Türkçe sevdalısı şair:Ali Şir Nevai

Ali Şir Nevai kimdir? 🔸 Uygur Türklerinden olan Ali Şir Nevai, 1441 yılında Herat'ta dünyaya gelir. Babası Kiçkine Bahadır, Horasan hakimi Sultan Babur'un hizmetinde bulunur. Dedesi Ebu Sa'id Çisek, Hüseyin Baykara'nın dedesi Mirza Baykara'nın beylerbeyliğini yapar. Bundan ötürü Nevai'nin çocukluğu Hüseyin Baykara ile geçer. 🔸 Küçük yaşta babasını kaybeden Ali Şir Nevai, Timur'un soyundan olan 'Ebül-Kasım Babür Mirza bin Baysüngör Beg' yanında yetişir. 🔸 Eğitimini, döneminin bilim merkezin olan Semerkant'ta alır. Nevai, Meşhed'de İmam Rızâ Medresesi'nde okurken İranlı âlim ve şairle tanışır, birçoğundan da dersler alır ve edebi kişiliğinin temellerini burada atar. Türkçenin en büyük hamisi: Ali Şir Nevai Hüseyin Baykara ile dostluğu 🔸 Nevai, çocukluk yıllarını beraber geçirdiği Hüseyin Baykara ile beraber büyür. İki arkadaş arasında güçlü bağlar oluşur. İlerleyen yıllarda Timur Devleti'nin hakimi olmasıyla Hüseyin Baykara, Nevai'nin yanına gelmesini ister. Herat'ın alınmasından bir ay sonra buraya gelen şair, Sultan Baykara'ya 'Hilâliyye' kasidesini sunar. 🔸 Herat'a geldikten sonra çok sıcak bakmasa da devlet işleriyle ilgilenmeye başlar ve ölünceye kadar sadakat ile dostu Hüseyin Baykara'ya hizmetlerde bulunur. Sultana olan bağlılığının belgesi niteliğindeki Mecâlisü'n-Nefâis adlı tezkireyi kaleme alır. Türkistan'ın gözbebeği 10 cami 🔸 Sarayda yaşanan entirikalar ve bundan doğan düşmanlıklar, Ali Şir Nevai'yi fazlasıyla üzer. 1498 yılında teselli için Meşhed'e gider, bir müddet orada kaldıktan sonra Kabe'ye de gitmek için saraydan izin ister. 🔸 Ancak yolların güvenli olmayışı sebebiyle izin verilmez ve Herat'a dönmek zorunda kalır. Herat'ta, 1501 yılında vefat eder ve hayattayken inşa ettirdiği Kudsiyye Camii yanındaki türbeye defnedilir. Orta Asya'nın kadim şehri Türkistan'daki tarihi yerler Fikir dünyası 🔸 Nevai, yakın arkadaşı Hüseyin Baykara'nın aksine devlet işlerinden pek hoşlanmaz. Bir süre sonra yerini, Nizâmeddin Süheylî'ye bırakır. Çünkü Nevai'nin gönlü, kalem ve kağıttan yani yazmaktan yanadır. 🔸 Çalkantılı bir dönemde yaşayan şair, saltanat kavgaları içerisinde bile eser yazmaktan geri durmaz ve önemli yapıtlar verir. Edebi kişiliği 🔸 Timur Devleti'nde, Türkçe yazan sanatçılar oldukça azdır. O dönem, yazılan tüm eserler, Farsça olarak kaleme alınır. Fakat Nevai'nin bu konuda net bir duruşu vardır. 🔸 Türkçeyi edebi dil olarak kullanmayan, Farsça yazan çağdaşlarına büyük bir tepki gösterir ve bu durumu eleştirir. 🔸 Ali Şir Nevaî, Arapçanın zengin bir dil olduğunu biliyordur. Fakat Türkçenin geri planda tutulmasına karşıdır. Bu yüzden Türkçe ve Arapçayı tarafsız bir şekilde mukayese etmeyi düşünür. 🔸 Türkçenin üstün ve ağır basan taraflarını Muhakemetü'l-Lugateyn adlı eseriyle ortaya koyar. 🔸 Türkçenin çok zengin bir dil olduğu görüşünü savunan Nevai, bu konuyla alakalı şunları söyler: 'Türk dilinin zenginliği ve genişliği bunca delillerle sabit olduktan sonra da lazımdır ki bu halk arasında yetişen sanat adamları, öz dilleri dururken öz dilleriyle, özge dilleriyle söylediklerinden daha çok söyleyip yazmalıdırlar.' 