Anadolu'nun "İbn-i Sina"sı Aydınlı Hacı Paşa

◽ 14. yüzyıl İslâm dünyasının en tanınmış âlimlerinden ve aynı zamanda hekimlerinden olan Hacı Paşa, Anadolu'nun İbn-i Sinası olarak anılır. Tıp ilminin Osmanlı coğrafyasında gelişmesine önayak olan âlimlerdendir. ◽ Esas adı Celâleddin Hızır olan Hacı Paşa'nın 740'tan (1339) sonra doğduğu tahmin edilir. Aslen Konyalı olan Hacı Paşa, sonrasında Aydın'a yerleştiği için Aydınlı olarak bilinmiştir. Tahsili için Mısır'a gitmiş, Kahire'deki Şeyhûniyye Medresesi'nde dinî ve aklî ilimleri okumuş, keskin zekâsı ve çalışkanlığı ile takdir kazanmıştır. İslam uygarlığı hakkında 20 ilginç bilgi ◽ Konya'da doğmuş fakat asıl adı 'Celâleddin Hızır' olan bilgin Yıldırım Bayezid devrinde yaşamıştır. Anadolu'da eğitim aldıktan sonra Mısır'a gitmiş, burada değerli hocalardan ders almıştır. Burada, o dönemlerde tedavisi olmayan bir hastalığa yakalanmasından ötürü tebabete merak salmış ve tıp biliminde ilerleyerek doktor olmuştur. Kahire hastanesinde başhekimlik yapmış daha sonra memleketi Aydın'a giderek Aydınoğlu beylerinin yanında kendisini dini ilimlere vermiştir. Tebatet ne demektir? ◽ Kahire'de öğrenciliği sırasında tutulduğu ağır bir hastalık Hacı Paşa'yı tıpla meşgul olmaya sevketti. Dini ilim tahsili yanında tıp kitapları okuyarak ve Cemâleddin İbnü'ş-Şevbekî gibi hekimlerin bilgi ve tecrübelerinden istifade ederek kendini tıp sahasında da yetiştirince, Şifaül-eskam adlı eserinin mukaddimesinde bizzat belirttiği gibi el-Melikü'l-Mansûr Kalavun Bîmâristânı'nda tabiplik yapmaya başladı. ◽ En büyük eseri olan tefsirini II. Murad'ın tahta çıkışından (824/1421) sonra yazmaya başlayıp ona ithaf ettikten sonra çok sevdiği ilim beldesi Birgi'ye geri döndü, kısa bir müddet sonra burada vefat etti. Hacı Paşa'nın özellikle Kitâbüt'- Teshil fi't-Tıb ve Müntehâb-ı Şifâ isimli eserleri tıp dilinin Türkçeleşmesi hususunda önem arz eder. ◽ Büyük İslam mütefekkiri Cürcani de onun dehasına hayranlığını yazmıştır. Hacı Paşa'nın Şifa-ül-Eskam ve Deva-ül-Alam (Hastalıkların Tedavisi) adlı eserinin genel planı, İbn Sina'nın Tıbbın Kanunu kitabına benzer. Dört bölümden meydana gelen eserin birinci bölümünde genel bilgiler, ikinci bölümünde yiyecek ve içecekler, üçüncü bölümde hastalıkların sebepleri, dördüncü bölümde genel hastalıklar yer alır. Yazarın el yazısı ile yazılı nüshası Topkapı Sarayı içinde bulunan III. Ahmet kütüphanesinde titizlikle korunmaktadır. Müslüman alimlerin mühendislik çalışmaları ◽ Hacı Paşa kitabın girişinde, eseri yazarken karşılaştığı güçlükleri, hocalarından yaptığı tahsili, hastane tecrübelerini ve okuduğu tıp kitaplarını bildirir. Ayrıca birçok gözleme de yer vermiştir. Hacı Paşa daha sonra bu eserini kısaltıp, Türkçe olarak Teshil-üt-Tıb isimli kitabı yazmıştır. Geleneksel Osmanlı tıbbının son temsilcisi: Gevrekzade Hasan Efendi ◽ Ömrü boyunca, Allahu Teâlânın dinini öğrenmek, O'nun kullarına doğru yolu öğretmek için uğraştı. Öğrendiği tıb bilgilerini, hastalıkları tedâvi etmekte kullandı. İnsanların hem ruh, hem de bedence sağlam olmaları, dünyada ve âhırette huzûrlu olmaları için çalıştı. Birçok talebe yetiştirdi. Bahsedilen eserlerden başka, Kutbüddîn Râzî'nin 'Şerh-i Metâli-ül-envâr' adlı eserine bir haşiyesi, İmâm-ı Beydâvî hazretlerinin 'Tavâli' adlı eserine de bir şerhi vardır. İbn-i Sina Batı bilimini nasıl şekillendirdi? ◽ Onun tıp mesleğine yönelmesinde, öğrenciliği sırasında yardımını gördüğü Aydınoğlu Îsâ Bey'in teşviklerinin de etkili olduğu söylenebilir. 