Muhammed İkbal kimdir?

'Bizim kalbimizde Hind, Rûm veya Şâm diyarlarının sevgisi yoktur, Bizim için, İslâm'dan başka sınır da yoktur, vatan da…' Pakistan'ın Pencap eyaletine bağlı Siyalkut kentinde 8 Kasım 1873'de doğan Muhammed İkbâl, yirminci yüzyılın büyük Müslüman filozof ve şairiydi. İkbal'in üzerinde iki şahsiyet önemli tesirler bıraktı. Bunlardan ilki, çocukluktan itibaren ilminden yararlandığı Mevlânâ Mîr Hasan, diğeri hocası Thomas Arnold'dur. Arnold, İkbal'in yeteneğini fark ederek Cambridge Üniversitesi'ne gitmesini sağladı. Mesnevi tarzındaki bu eseri Muhammed İkbal, 1932 yılında yazmaya başlasa da 1932'de yayınlanmıştı. Kelime anlamı 'sonsuzluk ya da ölümsüzlük kitabı' olan İkbal'in kendi oğlu Cavit'in adını taşır. İkbal bu eserinde manevi hocası olarak gördüğü Mevlâna Celâleddin Rûmi'nin rehberliğinde bir gökyüzü gezisine çıkıp, çeşitli gezegenleri dolaşır ve Cemâleddîn Afgânî, Said Halim Paşa, Hallaç Mansur, Mirza Gâbb, Nâdir Şâh, Tipü Sultan gibi birçok ünlü kişiyle tanışıp, konuşur. Gökyüzü gezisinin sonunda Cavid'e Hitap başlığı altında yeni kuşağa yol gösterir. 'Gırtlağında hoş ve güzel nağmelerin varken 'Yolunu kendi kazmanla aç ve düzelt, başkalarının açtığı yoldan gitmek azaptır.' İkbal, 1930'da Allahâbâd'da gerçekleştirilen Hindistan Müslümanları Birliği'nin yıllık toplantısına başkanlık etti. Bu toplantının açılış konuşmasında ortaya koyduğu fikirler sayesinde Bağımsız Pakistan Devleti'nin kuruluşu yönünde ilk ciddi adım atıldı. 1931 yılında yapılan II. Milletlerarası İslâm Konferansı'nda Dünya İslâm Kongresi'nin başkan yardımcılığına getirildi. Muhammed İkbal'in ilk Farsça eseri olan Benliğin Sırları, 1915 yılında yayınlandı. Daha sonraki yıllarda 'Rumüz-i Behudî' (Benliği Kaybetmenin Sırları) adlı eseriyle birlikte tekrar basıldı. İkbal bu eserinde, Avrupa maddeciliğine ve İran mistizmine karşı çıkıp 'hudî' yani benlik kelimesini açıklar. Ona göre benliğin terbiyesi için üç merhale vardır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Heyecâna verdi gönülleri, Akif'in Mısır'da bulunduğu sırada Hafız Asım'a yazdığı mektupta onun ufak bir risalesini daha önce Ankara'dayken gördüğünü ve sahibini kendisine benzettiğini söyler. Ve yazarı şöyle tanıtıyor: 'Şarkta yetişen urefayı sofiyenin bütün eş'arını okuduktan başka Almanya'ya giderek garp felsefesini adamakıllı hazmeden İkbal hakikat yaman bir şair. Mevlana'yı çok okumuş, çok sevmiş. Ona 'Mürşidim' diyor.' Aynı zamanda Muhammed İkbâl'in ismini Türkiye'de ilk defa eserinde zikreden Mehmed Âkif'tir. Hem Akif hem de İkbal Müslümanları birleştirmek ve Batı emperyalizminden kurtarmak istiyordu. 1936 yılında basılan Musa'nın Vuruşu adlı eserinde Muhammed İkbal, Müslümanların sosyal hayatlarındaki meseleleri tespit edip onlara kesin ifadelerle çözümler önerir. 