El yazması kitaplara nakşedilen geleneksel sanatlar

🔸 ''Güzel yazı'' demek olan hüsnü hat yol anlamına gelir. Ölçü ve kaidelerine uyularak yazılan güzel yazı sanatının manası, Kur'an-ı Kerim harfleri ile vücut bulduğu zaman tamamlanmış, sanat olmuş, en özen gösterilen şekli ile kitaplara işlendi. 🔸 Hüsn-i hat yazarlarına 'kâtip' denilse de sonraları 'hattat' denildi. Yazı çeşitleri, yüzyıllar içerisinde yeni stilleri eklenerek artmıştı. 'Kur'an-ı Kerim Hicaz'da nazil oldu, Mısır'da okundu, İstanbul'da yazıldı'. 🔸 Hüsn-i hat sanatı, Osmanlı Devleti zamanında ve günümüzde İstanbul'un sanatın merkezi oldu. 🔸 Varoluşunu Allah kelamına borçlu olan ve O'nun sözlerinin aktarılmasına adanan yazı sanatı, en güzel şekli ile sure ve hadislerin yazılmasında kullanıldı. 🔸 İslam yazısı başlangıcından itibaren, nesilden nesile büyük gayretle geliştirilerek güzel sanatlar seviyesine yükseltildi. Osmanlı, bütün güzel sanatlara olduğu gibi, yazı sanatına da özel bir ilgi gösterdi. Hattatlar, padişahların özel iltifatlarına nail oldu. Daha II. Bâyezid zamanında hattat Şeyh Hamdullah padişahın da telkini ile Saray hazinesinde bulunan Yâkut yazıları üzerinde çalışarak 'aklâm-ı sitte'de Osmanlı üslûbunu oluşturmayı başarmıştı. Bilhassa sülüs ve nesih yazı çeşitlerinde güzellik unsurları Osmanlı'nın bu döneminde ortaya kondu. 🔸 Harﬂerin ideal ölçüsünün bulunması, kalem hâkimiyeti ve harﬂerin satıra dizilmesindeki kuvvet Osmanlı hat mektebinin önemli hususiyetlerindendir. 🔸 Usta-çırak ilişkisi içerisindeki çalışmayla oluşan kuvvetli gelenek, cami, mescid, mezarlıklar ve müzelerdeki sayısız örnek ve malzemenin İstanbul'da bulunması, hâlâ bu kadîm Osmanlı şehrinin, İstanbul'un hat sanatının merkezi olma vasfını devam ettirmektedir. 🔸İslam'ın yaygınlık kazanmasından sonra kısa sürede çeşitlenen yazı sanatı 'hüsnü hat'ın kufi, muhakkak, reyhanî, sülüs, nesih, tevki, rika, ta'lik, divani olmak üzere farklı çeşitleri bulunur. Hüsn-i hattın çeşitleri haberini okumak için tıklayın. 🔸El yazması kitaplarda, murakka' adı verilen yazı albümlerinde, ferman ve hüsn-i hat levhalarında boya ve altınla yapılan kenar süslemelerine tezhip adı verilir. 🔸Arapçada altınlama manasına gelen tezhip sanatında, altının yanı sıra renkli doğal boyalar da kullanılmıştı. Sırf altınla yapılan işlere altınla süslenmiş manasına gelen 'halkârî' denilir. 🔸Tezhip yapan erkek ise 'müzehhip', kadın ise 'müzehhibe' olarak isimlendirilir. El yazması eserlerin saray nakkaşhanesinde özenle hazırlanması, nadide eserlerin devrin ileri gelenleri için yapılması, hüsn-i hat sanatının yanında tezhip sanatını da ilerletti. 🔸Tezyinî sanatların temelinde deseni oluşturan motifler yer alır. Tezhipte kullanılan motifler diğer süsleme sanatlarında görülen motiflerden daha küçük ve sadedir. Müzehhip motifini tasarlarken seçtiği modelin ana çizgilerini ve bu çizgilerin belirlediği deseni koruyarak onu tahayyül ettiği şekilde çizer. 🔸Tezhip desenlerinde çokça rastlanan motifler, bulut, bitki, hayvanlardır. Ezhip sanatında da desen bezeme maksadıyla yapılan tasarımın çizgilerle ifadesidir. 🔸 Sanatkârın hayal gücünün sınırlarını ve erişebildiği zenginliği, sahip olduğu zevki, görgü ve bilgi birikimini gösterir; eserin sanat değerini belirler. Desenin işlenişindeki hüner zanaat erbabına aittir. Desen bezenecek yere uygun tasarlanmalıdır. Çünkü desenin mükemmel olması onu meydana getiren her unsurla birlikte yerine yakışması ile mümkündür. 