Türk edebiyatının 'tutunamayan' enstantanesi

Tutunamayanlar, Oğuz Atay'ın ilk romanıdır. Roman, 1970 yılında TRT Roman Ödülü'nü kazanır. Çoğu yazar ve okuyucuya göre modern Türkiye edebiyatının en önemli eserlerinden birisi olarak kabul edilir. Kullanılan dil ve anlatım şekli itibariyle edebiyatta bir devrim olarak görülür. Modern edebiyat eleştirisinde öncü olan Prof. Dr. Berna Moran, edebiyatımızın en önemli eserlerinden biri olan Tutunamayanlar'ı , 'hem söyledikleri hem de söyleyiş biçimiyle bir başkaldırı' olarak niteler. Moran'a göre, 'Oğuz Atay'ın mizah gücü, duyarlılığı ve kullandığı teknik incelikler, Tutunamayanlar'ı büyük bir yeteneğin ürünü yapmış, yapıttaki bu yetkinlik Türk romanını çağdaş roman anlayışıyla aynı hizaya getirmiş ve ona çok şey kazandırmıştır.' Küçük burjuva dünyasını zekice alaya alan Atay, 'saldırısını, tutunanların anlamayacağı, reddedeceği türden bir romanla yapar.' 30 Eylül 1972 yılında Oğuz Atay ile Tutunamayanlar üzerine bir söyleşi yapılır. Oğuz Atay, romanını birinci ağızdan anlatır. Söylediklerinin arka planında, eserinin eleştirmenler ve okurlar tarafından görmezden gelinişi karşısında kırgın ama ne olursa olsun yine de okurdan yana umudunu yitirmeyen, okurunu aramaya devam eden bir yazar yatar. Eleştirmenlerin ödüllü kitaba yaklaşmaktan kaçındıkları tavra karşılık Oğuz Atay şunları söyler: 'Eleştirmenlerimizin, daha doğrusu uzun süredir yazmayanların dışında olanların kafasında belirlenmiş, sınırları çizilmiş bir roman tanımı var sanıyorum. Bu yüzden bir kitabı, bu ölçülere uyup uymamasına göre değerlendiriyorlar. Belki de benim yazdığım bir bakıma karmaşık ve alışılmadık sayfalar için henüz bir kalıp bulamadılar.' 'Ülkemizde okur sayısı oldukça düşük. Büyük kalabalıklarla bağ kurduğu sanılan romanların bile aydınların dışında bir okuyucu kitlesi bulduğunu sanmıyorum. Üstelik aydınlar bir de kendileri hakkında yazılanları okumak zorunda. Bu bakımdan benim gibi yeni yazmaya başlayan birini arayıp bulmak ve alıp okumak zahmetinin üstesinden gelmiş okuyucuların, ilk bakışta yorucu görünen sayfalar arasında güçlük çekmeyeceğine güveniyorum. Okuryazarı az olan ülkemizde bile, okuyucular böyle bir kitap yayımlandığını haber alırlarsa, birçok yazarımızın aklından bile geçiremeyecekleri bir yetenekle daha neler neler okuyabileceklerine inanıyorum. Okuyucuyu yeteneksiz sayarak, yazmak istediklerini sadeleştirme çabasına girişenlerin de neden oturup yazdıklarını anlamıyorum.' ' 'Tutunamayanlar' ile çok basit bir iş yapmak istedim: İnsanı anlatmayı düşündüm. Kapalı dünyalar içinde yaşayan yazarların bile bu cümleye hemen isyan edeceğini; 'Peki herkes ne yapıyor?' diye öfkeleneceğini bildiğim halde bu basit gerçeği söylemekten kendimi alamıyorum. Ben, kahramanlarının iplerini istediği gibi oynatarak insanlardan kuklalar yaratan büyük romancıların yeteneklerinden yoksunum. Roman kahramanlarına uygulayacak büyük nazariyelerim, onları peşinden koşturacağım büyük ülkülerim yok. Ya da insanlara, özellikle tutunamayanlara saygım büyük olduğu için, acıyorum