Dijitalleşme Çocuk Haklarını Nasıl Tehdit Ediyor? - Aile Akademisi
Enstitü Sosyal Koordinatörü Dr. İpek Coşkun Armağan, Fikriyat Aile Akademisi'ne konuk oldu. Dijital dünyanın çocuklar üzerindeki travmatik etkilerinden "unutulma hakkı"na, "aile aklı" kavramından ebeveyn iradesine kadar kritik başlıklara değinen Armağan, "Çocuk merkezlilik, çocuğun her istediğinin karşılanması iyi ebeveynlik değildir. Aile aklı irade ister, arzuları yönetmeyi ister," dedi.
Özge Özkul: "Dijital dünyada çocuk hakları" dediğimizde ne demek istiyoruz?
Dr. İpek Coşkun Armağan: Dijital dünyada çocuk hakları, aslında büyük bir boşluk olan bir alanda yapılan bir çalışma diyebilirim. Çünkü çocuk haklarıyla ilgili biliyorsunuz, Birleşmiş Milletler'in bir sözleşmesi var. Yaklaşık 50 madde olan bir sözleşme metni var ama bu sözleşme metni hâlâ çok güncel değil. Yani yayınlandığı tarihten bu yana maddelerinde güncellemeler yapılmadı. Özellikle dijital dünyada çocukların maruz kaldığı şiddete, zorbalığa ve karşılaştıkları risklere karşı bir madde hâlâ yok. Bu bir meseleydi.
Bir de dijital dünyada tabii sadece risklerinden bahsetmek de doğru değil. Belki çocukların oradaki kullanım hakları—yani dijital dünyayı etkili bir şekilde kullanabilecekleri, eğitim öğretim süreçlerinde faydalanabilecekleri noktasındaki haklarını da vurgulamak gerekiyor. Bununla ilgili bir boşluk vardı ve herhangi bir sözleşme metni yoktu.
Bunu fark ettiğimizde aslında biz başka bir çalışmanın içerisindeydik. Biz bir yasal düzenleme ile ilgili teklif metni hazırlamaya çalışıyorduk hukukçularımızla. Sonra şöyle bir fikir ortaya çıktı. Dediler ki: "Hukuk alanında, yani normları düzenlemekle ilgili sıkıntımız yok. Normlarımızın bir kısmı da aslında Türk hukuk sisteminde dijital dünyayla ilgili düzenlemeler var." Ama bu, toplumsal kabul düzeyine, yani daha ortak kabullere, daha toplumsal bir sözleşme noktasına inmiyor. Bazen o etkileşimi sağlayamıyoruz. Bunun yerine "Acaba biz bir sözleşme metni mi hazırlasak? Bir hukuksal metin değil, bir norm metni değil de herkesin üzerinde mutabakat sağlayabileceği bir metin mi hazırlasak?" diye bir teklif geldi. Hatta biz o dönemde, "Ya kesin böyle bir metin vardır canım, bir bakalım dünyaya," dediğimizde, yok olduğunu gördük. Yokmuş böyle bir metin.
O yüzden oturduk. Hukukçularımız, eğitimcilerimiz, psikologlarımız, psikiyatristlerimiz, sosyologlarımız ve siber güvenlik uzmanlarımızla oluşan bir masa, çok sayıda toplantı yaparak madde madde 13 maddeden oluşan sözleşmeyi oluşturdular. İçerisinde çocukların hem dijital dünyayı etkili bir şekilde kullanmayla ilgili hakları yer alıyor hem de korunmalarıyla ilgili olarak, çoğunluğu yetişkinlerin dikkat etmesi gereken hususları içeren 13 maddeyi hazırladık. 13 maddenin hepsi de sadece aileleri değil, çocukla ilgili bütün kurumları, özel ve tüzel kişilikleri barındırıyor. Yani öğretmenler de var işin içerisinde, çocuklara bakım sağlayan personeller de var, devlet kurumlarımız da var, okullar da var, sağlık kurumlarımız da var, hastanelerimiz de var. Hepsi, hatta önemlisi bu işin asıl arka planında olan teknoloji şirketleri de var. Onlara da bu sözleşmenin içerisinde yer verdik ve hepsini sorumluluk almaya davet ediyoruz.
Çünkü şu anki süreçte ve bizim incelediğimiz vakalarda, dijital dünyanın, sanal dünyanın faydası, zararıyla kıyaslandığında ne yazık ki zarar çok önde. Sadece zorbalık anlamında söylemiyorum; çocuğun uyku düzensizliği, dikkat bozuklukları, açıkçası soyut düşünme becerilerinin sınırlandırılmış olması... Bunlarla ilgili dünyada çok sayıda araştırma yapıldı. İnternete ve ekrana maruz kalan, akıllı telefonlara maruz kalan çocukların soyut düşünme becerilerinin zayıfladığı, analitik düşünme becerilerinin zayıfladığı, uyku düzensizliklerinin arttığı, dikkat bozukluğunun arttığı en temelde de...