🔸Minyatür sanatı, Osmanlı saray kültürünü yansıtan, el yazmalarını süsleyen, genelde padişah ve diğer yüksek mertebeli kişilere sunulan bir sanattı. 🔸Osmanlı'dan yadigâr kalan minyatür sanatının en önemli özelliklerinden birisi, anlatılmak istenen konunun eksiksiz olarak aktarılmasıydı. 🔸Kuzey Afrika, Uzak Doğu, Ön Asya, Orta Doğu ve Avrupa gibi farklı bölgelerde farklı ekoller halinde gelişen minyatür sanatı, İslamiyet'in yayılmasıyla birlikte yeni bir çehreye kavuştu. Zamanla özgün Osmanlı minyatürü haline gelen bu sanat, sarayda yapılan tahta çıkma, sünnet, düğün gibi törenleri konu edinmesi açısından tarihi belge niteliği de taşırlar. 🔸Kelime, Ortaçağ Avrupası'nda hazırlanan el yazmalarının bölüm başlarında metnin ilk harfinin etrafına kızıl-turuncu minium ile sülüğen, sülyen, kırmızı kurşun tozu yapılan miniatura adlı tezhipten gelmekte ve 'sülüğenle boyanmış' anlamını taşır. 🔸 Fakat zamanla küçük resim anlamını kazandı. İslâm sanatında minyatüre 'tasvir', minyatür sanatçısına 'musavvir' veya 'nakkaş' adı verildi. Papirüs, parşömen ve fildişi gibi farklı malzemeler üzerine yapılan küçük resimlere de minyatür denilmekte ve bunların ilk örneklerinin eski Mısırlılara ait olduğu görülmektedir. 🔸İslâm minyatürlerinin mevcut en eski örnekleri 12-13. yüzyıllara aittir. Fakat papirüs üzerine yapılmış bazı desenler, daha önce de Mısır'da Fatımilerin bir resim geleneğine sahip olduğunu gösterir. 🔸Minyatür sanatının en önemli özelliklerinden birisi, anlatılmak istenen konunun eksiksiz olarak aktarılmasıydı. Bundan dolayı minyatür sanatında perspektif kullanılmaz. Uzaklık ve boy, renk veya gölgelerle belirtilmeyen minyatürler; ışık, gölge, duygu ve Avrupai perspektifi olmayan resimlerdir. 🔸Figürler birbirlerini tümü ile kapatmayacak şekilde düzenlenir. Konu mesafe farkı gözetmeksizin en ince ayrıntılara kadar işlenir. 🔸Türk minyatürlerinin kendine özgü bir özelliği, renklerin çoğu kez soyutlama aracı olarak düz, parlak ve gölgelerden arındırılmış olarak kullanılmasıydı. 🔸Diğer bir özelliği ise, sayfa kenarlarında İran minyatürlerindeki gibi ağır bir tezhibe yer verilmemesiydi. Minyatür sanatında genel olarak tarihî, edebi ve ilmî konular işlenirken; Türkler, çoğunlukla tarihi yansıtmayı tercih etmişlerdir. 🔸Osmanlı İmparatorluğu'nun savaşlarını, seferlerini ve şenliklerini anlatan resimli yazmalar, diğer İslam ülkelerindeki örneklerinden ayrı olarak gerçekçi bir üslupla ele alınmışlardır. Türk minyatürlerinin bu özelliği, bizlere yapıldığı dönemin örf ve âdetlerini, gelenek ve göreneklerini, giyim kuşamını olduğu kadar birer tarihi belge niteliği kazandırır. 🔸 İleri çizmek ve ince ayrıntıları işlemek için yavru kedilerin tüylerinden yapılan 'Tüykalem' denen ince fırçalar kullanılırdı. 🔸 Baba Nakkaş, Nigarî, Nigarî, Süleyman Çelebi önemli nakkaşlar olmasının yanında Levnî, Türk minyatür sanatında bir dönüm noktasıdır. Osmanlı'dan yadigar kıymetli minyatürler haberimize ulaşmak için tıklayın... 🔸 Ebrulu kâğıtlar, el yazması kitaplarda ve ayrı olarak üzerine yazı yazılmasında kullanıldı. Kelime anlamının, Farsça bulutumsu manasında Ebri kelimesi ve Çağatayca hareli anlamında Ebre kelimesinden geldiği düşünülür. Ebru, Kendine özgü tekniklerle hazırlanıp tekneye alınan suyun üzerinde boyalarla oluşturulan desenlerin kâğıda aktarılmasıyla yapılan geleneksel bir sanat olan ebru, kitap ve ciltlerin yan kâğıdında kullanıldı. 