onlara; böyle büyük meselelerin makale, inceleme, deneme gibi yazı türlerinin konusu olduğunu sanıyorum.' Selim öldü; Selimlik de ölmüştür. Başarının insanı sevimsizleştirdiğini yazmıştım bir yerde; fakat tutunamayanlığın sevimliliğine de kimsenin yanaşamadığını görüyorum. Neden yanaşsınlar? Bir arkadaşımın dediğine göre ben romanda herkesi bir bakıma tutunamayanlığa çağırıyormuşum. Henüz bir karşılık alamadım. Oğuz Atay, Tutunamayanlar'ı Aylak Adam'da geçen bir pasajdan esinlenerek yazdı. Bu pasajdaki 10 – 15 cümle yaklaşık 700 sayfalık bir romanı ortaya çıkardı. 'Dünyada hepimiz sallantılı, korkuluksuz bir köprüde yürür gibiyiz. Tutunacak bir şey olmadı mı insan yuvarlanır. Tramvaydaki tutamaklar gibi. Uzanır tutunurlar. Kimi zenginliğine tutunur, kimi müdürlüğüne, kimi işine, sanatına. Çocuklarına tutunanlar vardır. Herkes kendi tutamağının en iyi, en yüksek olduğuna inanır. Gülünçlüğünü fark etmez. Kağızman köylerinden birinde bir çift öküzüne tutunan bir adam tanıdım. Öküzleri besiliydi, pırıl pırıldı. Herkesin, 'Veli Ağa'nın öküzleri gibi öküz, yoktur.', demesini isterdi. Daha gülünçleri de vardır. Ben, toplumdaki değerlerin ikiyüzlülüğünü, sahteliğini, gülünçlüğünü göreli beri, gülünç olmayan tek tutamağı arıyorum: gerçek sevgiyi! Bir kadın. Birbirimize yeteceğimiz, benimle birlik düşünen, duyan, seven bir kadın!' 'Günlerden bir gün, bir paket geldi bana. Açtım içinden bir kitap çıktı: Tutunamayanlar. Kitap imzalıydı ve içinde de şöyle bir yazı vardı: İlgileneceğinizi umarak…' Yusuf Atılgan kitabı okur, çok beğenir. Ama bunu hiçbir zaman Oğuz Atay'a söylemez. Oğuz Atay, bir yazarı en çok incitecek şeyle karşı karşıya kalmıştır. Kayıtsızlık. Yusuf Atılgan ona geri dönüş yapmaması, Oğuz Atay için yazdıklarına, yılların birikimine, anlatmak istediklerine, emeğine, özenine ve yüreğine karşı kayıtsız kalınması anlamını taşır. Ve 'edebiyatımızın en bilge delisi' oldukça incinmiştir. Bunu üzerine Oğuz Atay arkadaşına sitemli konuşur. 'Ben Yusuf Atılgan'a kitabımı gönderdim ama kendisinden tek bir kelime dahi duymadım. Tek gördüğüm kayıtsızlık oldu.' demiştir Atay. Aradan seneler geçer. Yusuf Atılgan, ortak bir arkadaşlarından öyle bir şey işitir ki bu hadiseyi yeniden hatırlamasına sebep olur. 1980'li yıllarda Yusuf Atılgan, Oğuz Atay'ın vefatından sonra bir yazı yazar. Yazısında Oğuz Ataya dair en büyük pişmanlığını dile getirir. 'Benim okuduğum kitap o kadar müthiş bir eserdi ki böyle muazzam bir kitabı kaleme alan birinin daha nice eserler yazacağını düşündüm. Benim yorumuma, iltifatıma, söyleyeceğim iki çift lafa ihtiyacı olmadığını düşündüm. Dolayısıyla hiçbir zaman takdirlerimi ona iletme gereği duymadım.' Bunu duyan Yusuf Atılgan çok pişman olur; ancak geçtir artık. Oğuz Atay vefat etmiştir. Ve Atılgan bu anıyı anlatırken der ki: 'Eğer bugün hayatta olsaydı, ne yapar ne eder muhakkak onu bulur, karşısına geçer, yüz yüze ona kalemini ne kadar takdir ettiğimi söylerdim.' (Derlenmiştir.)

Türk edebiyatının 'tutunamayan' enstantanesi

‘TUTUNAMAYANLAR’, OĞUZ ATAY’IN İLK ROMANIDIR