🔸 Şair, Türkçenin zenginliği meselesini anlatmayı kendine amaç edinir ve Çağatay edebiyatının oluşmasında büyük bir rol oynar. Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları Çalışmaları 🔸 15. yüzyılda Çağataycanın klasik bir yazı dili olarak kimlik kazanmasında, Ali Şir Nevai'nin katkıları çoktur. O dönemde Türk dilinin en önemli savunucularından biri olarak kabul edilir. 🔸 Şair, manzum ve mensur eserleriyle sadece Çağatay edebiyatının değil bütün Türk edebiyatının önde gelen simalarından biri olur. 🔸 Şiirlerini Türkçe-Farsça kaleme alan Nevai, 'zü'l-lisâneyn' (iki dilli) unvanını alır. 🔸 Türk diline katkılarından dolayı Çağataycaya 'Nevai dili' adı verilir. 🔸 Şair, kendini birçok alanda geliştirir ve divan şiirinde 'millî unsurlar'ı kullanmasıyla ön plana çıkar. Geçmişten günümüze Türkçe sözlükler Eserleri 🔸 Nevâî, çocukluk döneminden başlayıp hayatının sonuna kadar söylediği Türkçe şiirlerini bir araya getirerek yedi farklı divan meydana getirir. 🔸 Bunlardan Bedâyi'u'l-Bidâye, Hüseyin Baykara'nın isteği üzerine, Türkçe yazdığı en eski şiirlerini topladığı divanıdır. Nevâdirü'n-Nihâye, 1476-1486 yılları arasında kaleme aldığı şiirlerini ihtiva eden ikinci divanıdır. 🔸 Bir diğer önemli divanı, Garâibü's-Sıgar'dır. Fotoğrafta Ali Şir Nevai divanından bir sayfa bulunuyor. Ali Şir Nevai'nin hamsesindeki mesneviler ➡Hayret-ül-Ebrar 🔸 Nevai'nin birinci mesnevisi, Hayret-ül-Ebrar'dır. Felsefenin işlendiği bu eser, 7976 mısradan oluşur. Dünya hayatını kapsayan konuları işler. ➡Ferhat ile Şirin 🔸 Nevai mesnevisinde, 'Ferhat ile Şirin'i mahalli unsurlarla işler. ➡Leyla ile Mecnun 🔸 Nevai üçüncü mesnevisini, engin sanat anlayışıyla işler. Fotoğrafta Ali Şir Nevai divanından bir sayfa bulunuyor. Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına geçen kelimeler ➡Seb'a-i Seyyare 🔸 Nevai, dördüncü mesnevisinde, şark dünyasında yaygın olan, Behram Gur efsanesini ele alır. ➡Seddî İskenderî 🔸 Beşinci mesnevisinde Büyük İskender ile ilgili efsanevî bir tarihi anlatmanın yanında, dönemin maddî - manevî problemlerini, devlet, şah, halkın yönetilmesi, adalet, hakikat gibi konularını işler. Nevai'nin tezkiresi: Mecâlisü'n-Nefâ'is 🔸 Hüseyin Baykara adına, 1498 tarihinde Ali Şir Nevai tarafından Çağatay Türkçesi ile kaleme alınan Mecâlisü'n-Nefâ'is, şairlerin ve önemli isimlerin biyografilerinin yer aldığı eserdir. 🔸 Tezkirede ismi geçen şairlerin büyük bir çoğunluğu ile Nevai bizzat görüşür, görüşemediği isimler hakkında ise ya mektuplaşarak ya da tanıyan kimselere danışarak bilgi toplar. 🔸 Tezkirede dönemin şair, düşünür ve devlet adamları anlatılırken diğer taraftan toplumsal olaylara, çağın eğilimlerine, kültür ve sanat hayatına da ışık tutulur. Altay Kartalı: Osman Batur ➡Şiir kitabı: Lisânü't-tayr 🔸 Nevâî'nin Hamse dışında kalan mesnevilerinden oluşan eser, 3553 beyitten meydana gelir. Eserlerinde Nevâî, Farsça şiirlerinde Fânî mahlasını kullanır. ➡Muhakemetü'l- Lügateyn 🔸 Türk dilinin, Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamak için kaleme almıştır.