Yüzyıllar öncesinden günümüz gençlerine mesajlar

'Dünya, Allah'tan gâfil olmaktır. Emevîler sonrası kurulan Abbasî Devleti döneminde de manevi yozlaşma devam etti. Eğlenceye düşkünlük dönemin çoğunluğunda görülen bir alışkanlık halini aldı. Özellikle de Kûfe'de yaygınlık kazandı. Arap edebiyat tarihi kaynaklarına göre, bu ahlaki yozlaşma 'zühd' konulu şiirlerin ortaya çıkmasında temel etken olarak görüşünde. Müslüman Arap vicdanını rencide eden suretine tepki olarak ortaya çıkan 'zühd' şairleri seslerini yükselttiler. Zühd şiiri, özellikle sarayda zevkusefa süren yönetici sınıfı ve onların çevresinde bulunan çıkarcıların zevklerine hitap eden 'hamriyyat' ve 'macun' konulu şiir söyleyen şairleri odağına alarak eleştiriyor. Dolayısıyla hicri ilk yüzyıldan itibaren zühd şiiri ve şairlerinin ortaya çıkışını sosyal bir olguya tepkisel bir davranış olarak değerlendirmek mümkündür. Zühd, dünyaya, maddeye ve menfaate hak ettiğinden fazla değer vermeme, rağbet etmeme, kanaatkâr olma, her türlü dünyevî ve nefsani zevke karşı koyarak kendini ibadete verme demektir. Peygamber Efendimiz, 'Dünyada zâhidlik, ne helâli haram bilmek ne de malı mülkü terk etmekledir. Dünyada zâhidlik, ancak Allâh'ın mülkünde olana kendi elindekinden daha fazla îtimâd etmen (yani rızka değil, Razzâkʼa güvenmen); başına bir musîbet geldiği ve yakanı bırakmadığı müddetçe, onun ecir ve mükâfâtından son derece ümitvâr olmandır.' (Tirmizî, Zühd, 29/2340) demiştir. Zühd şiirlerinin analizi aynı zamanda dönemin sosyal gerçekliğinin tersinden okunması anlamına gelir. Zühd şairinin dünyayı terk, ölüm, yaşlılık gerçeği, haram arzulara vurgusu o dönemde yaygınlık kazanan 'dünya sevgisi, yaşama hırsı, ölüm korkusu, gençlik hevesi gibi olguların toplum içinde yaygınlaştığına işaret eder. O halde zühd konulu şiirin edebi bir ürün oluşu dönemin sosyal alışkanlıkları ve eğilimlerini tespit etmede ve veri sağlamada katkısının olacağı söylenebilir. İlk dönem Abbâsî şairlerinden olan Mahmûd Verrâk, zühd konulu şiir söyleyen Arap şairleri arasında yer alır. Şiirleri ancak geçen yüzyılda divan haline getirilen şairin, Arap şiiri antolojisi kaynaklarında geçen şiirlerine hikemi içeriğinden dolayı vaaz ve irşat amaçlı telif edilen dini eserlerde de yer verildi. 'Sünûhat ve Havâtır' kâbilinden söylemiş olduğu şiirleri ezberlenmesi gayet kolay, veciz, çarpıcı ve sade dilli olma niteliğinden dolayı nesiller boyu aktarıldı. Verrâk'ın divanında sıklıkla gençlik ve gençlere vurgu yapıldığı edebiyat tarihçilerinin dikkatini çekti. Hayatı hakkında verilen bilgiler ışığında Verrâk, hayatının gençlik kısmını yaşadığı dönemin eğlence hayatı ile geçirmiş fakat sonra tövbekâr olarak edindiği hayat tecrübesini genç nesillerle paylaşmak istemiştir. Yaşadığı topluma karşı sorumluluk duygusuyla yazmış olduğu samimi şiirlerinde gençlere hitaben 'uyanın' mesajı, hemen her dizesinde hissedilir. Verrâk'ın şiirlerinde biçimsel olarak dikkat çeken özellik, çoğu zaman bu şiirlerin uzun kasideler şeklinde değil, kimi zaman dörtlükler kimi zaman da daha kısa iki beyitten oluşan kıtalar şeklinde söylenmiş olmasıdır. Şiirlerinin kısa ve hikmet içerikli olması özelliği ile ön plana çıkan Verrâk genel olarak; fakirlik, ihtiyarlık, ölüm, terk-i dünya, arzulara uyma ve ahlaki yozlaşma gibi temaları ele alır. Diğer taraftan yaşadığı dönemde halifeye ve saraya yaklaşarak onlardan çıkar devşirmek isteyen müdâhinleri ve sadece gelir elde etmek için ilim talebinde bulunan kimseleri eleştiren şiirleri de vardır. Şairin şiirleri tekellüften uzak içten söylenmiştir. Şiirlerinde kullandığı dil sade olup, kelimelerin seçiminde dikkatli ve titiz davranır. Vermek istediği mesajı muhatabına en hızlı ve en kolay bir şekilde ulaştırmadaki mahareti onun şiirlerini hafızalara kazımış ve ona az sözle çok şey ifade etme (cevâmiu'l-kelim) özelliği kazandırmıştır. 'Yolcu olduğun halde döşek üzerinde uyumakta olduğunu bil.' Verrâk, geçmiş ömrünü zayi edişine sebep olarak kendini dünya hanında gelip geçen fani misafir değil, bâkî bir ev sahibi tevehhüm etmesini görür. Yolcu olduğunun farkında olmayan birinin gideceği yere hazırlık yapmasını beklemek mümkün değil. Bu itibarla Verrâk, hemen tüm zühd şairlerinde olduğu gibi özellikle sağlık ve gençlik nimetine mazhar olanları ikaz etmek ister. Gaflet uykusunda, ileride başına geleceklerden habersiz ve zamanın eğlenceleri ile ömrünü telef eden gençler, uykuları ne kadar tatlı da olsa sonunda ecel pençesi ile uyandırılacaklar ve zayi ettikleri ömürlerinin hesabını vereceklerdir. 'Günah hastalığına yakalandı isen, 'Doktorundan ölüm haberini almış ve kederli dönmüş nice hastalar var ki 'Ömrünü ki soğuktan sıcaktan korumak için tükettin; 'İşte dünya ve onun ziyneti; fakat bu dünyanın akıbeti ne ola! 'Sana ihtiyarlık heyetinden bir uyarıcı elçi geldi; 'Varacağı yer ölüm olan bir hayatın kesinlikle mutluluğu devam etmeyecektir; 'Aşkın -sana yalan söylemez- senin emirindir. 'Tüm yeni güzellikleri edinmek suretiyle dünyada lezzet aldın. 'Hiç olmamış gibi bir gençlik 'Yaşlanmadan önce gençliğin; 'Onun nimetine şükretmedin lakin onun verdiği rızkla ona isyan edebildin.' Verrâk, Allah'ın baha biçilmez nimetlerine şükretmesi beklenen insanın yapmış olduğu isyanların ve nankörlüğün çirkinliğini göstermek ister. (Şair Verrâk'tan Gençlere Öğütler / Dr. Adnan Arslan)

Yüzyıllar öncesinden günümüz gençlerine mesajlar

ABBASİ DÖNEMİ ARAP ŞİİRİ