Unutulmaya yüz tutmuş az bilinen deyimler

◼ Eskiden Anadolu'da yeni evlenen çiftlere türlü türlü çeyizler yapılırdı. Bu eşyalar arasında en özeli ise uzun ve tek yastıklardı. Bu yastıklar adeta dile gelir, evli çiftin birlikte yaşlanmasını, hiç ayrılmamasını içeren bir mesaja dönüşürdü. ◼ Anadolu'da şahit olduğumuz bu nahif örneğin ömrü, çağın olumsuz getirileri ile beraber yok olmaya yüz tuttu. Birbirlerine karşı sevgi ve saygısını yitirmeyen başlayan bazı çiftlerin ayrılığı, yastıklarının ikiye bölünmesi ile başladı. Bu sebeple ayrı yastıklar artık 'küstüm yastığı' olarak adlandırıldı. ◼ Küstüm yastıkları, eski renkli hayatın yerini monoton ve bölünmüş bir yaşama bıraktığının bir göstergesi niteliğindeydi. İskender Pala'nın dilinden deyimlerin hikayeleri ◼ Yaklaşık yüz elli santim uzunluğundaki bu yastıkların iki başı, renkli, parlak, saten kumaştan oluşuyordu. Yastık yüzlerinin kenarlarındaki beyaz el emeği göz nuru dantel işleme, kendini gösterebilsin diye özellikle koyu renk satenin üzerine denk getirilirdi. Satenin rengi genellikle yorgan ile aynı renkte olurdu. Bembeyaz yastık yüzünün üzerinde, zaman zaman gül desenli zaman zaman ise kanaviçe işlemeli motifler yer alırdı. Esasında bu işlemeler birleşen hayatlarının timsaliydi. Ayrıca bir neslin hafızasında yer alacak bir deyimin de örneği oldular. Bir Yastıkta Kocamak... Deyimlerin ilginç hikayeleri ◼ Sultan Abdülaziz döneminde Marko Paşa adında çok ünlü Rum bir doktor yaşardı. İnsanlar hasta olmasalar bile gelip dertlerini anlatır, ihtiyaç duydukları hususlarda fikirlerini danışırlardı. Kimseye hayır diyemeyen ve sırt çeviremeyen bu hekime yüzlerce kişi gelmeye başladı. Bu durumun çekilmez olmasına karşın acilen bir çözüm bulması gerektiğini düşünen Paşa, sonunda bir çare buldu. 'Ben en iyisi bunları dinliyormuş gibi davranayım ama bir cevap vermeyeyim. Böyle davranırsam belki vazgeçerler' diye düşündü. İstanbul'un anlam kattığı deyimler ve muhteşem öyküleri ◼ İnsanlar derdini anlatmaya geldiğinde anlamış gibi davranır, sonunda ise 'Anladım, anladım ama ne?' yanıtını verirdi. ◼ Zamanla istedikleri cevabı alamayan hastalar Paşa'ya gelmeyi bıraktılar. ◼ Marko Paşa'nın bu hikâyesi ise 'Derdini Marko Paşaya Anlat' deyimi olarak literatürümüze geçti. Maddelerle tarihteki evlilik gelenekleri ◼ Nasreddin Hoca'nın bir komşusu vardı. Her gün kapısına gelir, ödünç bir eşya veyahut bir araç gerecini isterdi. Aldığı eşyaları geri getirmekte ihmalkâr davranan bu komşu, Hoca'ya da unutturmayı başarırdı. Böylece aldığı hiçbir eşyayı geri vermez, kendi eşyası gibi kullanırdı. Yine bir gün bir eşyasını ödünç almaya giden komşu, Nasreddin Hoca'ya; 'Hocam, bana ip ver de oduna gideyim' der. Edebiyatımızda 'dedim-dedi' geleneğini yaşatmış ozanlar Hoca da; - Kusura bakma komşu, bizim hanım ipe un sermiş, onun için veremeyeceğim, der. Komşusu güler; - Aman Hoca hiç öyle şey olur mu, ipe un serildiğini de senden duyuyorum! Hoca hiç istifini bozmadan; - Canım, ne var bunda; vermeye gönlüm olmayınca serilir elbet! yanıtını verir. ◼ Böylece bu nükte, 'bir işe gönlü olmayanların' kullandığı bir deyim olarak literatürümüze geçer. Kurallarıyla sınırları belirlenmiş gelenek ◼ 19. yüzyılda Fransız ressam Delacroix, Paris'te bir sergi açar. Sergiyi gezerken ziyaretçilerden birinin büyük şövalye tablosunun önünde durduğunu ve onaylamayan ifadelerle kafasını salladığını görür. Ressam ziyaretçinin yanına gider ve sorar: -Bu şövalye tablosu çok ilginizi çekti, sanırım. -Evet, ilgimi çekti fakat çizmenin kıvrımlarında hatalar var. -Peki, bunu nasıl anladınız? - Ben kunduracıyım, çizme dikerim, der. Fransa dünyayı nasıl sömürdü? Bu yanıtın üzerine ressam hızlıca tuvalini ve boyalarını alır, getirir. Adamın talimatları ile resimdeki hataları düzeltir ve gerçekten daha iyi olduğunu görünce adama çok teşekkür eder. Fakat adam, tabloda başka hataların olduğunu da söyler. Bu kez de şövalyenin pantolonu ve kemerinde düzeltmeler yapmak ister. Adamın bu çokbilmiş tavırlarına dayanamayan ressam, 'Bak dostum sen kunduracısın, çizmeden yukarı çıkma!' yanıtını verir. ◼ Bilmediği işe, yetkisi dışındaki konuya karışmak anlamına gelen bu deyim, böyle bir hikaye ile literatürümüze geçmiş olur. Hilali dünyaya armağan eden kurumun öncüleri ◼ Eskiden 'koz' ceviz anlamında kullanılırdı. O zamanlarda Kastomunu'da iki köy vardı. Bu iki köyün ortak kullandıkları bir ceviz ağaçları bulunurdu. Ceviz toplama mevsimi gelince bir gün belirlenir ve iki köy halkı ceviz ağalarının olduğu yerde buluşur, cevizleri paylaşırlardı. İslam sanatlarında eskimeyen gelenek: İcazetnameler Ancak her seferinde haksızlık olduğu ileri sürülerek kavgalar çıkar, bu kavgalar öyle bir noktaya gelirdi ki köylerde eli sopa tutan bütün delikanlılar, koz paylaşma gününü heyecan ile beklerlerdi. ◼ Delikanlıların bu koz paylaşma macerasına katılabilmesi için gerekli yetkinlikte olduklarını anneleri şu cümle ile izah ederdi; 'Benim oğlan, kozunu paylaşacak çağa geldi.' Bu güzide deyimimiz de bu hikaye ile literatürümüze girmiş oldu. İslam sanatları kimden etkilendi?