1332 yılında Birgi'yi ziyaret eden İbn Battûta, Aydınoğlu Mehmed Bey'in bir yahudi tabibine gösterdiği büyük itibarın saray erkânıyla Müslüman âlimleri rahatsız ettiğini haber verdiğine göre, ilme ve özellikle tıbba büyük önem vermiş bir hânedanın mensubu olarak Îsâ Bey'in bu teşviki o günkü şartların da bir gereğiydi. Ortaçağ'ın en büyük seyyâhı: İbn Battûta ◽ Daha çok tıp sahasındaki eserleriyle tanınan Hacı Paşa tefsir, kelâm ve mantık konularında da değerli çalışmalar yapmış, iki Türkçe tıp kitabı dışında kalan eserlerinin tamamını Arapça yazmıştır. ◽ Et-Talimü fi ilmü't-Tıb: Kahirede telif ettiği bu ilk çalışması dört bölümden oluşur. Birinci bölümde nazarî, ikinci bölümde uygulamalı tıp bilgilerine yer verir. İkinci bölümün birinci kısmında yiyecek, içeceklerden ikinci kısımda basit ve birleşik ilaçlardan; üçüncü bölümde baştan ayağa kadar bütün organların hastalıkları, belirti ve tedavilerinden; dördüncü bölümde de bir organa mahsus olmayan genel hastalıklardan bahsedilir. 10 Müslüman düşünürün hayatımıza ışık tutacak eserleri ◽ El- Feride fi Zikri' Ağziyeti'l- Müfide: Tıbba dair pratik bilgiler içerir. 17 Şubat 1370'te Şeyho Hanikahı'nda tamamlanmıştır. Üç bölüm halinde tertip edilmiştir. Birinci bölümde tıp hakkında genel bilgiler, ikinci bölümde yiyecek, içecek ve ilaçların özelliklerinden, üçüncü bölümde hastalıklarla sebep, belirti ve tedavilerinden bahsedilir. Osmanlı'da en çok görülen 30 hastalık ◽ Şifaü'l-Eskam ve Devaü'l- Alam: Tıp konusunda en ünlü eseri olup Anadolu'da Türk hekimleri tarafından çok itibar görmüştür. Eser, dört makale olarak tertip edilmiştir. Birinci makalede nazari ve ameli tıp bilgileri, ikinci makalede yiyecek ve içeceklerden ve basit ilaçlardan, üçüncü makale bütün organlara arız olabilen hastalıkların, dördüncü makale ise genel hastalıkların sebep, belirti ve tedavilerinden bahsedilir. İslam uygarlığındaki hastaneler hakkında 20 ilginç bilgi ◽ Usulu-ü Hamse: Sağlığı korumak, mizacı düzeltmek, bulaşıcı hastalıkları ilaçla tedavi etmek için gerekli bilgileri verir. Kitabü's- Sade ve'l- İkbal:1398'de Ayasluk'ta yazılmıştır. Şifaü'l- Eskam'ın özeti mahiyetindedir. 1507'de Türkçeye çevrilerek II. Bayezid'e sunulmuştur. *Müntehab-ı Şifa: Şifaü'l- Eskam'dan özetlenerek Türkçe olarak telif edilmiş ilk tıp kitabıdır. Üç bölümden oluşan bu eserin birinci bölümünde iki baba halinde nazarî ve amelî tıp bilgilerine yer verilir; ikinci bölümde yiyecek, içecek ve ilaçlar, üçüncü bölümde hastalıklarla sebepler, teşhis ve tedavi yolları anlatılır. Teshil: Müntehab-ı Şifa ile aynı tertip üzere yazılmakla beraber teshil biraz daha yüzeyseldir. Bir şifa medeniyeti : Osmanlı