Kışa dönen Arap Baharı’nda 10 yıl önce 10 yıl sonra

Tunus'ta Muhammed Buazizi adlı bir gencin, seyyar satıcılık yaptığı arabasına el konulması ve yetkililerce uğradığı kötü muamele nedeniyle 17 Aralık 2010'da kendini yakmasının ardından Tunuslular, kitleler halinde sokağa döküldü. Tunus'u 24 yıldır demir yumrukla yöneten Bin Ali'nin 14 Ocak 2011'de yakın ailesini de yanına alarak ülkeden kaçmasıyla, Arap Baharı'nın fitili ateşlendi. Arap Baharı'nın beşiği Tunus'ta gerçekleşen bu dönüşüm 'Yasemin Devrimi' olarak da anıldı. Arap Baharı sonrasında gerçekleştirilen seçimlere yoğun katılımda bulunan Tunus halkı, bu sürecin etkisinde kalan diğer ülkelere kıyasla yönetime daha çok sahip çıkabildi ve daha istikrarlı bir yapıya kavuştu. Temel hak ve özgürlükler anlamında Tunuslular birçok kazanım sağlamalarına karşın, yaşanan değişim ekonomik beklentileri tatmin etmeye yetmedi. Bugün pek çok ülkede olduğu gibi Covid 19 salgının derinleştirdiği sosyoekonomik sorunlar, Tunus'un kazanımları karşısındaki en büyük tehdit unsurlarından biri. Meydanlara çıkan halk, Mısır'daki baskıcı yönetim ve ekonomik bunalımlardan kurtulmayı, demokrasi ve adaletin yeniden inşasını hedefledi. Ayaklanmalar karşısında Mübarek hükümeti, internet erişimini engelleyerek halkın organize olmasının önüne geçmeye çalıştı ancak protesto gösterilerini engelleyemedi. Mevcut kaynakların adaletsiz dağıtımı ve sermayeyi belli kişilerin kendi elinde tutması, Mısır iktidarının ülke içinde ciddi yatırımlarda bulunmaması, yolsuzlukların artması gibi sorunlar ülkenin en kronik problemine dönüşmüştü. Bunun üzerine Mübarek, polisi olaylara ve göstericilere müdahale etmek amacıyla meydanlara indirdi. Muhammed Mursi: 'Dinimi dünyalığa satmayacağım' diyen Müslüman lider 2012 Mısır Cumhurbaşkanlığı Seçimleri'nde Müslüman Kardeşler'in aday gösterdiği Muhammed Mursi, ülkenin demokratik yöntemlerle seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. Mısır'da büyük umutlarla başlayan bu süreç, bir yıllık sivil yönetimin ardından 3 Temmuz 2013'te ülkenin ilk seçilmiş Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'ye yapılan askeri darbeyle sonuçlandı. Darbe sürecinde katledilen yüzlerce Mısırlının yanı sıra çok sayıda tutuklama ve idam kararları alındı. Devlet yönetimine General Sisi getirildi; Mısır'da Müslüman Kardeşler 'terör örgütü' ilan edildi. Ordu, siyaset üzerindeki etkisini artırarak muhaliflere karşı baskıcı bir kampanya yürüttü. Ekonomik olarak giderek darboğaza giren Mısır, Arap Baharı sürecinin ardından terör eylemlerine de sahne oldu. Onun yerine yardımcısı Abdurabbu Mansur Hadi'nin geçmesi ve ardından Hadi'nin 21 Şubat 2012'de tek aday olarak girdiği seçimlerde ülkenin yeni Cumhurbaşkanı seçilmesiyle sonuçlandı. Ancak güvenlik boşluğu nedeniyle El Kaide gibi örgütler ülkede faaliyetleri için alan buldu. Yönetim boşluğundan faydalanan Husiler de başkent Sana'ya ilerleyerek hükümete darbe yaptı. Siyasi istikrarın sağlanamaması, büyük bir insanlık krizinin de yaşandığı Yemen için daha zor günleri beraberinde getirdi. Ülkede temiz su, gıda ve sağlık gibi temel hizmetlerin eksikliğinin yol açtığı kolera, çok sayıda Yemenlinin hayatına mal oldu. Salgın hastalıklar, yerinden edilmiş milyonlarca insanın hayatını tehdit etmeye devam ediyor. Yemen'de açlık ve hastalıklar nedeniyle yaşanan dram, Birleşmiş Milletler tarafından 'dünyanın en büyük insani felaketi' olarak adlandırılıyor. Arap Baharı sonrası İslamcıların dönüşü Protestoculara yönelik şiddetli müdahaleler sonucunda ölü, yaralı sayısı ile tutuklamalar artarken gösterilere katılım da arttı. Yönetim, gösterileri bastıramayınca Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) 14 Mart 2011'de Bahreyn'deki gösterilere ortak askeri güçle müdahale kararı aldı. Bahreyn Kralı Hamad bin İsa Al Halife, Mayıs 2012'de aldığı kararlarla ülke anayasasında değişikler yaparak talepleri karşılamaya çalıştı. Ancak Bahreyn yönetiminin ülkedeki muhalif gruplara karşı baskısı devam ediyor. Gösterilerin 17 Şubat 2011'de silahlı mücadeleye ve sonrasında iç savaşa evrilmesinin ardından 19 Mart 2011'de Fransa'nın başkenti Paris'te düzenlenen toplantıyla 'uluslararası müdahalenin' yolu açıldı. Arap Baharı isimli sürecin hafızalarda iz bırakan en önemli sahnelerinden biri de devrik lider Kaddafi'nin 20 Ekim 2011'de Sirte'de öldürüldüğünü