'İslâm ve Müslümanlar', 'Öğretim ve Eğitim', 'Kadın', 'Edebiyat ve Güzel Sanatlar', 'Doğu ve Batı Siyaseti' ve 'Mihrâb Gul Hân' ın Düşünceleri' adlı altı ana bölümden oluşan bu eserde İkbal, yaşadığı dönemin firavunluğuna karşı açık bir savaş açmakta ve eserin adına yakışır şekilde vuruşlar yapmaktadır. Hicaz Armağanı Hicaz Armağanı ise hacca gitme hazırlığı içinde olan şairin yaşadığı derin duyguların eseridir. Ayrıca bu eser hayatının son demlerini yaşayan şairin Müslüman uluslara son seslenişidir. Bunda İkbal'in felsefi görüşlerine samimi ve yoğun duygularının eşlik ettiği şiirler yer alır. İkbal, Hicaz' a gitmek ve hacı olmak arzusunda olduğunu belirten eser, 'Allah'ın Huzurunda', 'Peygamber'in Huzurunda', 'Milletin Huzurunda', 'İnsanlık Âleminin Huzurunda' gibi çeşitli bölümlerden oluşur. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Hicaz'dan hurmalar getirdiniz, seccadeler getirdiniz... Peki Hz. Ebubekir'in bağlılığını, Hz. Ömer'in adaletini, Hz. Osman'ın hayâsını, Hz. Ali'nin şecaatini getirdiniz mi?' İslâm dünyasının içinde bulunduğu durum, diğer Hintli Müslüman aydınlar gibi İkbal'i de İslâm milletlerinin bir Rönesans gerçekleştirmesi gerektiği fikrine yöneltti. 1922'de İngiliz yönetimi tarafından kendisine 'sir' unvanı verilmişse de bu unvanı kullanmadı. 1927'de yayınlanan eser, iki bölümden oluşur. Birinci bölümde 56 şiir ikinci bölümde ise 75 manzume yer alır. Ayrıca eserde 'Gulşan-i Râz-i Cadid' (Yeni Sırrın Gül Bahçesi) ve 'Bandagî Nâmah' (Kölelik Mektubu) adlı mesneviler de bulunur. 'Gulşan-i Râz-i Çedid' mesnevisi, Şebüsterî adlı yazarın ünlü eseri 'Gulşen-i Râz'a cevap mahiyetindedir. İkbal bu bölümde, eserin orijinalinde olduğu gibi 9 soru sorup, bunları cevaplandırmış ve 'Vahdet-u vücud' sorununu çözümledikten sonra, bunun aktif hayatı nasıl etkilediğini göster. 'Bandagî Nâmah' ise aslında esarete karşı bir savaş ilanıdır. Giriş bölümünde köleliğe değinilir. Manzume, özgür ve bağımsız insanların mimari sanatının özelliklerinin anlatıldığı bölümle sona erer. İkbal, sözü edilen eserinde geçmişin iyi hatırlanmasında ısrar ediyor. Şair, geçmişin şan ve şerefine yeniden kavuşulması için her zaman dinamik, uyanık, harekete hazır, sevgi ve hayat dolu olunması gerektiğini savunuyor. İkbal'e göre ancak bu şekilde Doğu, hem maddi hem de manevi alanda Batı dünyası üzerinde üstünlük sağlayabilecektir. Muhammed İkbal, milletler bağlamında da 'birlik' fikrini savunuyordu. Hint Müslümanları ile diğer Müslüman halkların emperyalizme karşı direnişini özellikle de Türk direnişini takdire şayan bulur. Düşüncesini, içinde taşıdığı coşkun ilâhî aşk neşvesi ve örnek aldığı isimlerin tasavvurları, özellikle mürşidi gibi gördüğü Hz. Mevlânâ'nın aşk ile insana ve kâinata bakışı bağlamında şekillendiren İkbal, İslam ve İslam tasavvufunu eksene alarak Batı felsefesi ile pozitivizmini akıcı ve duru bir dil ile eleştiriyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Eğer fert bir cemaate mensup olsa tıpkı bir damla iken nehir olur. Artık onun ruhu, bedeni, açığı ve gizlisi, her şeyi bağlı bulunduğu toplumuna ait olur.' İlahi aşkın son derece tutkulu bir savunucusu olan Muhammed İkbal, içtihadın nasıl yürütülmesi