Amvas Vebası İslam tarihini nasıl değiştirdi?

Amvas Vebası, 638-639 yılları arasında günümüzde Filistin sınırları içinde ortaya çıkan bir salgındır. Amvâs Taunu olarak da anılan bu veba salgını, daha sonra Ürdün, Irak, Şam ve Urfa'ya da yayılmıştır. Adını, Kudüs'ün 33 kilometre kuzeybatısında yer alan Amvas köyünden alan bu veba, İslam tarihinde ilk görülen salgın hastalık olarak kabul edilir. Vebaya adını veren Amvas köyü, Halife Ömer bin Hattab döneminde Doğu Roma'ya karşı alınan Ecnâdeyn zaferinden sonra İslam ordusu için karargâh olarak kullanılmaya başlandı. Eski bir yerleşim yeri olan köy, stratejik bir bölgede kuruluydu. Kudüs yolu üzerinde, orduların konakladığı önemli bir mevkiiydi. Bu köyde baş gösteren ve aylarca süren salgında, aralarında Suriye orduları başkumandanı Ebu Ubeyde bin Cerrah ve birçok komutan da olmak üzere 25 bin insan ölmüştür. Meşhur muhaddis İbn Hacer el-Askalânî, salgından yıllar sonra; ölenlerin sayılamayacak kadar çok olduğunu aktarır. Amvâs salgını, 541 yılında başlayarak yaklaşık iki asır boyunca bölgede aralıklarla etkili olan Jüstinyen Veba Salgınının bir uzantısıdır. Amvas Vebası, ilk büyük çaplı salgındır. Hz. Ömer'in halifeliği döneminde ortaya çıkan Amvas Veba Salgını, oldukça geniş bir coğrafyayı etkisi altına almış, en yıkıcı etkileri ise Suriye'de yaşanmıştır. Kâbe kaç kez, hangi sebeplerle kapatıldı? Hz. Ebubekir, Peygamberimizin vefatından sonra ortaya çıkan dinden dönme olaylarını bastırdıktan sonra, İslam ordularını iki kısma ayırmış; Irak, Filistin, Ürdün ve Suriye bölgelerinin fethi için göndermişti. Bu seferler sırasında Hz. Ebubekir vefat etmiş yeni halife Hz. Ömer olmuştu. Onun halifeliği ile fetih hareketleri devam etti. Eski bir yerleşim yeri olan Amvas, bu fetihler sırasında Amr bin Âs'ın komutanlığını yürüttüğü ordu tarafından ele geçirilmişti. 'Amvâs' kelimesi İbranice kökenliydi ve 'tatlı su' anlamına geliyordu. Kudüs yolu üzerinde, orduların konakladığı önemli ve tarihî bir mevki idi. Jüstinyen Veba Salgınının bir uzantısı olan bu veba, İslam orduları tarafından yeni fethedilen Amvas'ta ortaya çıktı. 638 yılında yaşanan salgın, aynı yıl meydana gelen kıtlık ve devam eden savaşların da etkisiyle şiddetini çok fazla hissettirdi. Amvas Salgını, bir 'taun' salgınıydı. Taun, İbn Kayyim el-Cevziyye ve başka bazı İslam âlimlerine göre vebanın bir türüydü. Modern tıp da bu konuda İbni Kayyim'i doğrulayacak şeyler söyleyecekti: 'Veba, pireler vasıtasıyla taşınan bakterilerle ortaya çıkan, bir salgın türüdür. Taun, üç farklı çeşidi bulunan vebanın bu üç çeşidinden biridir. Vücutta çeşitli renklerde şişiklere neden olan taun, yüzde 40 oranında öldürücü bir hastalıktır.' Salgının ortaya çıktığı günlerde Halife Hz. Ömer, Suriye bölgesine doğru, yeni fethedilen toprakların tanzimi ve teftiş için yola çıkmıştı. Bölge sınırlarına geldiğinde Hz. Ömer ve beraberinde bulunanlara salgın haber verildi. Hz. Ömer, çevresinde bulunan yol arkadaşlarıyla çeşitli istişarelerde bulunduktan sonra, bölgeye girmek tehlikeli olduğu için Medine'ye dönmeye karar verdi. Hz. Ömer'in veba salgını karşısındaki tutumu neydi? Durumdan haberdar olan Suriye genel valisi Ebû Ubeyde bin Cerrâh, bu karardan memnun olmayarak Hz. Ömer'e itiraz etti. Hz. Ömer, onun itirazlarını cevapladı. Ticaretteki ve siyasetteki mahareti ile bilinen önemli sahabîlerden Abdurrahman bin Avf'ın da Hz. Ömer'i destekler nitelikte bir hadis-i şerifi aktarması tartışmaya son noktayı koydu. Halife ve beraberindeki