🔸 13. yüzyılda ilk Ebru formları Orta Asya'da görülmüş olup İran aracılığıyla Anadolu'ya yayıldı. Osmanlı döneminde, Türk hat ustaları ve sanatçıları yeni formlar yaratmış ve tekniklerini geliştirdiler. 🔸 Uygulamada kâğıt, toprak boyalar, atkuyruğu kılından yapılan fırçalar, kitre, öd, neft, gibi malzemeler kullanılır. Kitre gibi kıvam arttırıcı madde ile suyun yoğunluğu arttırılır. 🔸 Ezilmiş toprak boyalar sığır ödü ile hazırlanır ve fırça ile kitreli suyun yüzeyine serpilir. Su üzerinde işlenen desen sonrasında kâğıda geçirilir. Yüzyıllardır kitapları süsleyen ebru kâğıtları hâlen aynı renk canlılığını koruyarak günümüze ulaşmışlardır. 🔸Topkapı Sarayı'nda bulunan tarihi tespit edilmiş en eski ebrû 1447 yılına aitti. Osmanlı döneminde birçok ebrûzen yetişmişti. Bu dönemde ebrulu kâğıtlar devlet belgeleri ve resmî yazışmalarda zemin olarak kullanıldı. 🔸 Buradaki başlıca amaç estetik değerlerin yanı sıra tahrifat girişimini engellemektir ki; bugün çek, senet ve kâğıt paralar üzerindeki karmaşık desenlerin mantığı buna dayanır. 🔸Farklı coğrafyalar, kültürler, bireyler ve onların tecrübeleri ebru sanatının gelişmesine katkıda bulundu. 🔸 Ebru; yaşamın kaynağını temsil eden suyun (âb-ı hayat), renklerin dansını temsil eden boyaların ve sanatçının hislerinin bir araya gelmesiyle oluştuğundan her bir eser emsalsizdir ve ikinci kez aynı şekilde üretilemez. 🔸 Her küçük boya damlası sanatçıya pek çok seçenek sunarak bir şaheser ortaya çıkmasına imkân vermektedir. Ebrunun karakteristik özellikleri, seçilen teknikte sanatsal esnekliğe olanak tanımaktadır. 🔸 Kullanılan teknikler aracılığıyla sanatçının en derin hisleri, düşünceleri ve yaratıcılığı ön plana çıkartır. 🔸 Kat veya katı' kelimesinin sözlükteki anlamı 'kesmektir'. Katı' sanatıysa bir kâğıt veya deri üzerindeki yazıyı, motifi veya şekli oyup çıkartarak bir başka kâğıt ya da deriye yapıştırmak suretiyle gerçekleştirilen bir süsleme sanatıdır. 🔸 Bu işi yapana 'efşanbür' veya 'katta' denir. Kâğıt oyma işi yapılırken eskiler kalemtraş veya nevregen günümüz sanatçıları ise kretuar olarak adlandırılan keskilerden ve küçük kıvrık uçlu tırnak makasından yararlanır. 🔸 Tarihi gelişimi içinde katı' sanatının ilk örneklerini deri kitap kaplarında ve kap içindeki süslemelerinde rastlanır. Katı' sanatı oymaları, eski cilt kapaklarında, murakkalarda, el yazması eserlerde, albümlerde ve hat levhalarında görülür. 🔸 Bunun yanı sıra, bazı yazı çekmecelerinde, manzaralar ve vazolu buketler şeklinde de görülür. Yine katı' levhalarda, şiir albümlerinde ve mecmualarda, hadis ve dua kitaplarında; sülüs, nesih oyma yazı olarak uygulandı. 🔸Katı' sanatında renkli, âharlı, ebrulu, genellikle de mühreli ne çok ince ne de kalın olan kâğıtlar kullanılır. Bu özellikleri taşıyan dört beş kat değişik renkte kâğıt murakka' tahtası üzerine, murakka' yapma usulüne uygun olarak ve sulu nişasta muhallebisiyle yapıştırılıp nemini çekmeye bırakılır, iyice kuruduktan sonra da murakka' tahtasından kesilerek çıkarılır. El Yazması Kitaplarımıza Nakşedilmiş Sanatlarımız-Gülçin Anmaç

El yazması kitaplara nakşedilen geleneksel sanatlar

HÜSN-İ HAT