gösteren görüntüler oldu. Ülkedeki çalkantılı durum 7 Temmuz 2012'deki seçimlerle bir süre aşılsa da ülkenin doğusundaki gayrimeşru silahlı güçlerin lideri Halife Hafter, yönetim boşluğundan yararlanarak kontrol ettiği alanı genişletmeye çalıştı. Arap Baharı mı, küresel komplo mu? Yurtdışından aldığı askeri, siyasi ve mali destekle topladığı milislere Nisan 2019'da başkenti ele geçirmek için emir vermesiyle petrol zengini ülkesini yeniden şiddet sarmalına dâhil etti. Libya'nın BM nezdindeki meşru hükümeti, Türkiye ile Kasım 2019'da deniz yetki alanlarının sınırlandırılması, askeri ve güvenlik işbirliği mutabakat muhtıraları imzaladı. Türkiye'nin de desteğiyle Libya hükümeti, 2020 yılının ilk yarısında, Hafter ve uluslararası destekçilerini ülkenin batısından çıkarmayı başardı ve çatışmalara denge getirdi. Ülkedeki krizin siyaset yoluyla çözülmesi için diyalog çabaları devam ediyor. Ancak, Hafter'in kontrolündeki milislerinin silahlarını ellerinde tutması nedeniyle ülkedeki güvenlik ve istikrara ilişkin kaygıları sürdürüyor. Suriye'de başlayan halk ayaklanması dış müdahalelerin de aktif rolüyle uzun ve kanlı bir iç savaşa dönüştü. İç savaşta şu ana kadar büyük çoğunluğu rejim ve rejime destek veren güçler tarafından düzenlenen saldırılarda olmak üzere yüzbinlerce sivil katledilirken, milyonlarca Suriyeli yerinden edilerek sığınmacı durumuna düştü. Suriye'de sonuçlanamayan savaş, bölge ve komşu ülkeler için de istikrarsızlık unsuru olarak öne çıkıyor. Suriye'de yaşanan iç savaşta ortaya çıkan fanatik silahlı gruplar, giderek güç kazandı ve terör örgütü DEAŞ, Suriye'de Rakka'dan Irak içinde Musul'a kadar uzanan Britanya adasından daha geniş bir coğrafyada hâkimiyet sağladı. DEAŞ, sadece Suriye ve Irak'ı değil geniş bir coğrafyayı kanlı saldırılarla hedef aldı. DEAŞ'ın güç kazanması, Arap Baharı'nın özgürlük taleplerindense bölgede yeni bir güvenlik arayışını öncelik haline getirdi. 📌 Ürdün ve Fas gibi kısmi temsil hakkı bulunan monarşiler bu süreçte yaptıkları göreceli anayasal reformlarla protesto dalgasını yatıştırdılar. 📌 Başta Suudi Arabistan olmak üzere, petrol zengini monarşi rejimleri, vatandaşlarına sosyal refah yardımlarını arttırarak devrim dalgasının ülkelerine ulaşmasını engellemeye çalıştılar. 📌 Körfez'deki petrol zengini monarşiler, devrimlerin iktidara getirdiği ya da koalisyon ortağı yaptığı İhvan yanlısı hareketleri, ulusal güvenlik tehdidi kabul etti ve karşı devrimler için yoğun ve maliyetli bir çaba içine girdi. 📌 Söz konusu dalga Ürdün ve Sudan'a 2018, Cezayir, Irak ve Lübnan'a da 2019 yılında ulaştı ve baştaki isimleri koltuklarından ederek yeni isimlerin önünü açtı. 📌 Bir anlamda bazı ülkelerde durum 'Arap Baharı kışa döndü' sözünün bir yansıması haline geldi. 📌 Suriye'de başlayan halk ayaklanmasının dış müdahalelerin yaşandığı uzun ve kanlı bir iç savaşa dönüştü. Silahlı gruplar ve terör örgütü DEAŞ giderek güç kazandı. 📌 Mısır'da demokratik yollarla göreve gelen Mursi yönetimi, 2013 yazında askeri darbeyle devrilerek Abdulfettah es-Sisi liderliğindeki cunta yönetiminin ülkede uyguladığı baskılarla sonuçlandı. 📌 Libya ve Yemen'in de aynı şekilde iç savaşın ve dış müdahelenin yaşandığı ülkeler olarak öne çıkmasıyla, bu değerlendirme daha da pekişti. 📌 Arap Baharı isimli sürecin yol açtığı protesto dalgasını, halka sunduğu refah ve mali imkânları çoğaltarak ötelemeye çalışan Körfez monarşileri, devrimlerle sahneye çıkan aktörleri kendisi için bir tehdit olarak gördü. 📌 Körfez'deki petrol zengini monarşiler, devrimlerin iktidara getirdiği ya da koalisyon ortağı yaptığı İhvan yanlısı hareketleri, ulusal güvenlik tehdidi kabul etti ve karşı devrimleri destekledi. 📌 Tunus, yaşadığı sosyoekonomik sorunların derinleşmesine rağmen iktidarın seçimler aracılığıyla devredildiği bir demokrasiye kavuşmayı başaran tek ülke olarak öne çıktı. Ancak, aradan geçen 10 yıllık süre içinde, farklı başkentlerde benzer taleplerle ayaklanmalar yaşanmaya da devam etti. Artçı protesto dalgası Ürdün ve Sudan'a 2018; Cezayir, Irak ve Lübnan'a da 2019 yılında ulaştı ve hükümetleri koltuklarından ederek yeni isimlerin önünü açtı. ------------------------------------------------------------------------------ ** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo

Kışa dönen Arap Baharı’nda 10 yıl önce 10 yıl sonra

TUNUS: 14 OCAK 2011