Polisiye romanın edebiyat tarihi🔍

Sıradan okurların yanı sıra, kimi yazarların düşünür ve sanatçıların da ilgisini çeken polisiye roman türü, 19. yüzyılın ikinci yarısında sanayileşme, kentleşme ve kitle kültürlerinin oluştuğu döneminde ortaya çıktı. Okuyucuya en başta bir cinayet sunulur ve bu cinayeti işlemesi muhtemel olan kişiler, birer ipucudur. Olaylar ve olayların sürükleyiciliği her zaman karakter derinliğinin önünde gider. Polisiyelerde suç genelde bireyseldir; dedektif veya amatör meraklı biri tarafından cinayetin çözülmesinin ardından, suçlu yakalanıp cezalandırılır. Polisiye roman türü, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra klasik formunun dışına çıkarak farklı türlerden ögeler barındırmaya başladı. Polisiyenin başka bir alt türü ise daha fazla şiddet unsurunu içinde barındıran kara romandır. Bu türün en bilinen örneği Mike Hammer'ın kahramanı Mickey Spillane'dir. İki Dünya Savaşı sırasında yaşanan gelişmeler başka bir tür polisiye türü olan casus romanına zemin hazırladı. Hareketli roman olarak adlandırılan bu türün yazarları arasında James Bond karakterinin yaratıcısı Ian Fleming vardır. Günümüzde ise polisiye türünün büyük ölçüde melezleştiği ve içinde farklı ögeleri barındırmaya başladığı görülmektedir. Uzak ada Japonya, yüzlerce yıllık kendine has kültürü, dünyanın batısından bir hayli 'değişik' gelenekleriyle, polisiye edebiyatta da farkını ortaya koyuyor. Korku ve gerilim öğeleriyle bezeli, Kanae Minato tarzı Japon suç romanları, doğrusu herkese hitap edecek cinsten değil. Elbette bu 'ürkütücü' tarzın dışında genele hitap eden yazarlar da bir hayli fazla. Fuminori Nakamura, Miyuki Miyabe ve Natsuo Kirino, Japon polisiyesi denilince akla ilk gelen isimlerden bazıları… İskandinav polisiyesi, dünya eğlence sektörünün kalbi Hollywood'a doğrudan transfer olacak kadar iddialı örneklerle dolup taşıyor. Milenyum Üçlemesi'nin yazarı Stieg Larsson, aramızdan çok vakitsiz ayrılsa da, 'Norveçli Suç Kraliçesi' Karin Fossum, Yrsa Sigurğardóttir, Håkan Nesser, ülkemizde de çok sevilen Jo Nesbo, Elsebeth Egholm, Arne Dahl, genç yaşında ödüllere doyamayan Salla Simukka gibi yazarlar ve daha niceleri, bayrağı taşımaya devam ediyorlar. Britanya'nın polisiye ile ilişkisi futbola benziyor. Yay Topuklu Jack'in, James Bond'un, Karındeşen'in memleketi, türü adeta var eden derin kökleriyle her zaman polisiyenin bayraktarlığını yapıyor, fakat bazen de diğer ülke polisiyelerinin gölgesinde kalıyor. Bol ödüllü Val McDermid ve Müfettiş Rebus serisi ile gönüllerde taht kuran Ian Rankin, İskoçya'yı temsil ediyorlar. Lindsey Davis, özellikle Roma dönemini konu edinen suç kitaplarıyla kendini özel bir yere konumlandırıyor. Britanya polisiyesinin dikkat çekici özelliklerinden biri de kadın yazarların bir hayli fazla olması. Tüm dünyada geniş bir okur kitlesine sahip Ruth Rendell yakın geçmişte vefat etmiş olsa da, Kathryn Croft, Dreda Say Mitchell, Helen Giltrow, Minette Walters, Clare Mackintosh, Kate Atkinson gibi isimler, Agatha Christie'nin izinde emin adımlarla ilerliyorlar. Trendeki Kız'ın yazarı Paula Hawkins ise belki de bu kortejin en önde yürüyenlerinden biri. Fransa ve polisiye kelimelerini toplarsak, işlemin sonucu ülkemizde Jean-Christophe Grangé çıkar. Ülkemizde Grangé kadar meşhur olmamakla birlikte, tanınan çok fazla Fransız yazarlar mevcut. Antonin Varenne, Michel Bussi, Bernard Minier, Pierre Lemaitre ve bol ödüllü Fred Vargas bunlardan birkaçı. Çok yakın zamanda kaybettiğimiz ve kitapları tüm dünyada milyonlarca satan Andrea Camilleri İtalya'nın medar-ı iftiharlarındandı. Meşhur İtalyan mafyasına verdiği hukuk savaşıyla adından söz ettiren savcı Gianrico Carofiglio ise daha sonra suç romanları yazmaya başladı. Amerika Birleşik Devletleri, sayılamayacak kadar polisiye yazara ev sahipliği yapıyor. 