Yazarların ilham aldığı şehirler

Çok yönlü kişiliğiyle edebiyatımızda önemli bir yere sahip olan Ahmet Hamdi Tanpınar, eserlerini kaleme alırken mekân olarak İstanbul'u seçer. Doğduğu ve hayatının önemli bir kısmını geçirdiği şehir olan İstanbul'un Tanpınar'daki yeri ayrıdır. Tarihimizin önemli bir döneminde tanıklık eden edebiyatımızın usta kalemi Tanpınar, hocası Yahya Kemal'le beraber İstanbul okumaları yaparak onun kavramlarından ilham aldı. Eserleriyle insanlara İstanbul sevgisini kazandırdı. Huzur romanı boyunca ana karakterlerini İstanbul'un semtlerinde dolaştıran Tanpınar, çok sevdiği bu şehre bambaşka bir gözle bakardı. İstanbul'un çehresindeki uyumun ön plana çıktığı bu romanda, semtlerin de adeta bir ruhu vardı. Tanpınar, eserlerinde İstanbul'u da bir roman karakteri, canlı bir varlık gibi işledi. Her semtine ayrı anlamlar yüklemiş, her birini karakteristik özellikleriyle birlikte ele almıştır. Semtlerin bu kendilerine has özellikleri insana da yansıyarak, kişinin bulunduğu semte göre hislerinin ve düşüncelerinin değişmesini sağladı. Bu nedenle Tanpınar, kişinin bulunduğu semtten başka bir semte özlem duyabileceğini söylemişti. Nuri Pakdil'in kimliği, kişiliği, dünya görüşü üzerinde doğduğu toprağın etkisi büyüktür. Bu yüzden de çocukluğuna ilişkin her anı, onu Maraş'a götürür. Kendisini şehrin bir parçası olarak gören Nuri Pakdil, Maraş'ı sürekli okunacak bir kitap gibi taşır yanında. Çünkü o ilk devrimci özü, duruşu ve reddi onun sokaklarında, caddelerinde, çarşılarında ve insanlarının suskun hallerinden aldı. Nuri Pakdil, Maraş'ı şöyle tanımlar. 'Maraş: Sürekli kâğıtta boyanan kuş. Boyası tamamlanan uçtu mu yenisi oturuyor kâğıda. O mu bu da? Biraz benziyor da. Olamaz, hayır, bizim evin pencerelerine selam veren kuşlardan hiçbiri değil bu kuş. Bu kuş şimdi burada oldu. Ne güzel ufuklardan gelirdi öncü kuş, haberimiz olsun da balkona çıkalım diye; ardından da renk renk kuşlar; sesleri de mi farklı olurdu ne? Cennet de herhalde o ufukların az biraz ötesindeydi. Evimizde her sabah doğan güneşi, ben sonra hiçbir yerde bulamadım. Maraş'ın güneşi Maraş'ta kaldı. Tabiî, çocuk büyürken, güneş de çocukla birlikte boy atar: bir cebine sığdıramadı mı ikiye böler, üçe, daha da olmazsa dörde böler güneşi, hiçbir parçasını yere düşürmemecesine. Çocukluk, insanın rüzgârla yarışmasıdır. Hedefinden şaşmayan mermi gibi, kalbimde, Maraş yol alıyor, sonsuzluğa doğru.' 1884 Üsküp doğumlu olan Yahya Kemal, Yeni Mekteb ve Mekteb-i Edeb'de okuduktan sonra 1903'te İstanbul'a gelir ve sekiz aylık bir istikametten sonra Paris'e gitti. Türk şiirinin 'Eve Dönen Adam'ı dokuz yıllık Paris hayatını çok verimli geçirmiş, iyi okumuştur. Ayağı yere basan, tarihi ve kültürel değerlere dayanan bir milliyet ve medeniyet görüşüyle en büyük İstanbul şair, yazar ve âşıklarından olan Yahya Kemal,1912'e döndüğü Türkiye'de dikkatleri İstanbul ve İstanbul medeniyet üzerine çekmeyi başarmıştır. Dergi ve gazetelerde yazdığı seri yazılarla İstanbul'u tarihi, günü ve gerçeğiyle işlemiş, anlatmıştır. Darülfünun müderrisliği zamanına denk gelen, gençlerle yaptığı İstanbul gezi ve sohbetlerinde Türk medeni seviyesini, Türk yaratıcılığını, Türk kimliğini arayanlara hedef olarak İstanbul'u göstermiştir. İstanbul'un fethini bir mucizevi olay olarak kabul eden Yahya Kemal, sırların Bizans'ının mirasını devralan Tük İstanbul'un kısa zamanda mahir ustalarla şairlerle musikişinaslarla maddi ve manevi planda nasıl inşa edildiğini geniş bir tarihi ve kültürel donanımla tespit ve sonra ispat etmiştir. İşgal altındaki İstanbul'da Milli Mücadele'yi desteklemekten çekinmeyen, İstanbul ve Anadolu'nun Türk'te kalması gerektiğinin tarihi bir zorunluluk olduğunu düşünen şair – mütefekkir, İstanbul'dan ayrı kaldığı zamanlarda derin bir ıstırap çektiğini çeşitli vesilelerle dile getirmiştir. İstanbul her şeyden evvel bir 'ufuk şehir'dir ona göre. İnsanın, güzel ve büyü şeyler yapmak için kendisine bir ufuk seçmesi lazım geldiğini insanın ufuksuz yaşayamayacağını düşünen Yahya Kemal şehri bu manada bir kaynak menfez, bir cevher gibi düşünmüştür. O, cumhuriyet aydınlarının İstanbul'a uyanmalarındaki en büyük vesilelerden birisidir. 'Bir iklimin manzarası, mimarisi ve halkı arasında halis ve tam bir ahenk varsa orada gözlere bir vatan tablosu görünür. İklimden anlayan gerçek ve hassas bir sanatkâr, İstanbul'un eski semtlerinden herhangi birini, mesela: Kocamustafapaşa semtini yahut Eyüp'ü yahut Üsküdar'ı yahut da Boğaziçi'nin henüz milli hüviyetini muhafaza eden herhangi bir köyünü seyredince kat'i bir hüküm vererek der ki: 'Bu halk bu iklimde ezelden beri sakindir ve bu iklime bu mimariden ve bu halktan başka unsurlar yaraşmaz.' Vatan toprağı bizde de ecnebi memleketlerinde de her hissedene bu vehmi veren topraktır. Türklük, beş yüz seneden beri İstanbul'a ve Boğaziçi'ni bütün beşeriyetin hayaline böyle neşretti. Mimarisini bu şehrin her tepesine, her sahiline, her köşesine kurarken güya: 'Artık bu diyar dünya durdukça Türk kalacaktır' dediği hissedilir. Fetihten sonra İstanbul'a yerleşmiş olan halkın iklimle bu imtizacını kaydettikten sonra yeni baştan kurmuş olduğu bu şehirde yaratmış olduğu güzelliklerin en yüksek kıratta olduğunu söylemek lazımdır. XIX. Asırda, romantizm cereyanından sonra insanların gözleri tabiatı görmek için açıldığı vakit, İstanbul, bütün şehirlerarasında birinci derecede göründü ve Avrupa'nın en yüksek şairlerinin gözlerini kamaştırdı ve en güzide ruhlu seyyahlarının muhayyilesine yerleşti. Farz-ı muhal olarak Türklüğün, yeryüzünde güzellik namına başka bir eseri olmasaydı, yalnız bu şehir onun nasıl yaratıcı bir kudrette olduğunu ispat etmeye kifayet ederdi.' Osmanlı'nın köklü ailelerinden Kabaağaçlızade Şakir ailesine mensup olan Cevat Şakir, 17 Nisan 1890 tarihinde, babasının görev yaptığı Girit'te dünyaya geldi. Babası Girit ve Atina'da elçilik, valilik görevlerinde bulunan Mehmet Şakir Paşa, annesi ise Giritli Sâre İsmet Hanım'dır. 1925 yılında yazdığı bir öyküden dolayı Bodrum'a sürgün edilen Cevat Şakir, üç yıllık sürgünlüğünün yarısını Bodrum'da tamamlar. Cezasının son yarısını İstanbul'da tamamladıktan sonra, doğal güzelliklerine hayran kalarak çok sevdiği ve halkıyla kaynaştığı Bodrum'dan uzak kalamaz ve Bodrum'a yeniden dönüp yaklaşık yirmi beş yıl kalır burada. Bodrum'da balıkçılık dâhil her işle meşgul olan Cevat Şakir, edebiyat sahasına giren eserlerinin büyük kısmını da Bodrum'da yazdı. Cevat Şakir Bodrum'da yaşadığı dönemde arkadaşları ile ilk Mavi Yolculuk fikrini gerçekleştirir. Bu kendi geliştirdikleri Mavi Yolculuklarda yanlarına aldıkları şeyler: Peynir, su, İstanköy peksimeti, tütündü. Mavi yolculukta gazete okumaz radyo dinlemezlerdi. Amaç dünyadan kaçmak ve medeniyetten uzak olarak kafayı dinlemekti. Haftalarca denizde kalınır sadece acil ihtiyaçları temin etmek için karaya çıkılırdı. Oysaki bugün yapılan mavi yolculuklarda her türlü lüks mevcuttur. Bu yolculuklar yazarın edebî eserlerini de büyük oranda etkilemişti. 'Ve Mescid-i Aksa'yı gördüm düşümde Bir çocuk gibiydi ve ağlıyordu Varıp eşiğine alnımı koydum Sanki bir yer altı nehri çağlıyordu' Çok fazla şiir kaleme almamasına rağmen, Mescid-i Aksa şiiri sebebiyle 'Kudüs Şairi' olarak nitelendirilen Mehmet Akif İnan, bu şiirini ilk olarak 4 Ekim 1979 tarihinde yayınladı. İslam'ın ilk kıblesi olması dolayısıyla dünya Müslümanlarının göz bebeği Kudüs'e yönelik İsrail'in saldırılarından duyduğu derin üzüntü, İnan'ın dizelerine yansıdı. Bütün Müslümanların ruhuna hitap eden bu şiiriyle İnan, adeta tüm İslam coğrafyasının da ortak dili olma başarısını gösterip gönlünde taht kurdu. İnan, bu şiirden dolayı 'Kudüs Şairi' olarak anıldı. 15 Ağustos 1771'de İskoçya'nın Edinburgh kentinde doğan zamanının önemli yazarlarından Walter Scott hukuk tahsilini bitirene dek bu kentte yaşadı. Edinburgh doğduğu ve yaşadığı şehri olmasının yanında önemli ilham kaynağıdır. Uluslararası okuyucusu olan önemli yazarlardan olan Scott'un eserleri günümüzde de okunur. İngiliz ve İskoç edebiyatlarının klasikleri arasında yer alır. Ivanhoe, Rob Roy, The Lady of The Lake, Waverley, The Heart of Midlothian ve The Bride of Lammermoor en çok tanınan eserleri arasındadır. İskoçya'da sönmüş bir volkanik dağın eteğine kurulmuş olan Edinburgh, atmosferiyle göz doldurmasının yanında 500 kadar romana ilham kaynağı olduğu biliniyor. J.K. Rowling, Harry Potter serisini Edinburgh'da yaşarken yazmaya başladı. Çizdiği illüstrasyonları da burada yaşarken çizmeye başladı. Modern edebiyatı kurucuları arasında gösterilen James Joyce neredeyse Dublin ismiyle özdeşleşti. Joyce'un getirdiği anlatım yenilikleri ile 20. yüzyıl edebiyatını derinden etkilemişti. İrlanda'nın başkenti Dublin'de edebiyat şehrin her köşesine yayılmış durumda. Dublin aynı zamanda Oscar Wilde, Samuel Beckett, Bernard Shaw gibi yazarlarında evi durumunda. James Joyce'un ünlü romanı Ulysses'in başkahramanı Leopold Bloom'un Dublin'de gittiği yerleri ise hala görmek mümkün. Moskova'da doğup Sibirya'ya sürülen, daha sonra yazdığı 'Ölü Evinden Anılar' kitabıyla Çar'ı dahi ağlatan, Rusya'yı adeta serseme çeviren eserlerin yazarıydı Dostoyevski. İnsana dair durumları tasvir etmeden oldukça başarı olan Dostoyevski, eserlerinde St. Petersburg hakkında oldukça sık yer verir. Yalnızca Dostoyevski değil Gogol, Turgenyev gibi ünlü yazarların romanlarına konu olan St. Petersburg, Puşkin ve Nabokov Müzeleriyle dikkat çekiyor. St. Petersburg'da yaşadığı sürece 20'den fazla ev değiştiren ve her birinde en fazla üç yıl yaşayabilen Dostoyevski'nin ölümünden önce yaşadığı son ev müze halinde korunuyor. Şapkası, sigaraları, el yazması müsveddeleri, mektuplar ve yazı takımı Dostoyevski'ye ait orijinal döneme ait eşyalar insanlara yazmaya odaklı hayatından ipuçları veriyor. Edebiyat tarihindeki mekân yazar özdeşleşmesinin en güzel örneklerinden biri Kafka'dır. Dünyanın dört bir yanından insanlar Prag'a Kafka'nın ruhuna işleyen sokaklarını bulvarlarını görmeye gidiyorlar. Prag'ın edebiyat açısından önemini dünyaya taşıyan Franz Kafka'nın Prag'da ziyaret edilen bir müzesi bulunuyor. Prag, Franz Kafka için çok önemli bir şehirdi. Hayatının merkezini oluşturan bu şehir ve çevresi hayatı boyunca içinde yaşadığı bölgeyi oluşturdu. Sadece hastalığı döneminde tedavi olmak için çıktığı Viyana ve bir kaç sefer Almanya seyahati bulunuyor. Prag yaşamı boyunca 20 ye yakın ev değiştiren Kafka, sürekli taşınsa da Old Town dışına pek çıkmıyordu. Victoria devrinin en iyi romancısı olarak kabul edilen Dickens'ın ilham aldığı kentlerden biri de Londra. Yaşadığı sürede eserleri oldukça büyük bir ün kazanan Charles Dickens'ın eserleri dünya çapında okunmaya devam ediyor. Dickens, 1836'da yayınlanan The Pickwick Papers romanı ile büyük üne kavuştu. İlk romanından sonra kısa sürede uluslararası çapta tanındı. Mizahi ve eleştirel bakış açısı eserlerinin çok okunmasını sağladı. Keskin gözlem gücüyle eserlerini yazan Dickens'ın 1843 yılında yazdığı tarihi romanı A Christmas Carol en etkili eserlerinden biri oldu. Fransız şiirinin büyük kalemlerinden Baudelaire, 9 Nisan 1821'de Paris'te dünyaya gözlerini açtı. Yaşadığı dönemde kurulmakta olan Paris'in metropol yaşantısı üzerine inşa ettiği edebiyatı ve eleştiri yazıları nedeniyle modern estetiğin habercisi sayılır. Edgar Allan Poe'yu keşfetmesi onu düzyazıya sevk eder, Poe'nun eserlerini Fransızcaya çevirir. Şiirlerini derlediği Kötülük Çiçekleri ve Paris Sıkıntısı Paris'i anlamamızda büyük rehber olur. Şiirleri, öyküleri, tiyatro oyunları ve romanlarıyla tanınan Victor Hugo, Notre Dame'ın Kamburu adı çok tanınan eserini, Notre Dame Katedrali'nin bakımsız olduğu gerekçesiyle yıkılmak istenmesi üzerine yazmıştı. Burada Paris'in görkemli yapılarının önemine dikkat çeker. Edebiyatta önemli bir diğer yapıt olan Sefiller'de eski bir mahkûmun yaşam mücadelesinden bahsederken Fransa'nın tarihine, siyasetine, mimarisine ve adalet sistemine de değinir. Ayrıca 1851 yılında III. Napolyon tarafından sürgün edilen Victor Hugo'nun, bu süreçte Paris'le ilgili yazdığı yazı şehre duyduğu özlem ve sevgiyi en açık şekilde görülür. Victor Hugo Paris'i , 'uygarlığın deniz feneri', 'mutlak şafak' olarak tanımlar. Victor Hugo, düşüncenin bir tohum gibi dağılması imgesine başvurarak, Paris'in havada uçuşan kıvılcımlar gibi zekâ pırıltıları serptiğini söyler.

Yazarların ilham aldığı şehirler

AHMET HAMDİ TANPINAR- İSTANBUL