heyet Medine'ye döndü. Ebû Ubeyde bin Cerrâh tüm telkin ve ısrara rağmen askerleriyle beraber bölgede kalmak istedi. Hz. Ömer, Medine'ye döndükten sonra bir mektup yazarak önemli bir iş nedeniyle, Ebû Ubeyde bin Cerrâh'ı başkente çağırdı. Ebû Ubeyde, bunun kendisini Suriye'den uzaklaştırmaya yönelik bir tedbir olduğunu anlayarak, teklifi geri çevirdi. Eline ulaşan Ebû Ubeyde'nin red mektubunu gözyaşları içinde okuyan Hz. Ömer, kendisine sorulan 'Ebû Ubeyde vefat mı etti?' sorusuna 'Hayır, ama o ölüm yolunda' diye cevap verdi. Yine bir mektup kaleme alan Halife, Ebû Ubeyde'den en azından bir tedbir olarak insanları bulundukları sıcak ve rutubetli mahallerden serin dağlara çıkarmasını istedi. Ancak Ebû Ubeyde bin Cerrâh'ın ömrü, bu tavsiyeyi uygulamaya yetmedi. Ebû Ubeyde, ilk Müslümanlardandı ve Hz. Peygamber'den sonra halifeliğe aday gösterilenlerden biriydi. Yine Hz. Ömer vefatında, eğer Ebû Ubeyde yaşasaydı halifeliği ona bırakacağını ifade etmişti. Hz. Ömer, salgınla alakalı birçok tedbiri uygulamaya soktu. Irak ve Mısır'dan bölgeye yiyecek ve gıda takviyesi gönderilmesini emretti. Yine bölgeye giden etlerin kurutulmuş şekilde insanlara dağıtılmasını istedi. Hastalıktan dolayı evinden çıkamayan insanların bizzat evlerine yemek götürülmesine dair bir kararname yayınladı. Ebû Ubeyde, vefatından önce ilk Müslümanlardan Muâz bin Cebel'i yerine bırakmıştı. Muâz bin Cebel'in de salgına bakışı Ebû Ubeyde ile aynı görüşteydi. Kısa süre sonra Muâz bin Cebel'in çocukları ve hanımı, sonra da kendisi vefat etti. Onun ölümünün ardından Suriye'nin yönetimi Amr bin Âs'ın uhdesinde kaldı. Amr bin Âs, siyasî zekâsıyla Araplar arasında övülen bir sahabeydi. Hz. Ömer onun hakkında 'Yaşadıkça hep idareci olmalıdır' demişti. Bulaşıcı hastalıklarla ilgili ayet ve hadisler Amr bin Âs, insanların karşısına çıkarak onlara dağlara ve yüksek yerlere yerleşmelerini söyledi. O ve Hz. Ömer, hastalığı sıcaklıkla ilişkilendiriliyor, bu yüzden de serin ve havadar yerlere gidilmesinin iyi geleceğini öngörüyorlardı. Bu tedbir neticesinde veba bulaşmamış insanlar şehirden uzaklaştılar. Son vebaya yakalanan da öldüğünde salgın ortadan kalktı. Ama ortada dehşet bir manzara vardı. Irak'a kadar yayılmış bir veba, İslam topraklarını kasıp kavuran bir kıtlık. Aynı zamanda veba nedeniyle pek çok mahir komutan vefat etmiş, Suriye ordularının yarısı toprağa düşmüştü. Bu, Doğu Roma için bu bulunmaz bir fırsattı. Fakat yerinde alınan tedbirler, Hristiyanların bu hevesini kursağında bıraktı. Vebanın ortadan kalkmasının ardından Hz. Ömer, bizzat bölgeye geldi. Develer kestirip elleriyle insanlara dağıtan Halife, tüm zor durumda olanlara yardım edilmesini emretti. Vebadan etkilenenlere, durumları düzelene kadar aylık gıda yardımı yapılmasını istedi. Amvas vebası, askeri ve politik açıdan önemli sonuçlar doğurdu. Salgın sonucunda, Suriye'de bulunan ordunun yarısı ve birçok önemli komutan hayatını kaybetti. Ömer tarafından kendinden sonra halifeliğe layık görülen Ebu Ubeyde bin Cerrah'ın salgında hayatını kaybetmesi ileride göreve gelecek halifeleri doğrudan etkilemiştir. Ebu Ubeyde'ye vekaleten başkumandan olan Yezid bin Ebu Süfyan'ın da aynı salgında vefatından sonra kardeşi Muaviye bin Ebu Süfyan Şam valiliğine getirildi. Yaklaşık 20 yıl boyunca Suriye'de valilik görevinde bulunan Muaviye'nin Ali bin Ebu Talib ile giriştiği hilafet mücadelesi sonucunda İslam tarihinin seyri değişti.

Amvas Vebası İslam tarihini nasıl değiştirdi?

AMVAS VEBASI NEDİR?