Kadim bir meslek: Sadekârlık

SADEKÂRLIK NEDİR? 🔸 Sadekârlık, terim olarak yalnız kıymetli madenleri kapsamına alan bir kelimedir. Birtakım teknik bilgiler, el becerisi ve estetik anlayışın bir araya gelmesi ile kıymetli maden ve taşlardan ziynet eşyası imal etme sanatıdır. 🔸 Sadekâr, aslında altın ve gümüş gibi kıymetli metallerden yapılan mücevherin sade kısmını yani montürünü, el becerisini kullanarak titiz bir şekilde oluşturan kişidir. Sadekârlık mesleği, kuyumculuğun omurgası olarak tanımlanır. KUYUMCULUK 🔸 Kuyumcu kelimesi Türkçede 'maden dökmek' anlamına gelen 'kudmak, kuymak' kökünden türer ve dökümcü, dökmeci manasına gelir. Kuyumculuk mesleği ise dökümcülük, dökmecilik anlamını taşır. 🔸 Osmanlı Dönemi'nde kuyumcu için Farsça 'altın işleyen' anlamına gelen 'zerger' kullanılırken kuyumculuk, 'zergerî' olarak ifade edilir. Çarşı kültürümüzün bir parçasıdır ve kadim bir meslek olarak sadekârlıktan kuyumculuğa evrilerek varlığını sürdürür. Osmanlı'nın az bilinen meslekleri SARAY KUYUMCULUĞU 🔸 Osmanlı saray sanatları arasında yer alan kuyumculuk, her dönem önemli bir yere sahiptir. Öyle ki saray için çalışıp padişahın ailesi ve devlet erkanına hizmet veren kuyumcu atölyeleri dahi bulunur. Yazılı kaynaklara göre, sarayın yakınında veya içinde, darphaneye bağlı olarak çalışırlar. 🔸 Atölyeler, babadan oğula geçen bir lonca düzeni ile sürdürülür. Burada iri ve gösterişli aristokrasi takıları, değerli madenler, taşlar ve fildişi kabartmalarla bezenmiş tören haçları, buhurdanlıklar, Kur'an-ı Kerim kapları, saray için kap-kacak, kandil ve dekoratif objeler üretilir. PAYİTAHT'TA KUYUMCULUK 🔸 İstanbul'da saray kuyumculuğunun yanı sıra halk için çalışan kuyumcu atölyeleri ve satış yerleri bulunur. Kuyumcu dükkanları, özellikle Divanyolu Caddesi üzerinde yoğundur. 🔸 Bu atölyelerde, daha düşük gelir grupları için mütevazı takılar üretilir. Altın ya da gümüşten üretilen ve incilerle bezenen mücevherler; gümüş veya bronz üzerine altın varak kaplanmış, renkli camlarla bezeli ürünler yapılır. İstanbul'un devletli güzergahı: Divanyolu OSMANLI DÖNEMİ'NDE KUYUMCULUK 🔸 Osmanlı Devleti'nin ilk yıllarında saray ve halk, kuyumculuk ürünlerine ilgili değildir. Fakat I. Murat ve özellikle II. Mehmet döneminde bu ürünlere karşı kullanım alışkanlığı bariz bir şekilde artar. Özellikle II. Mehmet Dönemi'nden itibaren Osmanlı tarihinde mücevherat ve kuyumculuktan daha sık söz edilir. 🔸 Bunun nedeni, devletin büyüyüp güçlenmesi ile milletlerarası diplomatik ilişkilerin gelişmesidir. Çünkü ilişkiler vesilesiyle hediyeleşmeler gerçekleşir. Hediyeler çoğunlukla kumaş, altın, gümüş ve mücevherli eşyalardan oluşur. PADİŞAHLARIN HEDİYELERİ 🔸 Devletlerin hediyeleşmesi, siyasi ilişkileri kuvvetlendirmek, cömertlik göstermek ve kültürlerarası iletişimi sağlamak amacıyla gerçekleşir. Bu nedenle hediyelerin kıymetli olması mühimdir. Osmanlı padişahları, diğer ülkelere gönderdiği hediyelerin, kendilerine gelenden aşağı değerde olmamasına özen göstermişlerdir. 🔸 Hediye olarak gönderdikleri kuyumculuk ürünlerini, imparatorluğun kendi atölye ve sanatçılarına yaptırmışlardır. Saraydan çıkan her eşya, Osmanlı geleneksel form ve teknik özelliklerini yansıtır. Osmanlı'da Nakış Sanatı EVLİYA ÇELEBİ'NİN SEYAHATNAMESİNDE KUYUMCULAR 🔸 Babası kuyumcu olan Evliya Çelebi'nin verdiği bilgilere göre Osmanlı Dönemi'nde İstanbul'da üç bin kadar kuyumcu dükkanı ve beş bin civarı çalışan bulunur. 🔸 Çelebi ayrıca, 'haddeciyan, bazergan-ı cevahirciyan, incüciyan, zergeran-ı cevahirciyan, kalciyan-ı kuyumciyan, cevherfüruşan, elmasbür, kalemkeran, sırmakeşan, tel-i ahenkeşan, Tizabciyan, hakkakan, potaciyan, buraciyan' gibi çeşitli kuyumcu esnafı ve pirleri hakkında detaylar aktarır. KUYUMCU PADİŞAHLAR 🔸 Osmanı sultanları, genellikle şehzadelikten itibaren bir el sanatıyla ilgilenir. Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman, kuyumculuk ile uğraşan padişahlardandır. 🔸 Şehzadelik dönemlerinde Trabzon'da kuyumculuk dersi alan iki isim de padişahlık zamanlarında kuyumcular için İstanbul'da iş yerleri yaptırarak onları himayelerine almıştır. KUYUMCU ÖRGÜTLERİ 🔸 Osmanlı İmparatorluğu'nun 7. padişahı II. Mehmet Dönemi'nden itibaren, Osmanlılarda kuyumculuk mesleği oldukça gelişmiştir. Öyle ki sarayın kuyumculukla ilgili işlerini yapan ustalar, 'Ehl-i Hiref' isimli bir teşkilata tabidir. 🔸 Sanat ehli manasına gelen 'Ehl-i Hiref', eğitimli zanaatkarlardan oluşan bir teşkilattır. Bölükler halinde bulunan teşkilatta altın işçiliği ile ilgilenenlere 'zergeran', yeşim, necef, maden üzerine altın kakmacılığı yapanlara 'zernişani', kıymetli taş kakmacılığı ve yontuculuğu yapanlara 'hakkakan' denilir. İslam mimarisine has motif: Mukarnas KAPALIÇARŞI KUYUMCULUĞU 🔸 Osmanlı'dan günümüze İstanbul'un gözde ticaret merkezi olan Kapalıçarşı, kuyum işleri ile ilgilenen esnafıyla dikkat çeker. Hatta sokak isimleri, geçmişte kuyumculuk yapanların ismini taşır. 🔸 Kuyum işi, çeşitli aşamalardan oluşarak ürünün elde edildiği bir sanattır. Kapalıçarşı esnafı, bu iş bölümünü gerçekleştirerek ürünlerini ortaya çıkarır. İş bölümleri şu şekilde sıralanabilir: