Türk edebiyatında önemli bir motif: Kerbela

İslam tarihinin en önemli kırılma noktalarından olan Kerbela, yüzyıllardır ümmetin içinde sönmeyen bir ateş, dinmeyen bir acı. Peygamberimizin torunu Hz. Hüseyin, 72 yakını ile birlikte, bugün Irak sınırları içinde kalan Kerbela şehrinde haince şehit edildi. Bu katliam, iktidar hırsı ile gerçekleştirildi. Hz. Hüseyin'in şehadeti ile ilgili Türk edebiyatında pek çok eser verildi. Hz. Hüseyin, başta mersiyeler olmak üzere birçok manzum ve mensur esere konu oldu. Türk muhayyilesinde Kerbelâ, Hz. Hüseyin'le ailesinin ve yakınlarının topluca şehit edildiği bir yerin adı olmanın dışında bu kötü hadiseyi ihtiva eden, pek çok şair ve edip tarafından 'vak'a-i dilsûz-i Kerbelâ, haber-i Kerbelâ' gibi adlarla da anılan acıklı bir konunun adıdır. Hz. Hüseyin'in başsız bedeninin gömüldüğü, türbesinin yapıldığı ve ardından suya kavuşturulup çöl ortasında güzel bir vahaya dönüştürüldüğü Kerbelâ, Osmanlı tarihi boyunca Türk hacılarının uğrak yeri oldu ve Türk tasavvuf kültürünü derinden etkiledi. Mezhep farkı gözetilmeden bütün Müslümanlarca rağbet edilerek bir nevi kutsallık kazanan Kerbelâ hakkında gitgide özel bir ziyaret kültürü oluştu. Özellikle Şiî müelliflerce 'Fazlü ziyârâti'l-Hüseyin' gibi kitaplar, 'Hz. Hüseyin Ziyaretnâmesi' gibi tercüman ve gülbankler yazılması geleneği teşekkül etti, 'Kâmilü'z-ziyârât' gibi eserlere konu olan ziyaret adabı gelişti. Halk kültürü ve folklor açısından da zenginleşen Kerbelâ edebiyatta adı sıkça anılan bir yer haline geldi. Ayrıca Arap, Fars ve Türk kültürünün hâkim olduğu İslam dünyasında Sünnî çevreler yanında diğer zümrevî anlayışlara sahip şair ve yazarlar için bir ilham kaynağı oldu. Kerbela nedir? Kerbela olayının tarihi… Kerbelâ hadisesinin meydana geldiği asırdan itibaren Hz. Hüseyin'in hayatı efsanevi ve menkıbevi bir hüviyet kazandı. Özellikle Şiî müelliflerin mezhebi gayretleriyle abartılarak anlatılan şehadetinin hikâyesi yüzyıllarca yazılarak okundu, anlatıldı ve dinlendi; ismi etrafında yeni birtakım inançlar gelişip yayıldı. Kerbelâ Türk edebiyatının da en çok ilgilendiği konular arasında yer aldı, müstakil mersiyeler dışında mecaz ve teşbihlerin konuları arasına girdi. Genel olarak dinî-tasavvufî Türk edebiyatında, özellikle de Alevîlik-Bektaşîlik gibi zümre edebiyatlarıyla divan, halk ve âşık edebiyatında Kerbelâ hadisesiyle ilgili olarak müstakil eserler, mersiye ve manzumeler telif edildi. Ayrıca başta divan şairleri olmak üzere konuya eğilen sanatkârların, halk âşıklarının his ve hayal dünyalarının ortaya konmasında Kerbelâ adı önemli bir mazmuna dönüştü. Türk edebiyatında Kerbelâ olayını ele alan lirik eserlerin pek çoğu manzum olmakla birlikte manzum-mensur karışık ve sadece mensur eserler de kaleme alındı. Bunlardan mesnevi, kaside, gazel, terciibend, terkibibend, rubâî, tuyuğ, ilâhi, koşma gibi aruzla yazılanlarda 'fâilâtün fâilâtün fâilün' gibi halk zihninde yerleşmiş vezinlerin kullanıldığı görülür. Hz. Hüseyin nasıl şehit edildi? Hz. Hüseyin'in hayatı... Gerek divan şiiri gerek tekke ve saz şiiri geleneğinde Hz. Hüseyin'e revâ görülen muamelenin lirik ve trajik bir üslûpla anlatıldığı bütün eserlerin ortak özelliklerinden biri Kerbelâ'nın kutsal bir bölge olarak anılması, diğeri de Ehl-i beyt ile Kerbelâ arasında bir bütünlük oluşturulmaya çalışılmasıdır. Şairlerin bu olayla