6 dil bilen sahabi: Zeyd bin Sabit

Babası Sâbit, Buâs savaşında öldüğünde Zeyd 6 yaşındaydı. Annesi Nevvâr bint Mâlik'tir. Çok akıllı ve hâfızası güçlü bir çocuk olan Zeyd, Hz. Peygamber Medine'ye gelmeden önce 17 sureyi ezberlemişti. Hicret'ten hemen sonra akrabaları tarafından Resûl-i Ekrem'e tanıtıldı, ezberlediği sureleri ona okudu ve onun takdirini kazandı. Bedir Gazvesi'nde esir düşen müşriklerin okuryazarlarından okuma yazma öğrenenler arasında Zeyd de vardı. Zeyd bin Sâbit'in ayrıca Farsça, Rumca, Kıptîce ve Habeşçe bildiği, Farsça'yı Kisrânın elçisinden, Rumca'yı Resûlullah'ın hâcibinden, Habeşçe'yi ve Kıptîce'yi de yine Resûlullah'ın hizmetçilerinden öğrendiği rivayet edilir. Resûl-i Ekrem onun bu gayretini görünce, 'Ne kadar iyi bir çocuk!' diye takdirlerini bildirdi. Hayber'in fethi sırasında kendisine Müslümanların sayısını tespit etme görevi verildi. Vahiy inmeye başladığında Hz. Peygamber'in kendilerine haber gönderdiği kâtipler arasında Zeyd de vardı. Aynı zamanda Resûl-i Ekrem zamanında Kur'ân-ı Kerîm'in tamamını ezberleyen ensara mensup dört kişiden biriydi. Hayattayken cennetle müjdelenen 10 sahabe Yemâme Savaşı ile diğer bazı savaşlarda hâfız sahâbîlerden bir kısmının şehid olması üzerine Kur'an'ın toplanması fikrini Halife Ebû Bekir'e açan Hz. Ömer bu hususta onu ikna etti. Ebû Bekir'in emriyle Zeyd bin Sâbit'in başkanlığında kurulan heyet Kur'an ayetlerinin yazılı olduğu sayfaları bir araya getirip Kur'an'ı cemetmekle görevlendirildi. Yanlarında yazılı Kur'an metinleri bulunanların bunların ayet olduğuna şâhitlik edecek iki kişiyle birlikte heyete başvurmaları ilân edildi. Cemedilen Kur'an başta Hz. Ömer ve Ali olmak üzere bütün sahâbenin onayını aldı. Abdullah bin Mes'ûd'un tavsiyesine uyularak derlenen metne 'el-mushaf' adı verildi. Yermük Savaşı günü Zeyd'e ganimetleri taksim etme görevi verildi. Hz. Ömer, Zeyd'i kendisine danışman tayin etti. Kur'an ne zaman mushaf haline getirildi? Yine Ömer döneminde Medine'de davalara Zeyd bakar, halife şehirde bulunmadığı zaman ona vekâlet ederdi. Hz. Osman döneminde halifeye vekâletin yanı sıra beytülmâle bakmakla görevlendirildi. Aynı dönemde, Hz. Ebû Bekir zamanında cemedilen mushafı çeşitli şehirlere gönderilmek üzere istinsah eden heyetin başkanlığını yaptı. Hz. Osman'ın evi kuşatıldığında halifenin evine girdi, dışarıdaki muhasaracıları teskin etmeye çalıştı ve ensardan bazılarını muhasaradan vazgeçirdi. İslam tarihi boyunca Zeyd bin Sâbit'in adı Hz. Ömer, Hz. Ali, İbn Mes'ûd, Übey bin Kâ'b ve Ebû Mûsâ el-Eş'arî'yle birlikte ilim ve fetva ehli olan sahâbîler arasında zikredilmiştir. Zeyd fıkhî konularda vuku bulmuş olaylar üzerine görüş bildirir, kendisine sorulan bir olayın vuku bulup bulmadığını sorar, gerçekleşmeyen olaylar hakkında cevap vermezdi. Ahmed bin Hanbel el-Müsned'de Zeyd bin Sâbit'ten 95 hadis nakletmiştir. Yanlış anlatılan hadis ve uygulamaları fark ettiğinde hemen düzeltirdi. Tarlaların kiraya verilmemesi gerektiğine dair Râfi' bin Hadîc'in Resûl-i Ekrem'e izâfe ederek naklettiği bir sözü duyan Zeyd onun hadisi eksik duyduğunu söylemiş ve şu açıklamayı yapmıştır: 'Allah, Râfi' bin Hadîc'e mağfiret etsin. Ben bu hadisi ondan daha iyi biliyorum. Ensardan iki kişi kavga edip Hz. Peygamber'in yanına gelmiş, o da kendilerini dinledikten sonra, 'Eğer durumunuz böyle ise tarlaları kiraya vermeyin' demişti; Râfi' bin Hadîc de onun sadece, 'Tarlaları kiraya vermeyin' sözünü işitmiştir.' Ashab-ı Suffe mensubu sahabeler Zeyd bin Sâbit ayrıca geniş ferâiz (İslam miras hukuku) bilgisine sahipti. Bu husus onu bi'set döneminde ön plana çıkaran önemli özelliklerdir. Sonraki yıllarda fıkıh alanında belli başlı isimler arasında yer alması Zeyd'in bütün dinî alanlarda kendisini yetiştirdiğini gösterir. Mesrûk bin Ecda', Zeyd'in ferâiz bilgisini değerlendirirken Âl-i İmrân suresinin 7. ayetindeki 'râsihûn' kelimesine telmihte bulunarak onun ilimde derinlik sahiplerinden olduğunu söylemiş ve ferâize dair bazı görüşlerini hocası Abdullah bin Mesûd'un görüşlerine tercih etmiştir. Şâfiî'nin ferâiz hakkındaki görüşlerinde Zeyd'in etkisi büyük olmuş, Hâkim en-Nîsâbûrî, onun ferâiz konusundaki görüşlerinin bütün sahâbe tarafından kesin kabul edildiğini bildirmiştir. Bazı çağdaş kaynaklarda Zeyd'in ferâiz konusunda eser verenlerin ilki olduğu belirtilir. Resûl-i Ekrem döneminde fetva veren sahâbîler arasında da zikredilen Zeyd'in bu fetvaları muhtemelen daha çok ferâize dairdir.

6 dil bilen sahabi: Zeyd bin Sabit

ZEYD BİN SABİT KİMDİR?