Osmanlı'da eğitim terimleri

Müderrisin derslerini tekrarlayan yardımcı. Sahn düzeyinde bir medreseyi bitirenlere verilen atama Medrese mezunu olan talebelerin müderrislik ve kadılık almak için sıra beklemeleri, bu arada meslekî tecrübe kazanmaları ve belirli kontenjanlardan istifade ile göreve başlamalarını ifade eder. Ancak bu terim sadece ilmiyeye has bir terim olmayıp yine 'staj' anlamında Osmanlı idarî ve askerî teşkilâtında da kullanıldı. Medrese mezunu olan adaylar, Anadolu veya Mısır'da vazife almak isterlerse Anadolu, Rumeli'de görev yapmak isterlerse Rumeli kazaskerinin belli günlerdeki meclisine devam ederek mülâzemet defterine adlarını kaydettirirdi. İlmiyede bu şekilde medreseden mezuniyetle bir göreve ilk tayin arasında geçen belli süreye mülâzemet denilirdi. İstanbul'un ilk yükseköğretim kurumu Medrese yöneticisi Fıkh sözlükte 'bilmek, bir şeyi iyi anlamak, bir konuda derin bilgi sahibi olmak' anlamına gelir. Bu kelime kökünden türeyen fakih de 'bir şeyi iyi bilen, iyi anlayan kimse' anlamına gelir. Osmanlı'nın ilk hutbesinin okunduğu cami Sahnı bitirenlere verilen diploma İbn Fâris'e göre 'bir âlimin ilmini talebesine aktarması' manasında terimleşen icazet, ilk defa hadis alanında kullanıldı. Bu alanda 'hadis rivayetine sözlü veya yazılı izin vermek, rivayet hakkını devretmek' anlamında kullanıldı. Osmanlı'da medrese ve tekke mensuplarıyla sanat erbabından eğitim ve öğrenimlerini tamamlayanlara üstatların verdiği yazılı belgeye denirdi. Arşiv fotoğraflarıyla Osmanlı döneminde öğrenciler Yükseköğretim düzeyinde medrese öğrencisi 'Bilgili, ilim sahibi' anlamına gelen Farsça bir kelime danişmend, büyük medreselerde icazet alma seviyesine gelen talebelere denilirdi. Danişmendler, medresede oda sahibi idiler ve malî durumu iyi olanların, hizmetlerini görmek üzere yanlarına çömez alma yetkileri de vardı. Ayrıca medrese talebeleri dışında, kadılık, müderrislik mesleğinde bulunan ilim erbabı da dânişmend sıfatıyla anıldı. İlk kez öğrenime başlayanların gördükleri dersler. Eskiden medreselerde okutulan, ulûm-i âliye yani 'yüce ilimler' adı verilen Kur'an ve hadis ilmi dışında kalan ve ulûm-i âliyye 'yardımcı ilimler' denilen kelâm, mantık, nahiv, hendese, târih, coğrafya gibi ilimler için kullanılan bir terimdir. Orta düzey medrese öğrencisi. Farsça'da 'yanmış, tutuşmuş' anlamına gelen sûhte kelimesi, Osmanlı'da medrese talebeleri için onların ilim aşkıyla yanmış tutuşmuş olmalarına mecazen kullanıldı. Bu terim zamanla softa şeklini almıştır. Softa kelimesi, Osmanlı döneminde 16. yüzyılda kullanılmaya başlanıp son döneme değin kullanıldı. Medresede ders veren yüksek rütbeli hoca Sözlükte 'okumak, anlamak, bir metni öğrenmek için tekrar etmek' anlamına gelir. Kelime anlamı olarak öğreten, öğretici anlamına gelir. Çocuklara Kur'an-ı Kerim okumayı, dini bilgileri ve yazmayı öğreten kişidir. Medrese okuyan bu kimseler 1-6 akçe arasında değişen günlük ücretlerini nakit olarak alırlardı. 15. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde yönetici yetiştirmek için açılan saray okuluna denilir. Enderûn mektebine alınan çocuklara, Kur'an-ı Kerim, tefsir, hadis, kelâm gibi dini dersler, edebiyat, inşa (şiir), dil bilgisi, Arapça, Farsça gibi dil ve edebiyat dersleri ve matematik,coğrafya, mantık gibi müspet ilimler dersleri okutulurdu. Bir taraftan da Osmanlı saray geleneği ve görgüsüyle, protokol kaideleri ve bürokratik işler öğretilirdi. Osmanlı'da 4-6 yaş arasındaki çocuklar, herhangi bir mevsimde ailelerinin rızasıyla okula başlardı. Aileler çocuklarının mektebe başlama gününü kandillere denk getirmeye çalışırdı. İlkokul eğitimi veren okullara sıbyan mektebi denirdi. Şehzadegan Mektebi nedir? Kur'an öğretilen ve hâfız yetiştirilen mekteplerin, kıraat tâlimi yapılan medrese veya bölümlerin genel adı. Darü'l-kurrâ, Kur'ân-ı Kerîm'in öğretildiği, bir bölümünün veya tamamının ezberletildiği ve kıraat vecihlerinin tâlim ettirildiği mektepler için kullanılırdı. Bu müesseselere dârülkur'ân ve dârülhuffâz adı da verilirdi. Osmanlı topraklarının her tarafında çok sayıda dârülkurrâ vardı. Ancak bu binaların büyük bir kısmı ne yazık ki bugün mevcut değildir. Belirli seviyede öğrenim görmüş kimselere verilen unvan. Arapçada 'efendi, sahip, âmir' mânasındaki mevlâdan gelir. Molla unvanını alan kişinin bilgiyle dolu olduğu kabul edilir. Müderrislikten sonraki mevleviyet pâyesi denilen dereceye ulaşan büyük âlimlerle Süleymaniye müderrislerinden mansıp alarak 300 akçelik kadılık mesleğine geçen, 300 akçeden yukarı mevleviyete tayin edilen birinci sınıf kadılara verilirdi. Askeri mızıka mektebi. Osmanlı saray teşkilâtında mehterhâne denilen mûsiki takımından başka yüksek rütbeli hizmetkâr, kavas, Bâbıâli çavuşu, rütbe-nişan müjdecisi (çaylak), at uşağı ve çadır uşağı' görevli sınıfları için de kullanılır. Osmanlı şehzadelerin ilköğrenimlerini gördüklerini saray okuludur. Bu mektep, Topkapı Sarayının Harem dairesinde Dârüssaâde ağasının bulunduğu binanın üst katındadır. Tahsil derecesi, halka açık olan ve halk çocuklarının devam ettikleri 'Sıbyan Mektebi' seviyesindedir. Sıbyan mekteplerinde olduğu gibi burada da okuma-yazma, Kur'an-ı Kerim, dört işlem gibi basit bilgiler verilirdi. Osmanlı'da şehzadeler nasıl yetişirdi? Kılıç ve kesici silahların yapımı ile ilgili askeri sanat mektebidir. Tüfek yapımı, bakımı ve onarımı ile ilgili askeri sanat mektebidir. Havan toplarını ve el bombalarını yapan askeri sanat mektebidir. Top dökümü ve yapımı ile ilgili askeri sanat mektebidir.

Osmanlı'da eğitim terimleri

MUİD