ilgili duygu ve düşünceleri halk nazarında Kerbelâ'nın faziletli bir mekân olması fikrini beslemiş, hakkında efsanevî ve menkıbevî rivayetlerin teşekkül etmesini sağlamıştır. Kerbelâ için şiir yazan, buradaki tarihî hadiseleri mersiye yahut ağıda dönüştüren hemen her şair manzumesinin sonunda Kerbelâ için de bir duada bulunmayı ihmal etmez. Zaman zaman 'deşt, sahra, çöl' gibi olumsuz adlandırmalar ön plana çıkarılıp bir mahrumiyet bölgesi olarak ifade edilen Kerbelâ aynı zamanda Hz. Hüseyin ile Ehl-i beyt'in kanını taşıdığı için gözlere sürme diye çekilecek bir toprak olarak da anılır. Türk edebiyatında Kerbelâ üzerine yazılıp daha ziyade muharrem ayının ilk on gününde yapılan toplantılarda okunarak yaygınlaşan eserler arasında, Kastamonulu Şâzî'nin sade bir Türkçe ile Ekim 1362'de telif ettiği Dâstân-ı Maktel-i Hüseyin adlı 3034 beyitlik eseri önemli bir yer tutar. İsmail Hikmet Ertaylan, Şâzî'den bir yıl önce Yûsufî mahlasını kullanan bir şairin Candaroğlu Hükümdarı Bayezid'e sunduğu 3000 beyitlik bir makteli olduğuna işaret eder. Yahyâ b. Bahşî, Lâmiî, Hacı Nûreddin Efendi ve Âşık Çelebi gibi isimler Hz. Hüseyin'in şehadeti ve Kerbela için şiir yazan diğer isimlerdir. Bu makteller arasında her bakımdan en mükemmeli, Fuzuli'nin Hadîkatü's-Süedâ'sıdır. Türk dünyasında muharrem ayında Sünnî ve Şiî çevrelerce sevilerek okunmuş, dünya kütüphanelerinde bulunan 225'ten fazla yazma nüshasının yanı sıra defalarca basılmış ve manzum kısımları bestelenmiştir. Adında Kerbelâ kelimesinin yer aldığı, halk için sade bir dille hikâye ve roman üslûbunda kaleme alınmış eserler de vardır. Edhem Efendi'nin Vak'a-i Kerbelâ'sı, Sâfî'nin Kerbelânâme'si, Halis Efendi'nin Vak'a-i Kerbelâ'sı, İbnürreşad Ali Ferruh'un Kerbelâ'sı, Hilmizâde İbrâhim Rıfat'ın Hz. Hüseyin Radıyallahü anh Vak'a-i Dilsûz-ı Kerbelâ'sı, Mehmed Nâzım'ın Kerbelâ'sı, Mîr Câferzâde Mîr Mehmed Kerim'in Kerbelâ Yankısı, Kemâleddin Şükrü'nün Kerbelâ: İslâm Tarihinde Nifak Hasan-Hüseyin Muaviye-Yezid'i, Ziya Şakir'in Kerbelâ Vak'ası ve Kerbelânın İntikamı, Remzi Korok'un Kerbelâ Şehidleri, Kemal Pilavoğlu'nun Âh Kerbelâ!, Necmi Onur'un Kanlı Kerbelâ, Murat Sertoğlu'nun Kerbelâ, S. Münir Yurdatap'ın Kerbelâ Fâciası adlı eserleri bunlardan bazılarıdır. Ayrıca kütüphanelerde 'Vak'a-i Kerbelâ' gibi başlıklar taşıyan, müellifi belli olmayan manzum-mensur pek çok eser mevcuttur. Kerbelâ olayı etrafında gelişen bu zengin malzeme folklor ve mûsikiye de intikal etmiş, Türk din mûsikisinde hadisenin cereyan ettiği ayda özellikle tekkelerde yapılan dinî merasimlerde muharrem ilâhileri ve mersiyeleri okunmuştur. Türk edebiyatının usta kalemlerinden bazıları Kerbela için şu satırları kaleme almıştır… 10 Muharrem'de gerçekleşen 10 önemli olay 'Ey Kerbelâ acılarının belâlısı Hüseyn! 'Bir su verin masum cana 'Hatırlanmış bir gül ben de hatırlarım kolaydır 'Hüseyn'in şehit olduğu gün, insanların yüzüne değil, tabiate bakmak lâzımdır. Gündüz vakti ortalık kapkara kesildi. Hattâ bir aralık yıldızlar bile göründü. Peşinden korkunç bir kızıllık çöktü. O gün kanlı yağmur yağdığını ve Kerbelâ'da hangi taş kaldırıldıysa altında kan sızıntısı görüldüğünü söylemeye kadar gidenler olmuştur.' Necip Fazıl Kısakürek Necip Fazıl'ın kaleminden Hz. Hüseyin ve Kerbela

Türk edebiyatında önemli bir motif: Kerbela

KERBELA: MÜSLÜMANLARIN KALBİNDE DİNMEYEN ACI