konusunda birçok fikir üretmiş, Müslümanların neden bir düşüş sürecine girdiğini analiz etmeye çalışmıştır. İçtihadın yıllardır uygulanmadığını, herkesin kendinden öncekini taklit etmeye çalıştığını, bu taklidin tam da İslam ümmetinin düşüş sürecine girmesine neden olduğunu söylemiştir. Bu düşüşten çıkabilmek ve tekrar yükselişe dönmek için Müslümanların bağımsız düşünce tarzını benimsemesi gerektiğini, taklitten sakınması gerektiğini söylemiştir. 1935'de basılan Cebrail'in Kanadı adlı bu eserde gazel, manzume, dörtlük ve rubai türünde yazılmış şiirler bulunur. İkbal, uzun bir aradan sonra yazmış olduğu bu eserinde millete inançlı olma, Batı'nın büyüsünden kaçınma ve gerçek mümin olma konusunda nasihatler verir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Başkalarının nimetlerinden kendi rızkını arama. İsterse güneşin kaynağından gelmiş olsun. Hiç kimseden su bile isteme. Allah'a güven ve çalış. Bu şerefli İslâm ümmetinin yüzünü utandırma.' Son dönem İslâm düşünürleri arasında hakkında en çok inceleme, araştırma ve yayın yapılan şahsiyetlerin başında gelen Muhammed İkbal, yazı ve şiirlerinde Müslümanları derinlemesine İslâm'ı öğrenmeye çağırırdı. Çünkü 'Müslümanların izzeti ve hürriyeti, İslâm'ın asıl kaynağı olan Kur'an ve sünnettedir.' diyordu. Muhammed İkbal'in çeşitli üniversitelerde verdiği konferansları içeren bu eser 1930 yılında yayınladı. 'İlim ve Dini Tecrübe', 'Dini Tecrübe ve Felsefenin Seviyesi', 'Tanrı Kavramı ve Gerçek ibadet', 'İnsanın Benliği-Cebr ve İhtiyarı' 'İslâm Kültürünün Ruhu' ve 'İslâm'ın Yapısındaki Hareket İlkesi' başlıklı yazılardan oluşan eser, bilimin ışığında İslam'ın temek ilkelerini açıklar. Bu eser, bütün umutlarını yitirmiş bir toplumu yeniden hayata döndürmede çok etkili olmuştu. Bu eser, çağımızda İslam'ın metafizik sisteminin tümünün ele alındığı tek eser olarak da kabul edilebilir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 'Kuşkusuz ki sen ey Müslüman! Din adına öne atılanların ve ilim karaborsacılarının kölesi olmuşsun. Hayatın temelde Kur'an'ın himmetinden türemiyor. Oysa hayatın türediği bir mastar ve kuvvetin kaynaklandığı bir menbadır Kur'an.' Türk milletinin yakın tarihteki sıkıntılarıyla ilgilenen İkbal, bu ilgisini daha 1911'de Trablusgarp Savaşı şehitleri için yazdığı şiiriyle terennüm etmiştir. Burada İkbal, huzuruna çıktığı Hz. Peygamber'in kendisine hediye olarak ne getirdiğini sorması üzerine cennette bile bulunmayan bir hediye getirdiğini söyleyerek içinde Türk şehitlerinin kanının bulunduğu şişeyi Resûlullah'a sunar. İkbal, sömürgecilik döneminde bağımsızlığını koruyabilen tek Müslüman millet olarak övdüğü Türkleri aynı zamanda 'İslam Rönesansını' gerçekleştirebilecek potansiyele sahip olarak da görmektedir. 'Benim yaşamım sade, inançlı bir yaşam. Kalbim, dilimle uyum içinde. İnsanlar riyakârlığa saygı gösteriyor ve övüyor. Ben, riyakârlıktan elde edilen ün, saygı ve bağlılıktansa, unutulmuşluk içinde ölmeyi ve kimsenin ardımdan ağlamamasını tercih ederim.'