Türk lehçelerinde uzay

ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİ 🔹 Türkçe, çok geniş coğrafyalarda hayat bulmuş kadim bir dildir. Bu dil, uzun yıllar tarih içinde varlığını en iyi şekilde korumuştur. 🔹 Türk dili; Kıpçak, Oğuz, Karluk ve Sibirya grubuna ayrılmış ve yine kendi içinde de birtakım bölünmeler yaşamıştır. Bunun sonucunda kelime ve harf değişimleri ortaya çıkmıştır. 🔹 Eski Türkçe kökenli bir kelime olan 'uzay' sözcüğü de Türk lehçelerinde farklı karşılıklar bulmuş ve günümüzde kullanılır hale gelmiştir. Eski Türkçeden dilimize miras kelimeler ESKİ TÜRKÇE Uzay - Gök 🔹 Eski Türkçe, Türk lehçelerinin şekillenmesinde önemli ve büyük bir rol oynamıştır. Bilhassa bu hususu bir örnek üzerinden anlatalım. 🔹 Uzay kelimesini inceleyelim. Bu sözcük uza- fiiline, g(Ay) ekinin getirilmesiyle türetilmiştir. İlk Türkçe dönemi olarak Orhun Abideleri'nin ortaya koyulduğu dönemde bu sözcük, gök ifadesiyle karşılık bulur. ➡ 'Üze kök tengri, asra yağız yer kılıntukda, ekin ara kişi oğlı kılınmış.' ➡ Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insanoğlu yaratılmış. Orhun Abideleri (Yazıtları) AZERBAYCAN TÜRKÇESİ Uzay - Alem 🔹 Oğuz grubuna mensup Azerbaycan lehçesi, Türkiye Türkçesi'ne yakınlığı ile bilinmektedir. Aynı zamanda Azerbaycan coğrafi olarak da Türkiye'ye oldukça yakın bir konumdadır. 🔹 Azerbaycan Türkçesi'nde uzay sözcüğünü, 'alem, kozmos ve uzaq' kelimeleri karşılar. ➡ 'Bu günlerde gündemde olan kosmos bu günlerde böyük maraq mövzusuna çevrilib.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. Eski Türkçe aile sözlüğü TÜRKMEN TÜRKÇESİ Uzay - Kosmos 🔹 Azerbaycan lehçesinden sonra Türkiye Türkçesi'ne en yakın lehçe, Türkmen Türkçesi'dir. Güneyimizde yer alan Türkmenistan topraklarından ise ülkemize çok sayıda Türkmen gelmektedir. 🔹 Bu lehçede uzay kelimesi, 'kosmos ve item' ifadeleri ile karşılık bulmaktadır. ➡ 'Şu günler gün tertibinde durıan giňişlik, şu günler uly gyzyklanma döretdi.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. ÖZBEK TÜRKÇESİ Uzay - Fazo 🔹 Uygur ve Özbek Türkçelerini içinde barındıran Karluk grubu, Türk dilinin orta dönemini temsil etmesi bakımından oldukça önemlidir. 🔹 Özbek Türkçesinde uzay sözcüğünü, 'fazo, koinot, kozmos' ifadeleri karşılamaktadır. ➡ 'Ayni kunlarda kun tartibida bo'lgan fazo, bugungi kunlarda katta qiziqish uyg'otadigan masalaga aylandi.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına geçen kelimeler UYGUR TÜRKÇESİ Uzay - Alem 🔹 Karluk grubunda, Özbek Türkçesinden sonra yer alan Uygur Türkçesi de vardır. Günümüzde çok geniş bir alanda konuşulan bu lehçede uzay sözcüğünü, 'alem, kosmos ve kainat' kelimeleri karşılar. ➡ Hazirḳi ilim - pen tereḳḳiy ḳilip avazdin tėz üçidigan ayruplan, rakėta, alem kėmisi barliḳḳa kelgen zamanda, biz u rivayetlerde ėytilġan sözlerni ḳedimki kişilerniñ ilmiy fantaziysi idi dep çüşensek bolidu. ➡ Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle sesten daha hızlı uçabilen uçak, füze, uzay gemisinin keşfedildiği zamanda, biz o rivâyetlerde bahsedilen kelimeleri eski insanların kurgusu olarak değerlendirebiliriz. KAZAK TÜRKÇESİ Uzay - Kenistik 🔹 Kuzeybatı yani Kıpçak grubunun en yaygın ve bilinen lehçesi Kazak Türkçesi'dir. Bu lehçe dünyanın birçok yerine göç etmiş olan Kazak Türkleri tarafından konuşulur. 🔹 Kazak lehçesinde uzay sözcüğü, 'keñistik, kosmos,qiya ve ağrış' kelimeleri ile karşılık bulmaktadır. ➡ 'Bul künderi kün tartibinen tüspeytin ağrış, maselesi büginde ülken qızığwşılıq twdıratın mäselege aynaldı.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. Türk lehçelerinde şehit kelimesi KIRGIZ TÜRKÇESİ Uzay - Küzöy 🔹 Kıpçak grubunda, Kazak Türkçesi'nden sonra yaygın olarak konuşulan Kırgız lehçesi bulunur. Kırgız Türkçesi'nde uzay sözcüğünü 'küzöy ve kosmos' ifadeleri karşılamaktadır. ➡ 'Bul kündörü kün tartibinde turgan kozmos, bul kündördö çoŋ kızıguunu jaratkan maselege aylandı.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. TATAR TÜRKÇESİ Uzay - Kosmos 🔹 Kuzeybatı Türk lehçelerinden biri de günümüzde Rusya sınırları içinde bulunan Tataristan'da konuşulan Tatar Türkçesi'dir. Bu lehçe, komşusu Başkurdistan'da konuşulan Başkurt lehçesi ile benzer özellikler barındırmaktadır. 🔹 Aynı zamanda bu lehçede uzay sözcüğü, 'kosmos ve ğalam' ifadeleri ile karşılık bulur. ➡ 'Bu könnerde kön tertibende bulgan kozmos, bu könnerde zur kızıksınu yarattı.' ➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu. Türk lehçelerinde ağaç BAŞKURT TÜRKÇESİ Uzay - Ğalam 🔹 Tataristan ile birlikte Rusya sınırları içinde yer alan Başkurdistan'da, Başkurt Türkçesi konuşulmaktadır. Kıpçak grubunun bir üyesi olan bu lehçe, bünyesinde Eski Türkçe kelimeleri de bulundurur. 🔹 Başkurt lehçesinde uzay kelimesi, 'kosmos ve ğalam' sözcükleri karşılamaktadır. ➡ 'Kosmos gezer kön tertibende.' ➡ Uzay şu aralar gündemde.