İslam alimi İbn Rıdvan'ın ilmî birikimine şekil veren literatür yine onun kaleminden günümüze ulaşmıştır. Bunlar arasında edebî ve şer'i ilimlere dair eserler, Hipokrat ve Galen'in tıp külliyatı, Dioskorides'in farmakoloji alanındaki yazıları, Efesli Rufus, Oribasius ve Paulus gibi tıbbın ünlü yorumcularının eserleri, Razi'nin el-Ḥâvî'si, tarım ve eczacılık üzerine kitaplar, Batlamyus'un el-Mecisṭî'si ile Tetrabiblos'u, Eflâtun ve Aristo'nun muhtelif kitapları, İskender Afrodisî ve Themistius gibi felsefe yorumcularının eserleri ve Fârâbî'nin çeşitli kitapları bulunmaktadır. Ali İbn Rıdvan'ın tıp ve çeşitli konularda otuz civarında eseri vardır. Tıp ve eczacılıkla ilgili olanlardan bazılarını şöyle sıralamak mümkün: Kitabü'l-Kifaye fi't-tıbb, 11. yüzyıl Mısır'ındaki tıbbî uygulamalar hakkında fikir veren eserdir. Makale fi şerefi't-tıb, Türkiye'de Süleymaniye Kütüphanesi'nde kayıtlı tek yazma nüshası bilinen eser yedi bölümden oluşur. Fi'l-Kuva't-tabi'iyye, fizyolojiye dairdir. Süleymaniye Kütüphanesi'nde bir nüshası bulunur. Makale fi't-Tatarruk bi't-tıb ile's-sa'ade, 'Hipokrat Külliyatı', 'Hipokrat'ın Şahsiyeti' ve 'Tıpla Kazanılan Mutluluk' başlıklı üç bölümden oluşur. Hipokrat örneğinde tıp tahsili ve öğretiminin insana kazandırdığı faziletlerle entelektüel derinlikten bahsedilen kitapta Mısır'ın felsefe ve tıp tarihindeki önemi de vurgulanır.