'Seri katil' kavramını adli terminolojiye armağan edecek kadar kanın gövdeyi götürdüğü bu ülkede her türlü cinai suç işleniyor. Amerikan suç kanallarının, gerçek cinayetler üzerine yirmi dört saat televizyon yayını yaptığı düşünülürse, bu ülkede polisiyenin nasıl bir endüstri olduğunu kavramak güç olmaz. Ayrıca FBI'ı, CIA'yi, 'şerifleri' yetmezmiş gibi, özel dedektiflik müessesi de var olan ABD'de, polisiye edebiyat ve sinema yakın iki arkadaş. Tüm dünyada otuz beş milyondan fazla satan Karin Slaughter, Amerikan'ın en sevilen yazarlarından. Laurie R. King, kimi meslektaşları gibi Sherlock Holmes geleneğini yaşatan bir polisiye yazarı ve kitapları ülkemizde okunabiliyor. Peter Swanson, Jeffery Deaver, Allen Eskens ve elbette Tess Gerritsen, Amerikan suç edebiyatında söz sahibi isimler. ABD'li meşhur hikâye yazarı ve şair Edgar Allan Poe'nun 1841 yılında Grahm's Magazine'de yayınladığı Morgue Sokağı Cinayeti, -kısmen benzer örneklerin altyapı desteğiyle beraber- Batı'da polisiye romanın ilk örneği olarak kabul edilir. Yine onun kaleme aldığı Marie Roget'in Esrarı (1842) ve Çalınmış Mektup (1845) isimli polisiye romanlar da ilklerdendir. Sherlock Holmes'un pek çok hikayesi, 1909-1919 yılları arasında başta Faik Sabri Duran olmak üzere pek çok mütercim tarafından Türkçe'ye aktarılmıştır. Arsen Lüpen serisi ise ilk olarak Asır gazetesi sahibi Fazlı Necip tarafından önce gazetesinde tefrika edilmiş, sonra da 1909 yılında altı cilt halinde kitaplaştırılmıştır. Bundan sonra da Arsen Lüpen çevirileri, Harf İnkılabı yıllarına kadar devam edecektir. Ancak bütün bu hareketlilik, Harb-i Umumi'nin başlamasıyla yerini sessizliğe bırakır; ta ki 1918'de savaş bitinceye kadar. İlk dönemler daha çok Fransız polisiye romanları Türkçe'ye çevrilir. Tercüme edilen ilk eser, Fransız yazar Pierre Alexis de Ponson du Terrail'in Paris Faciaları isimli romanıdır. Ahmet Münif tarafından 1881'de çevrilir. Yine aynı yıl, Türk edebiyatının 'Efendi Baba'sı Ahmet Mithat, Emile Gobariau'nun Orcival Cinayeti isimli romanını, önce gazetesi Tercüman-ı Hakikat'te tefrika edip sonra bastırmak suretiyle Türkçe'ye kazandırır. 1889'a gelindiğinde ise polisiye roman tercümelerinde adeta bir patlama yaşanır ve 20. asrın başına kadar onlarca çeviri yapılır. Osmanlı padişahları devlet yönetiminin yanı sıra sanatkârlık ve zanaatkârlık gibi başka işlerle de meşgul oldular. Otuz altı padişah içerisinde hakkında en çok araştırma ve tartışma yapılan padişah ise II. Abdülhamid'dir. Sultan Abdülhamid, bu özelliğinin yanı sıra sıkı bir polisiye roman okuyucusuydu. Hatta bu hayranlığına ilişkin olarak özel çeviriler yaptırırdı; geceleri yatmadan önce de kendisine bu polisiyelerin okunmasını isterdi. Yıldız Sarayı'ndaki 10 bin kitaplık kütüphanesinin 2 bini polisiye romandı ve kelimenin tam anlamıyla bir Sherlock Holmes hayranıydı. Yeni çıkan eserlerini İngilizce'den anında çevirtip kendisine okuturdu. Hatta yazarı Arthur Conan Doyle'ı İstanbul'a davet edip, kendisini Mecidiye Nişanı ile ödüllendirdiği de eskiden beri söyleniyor. İngiliz romancı Sir Arthur Conan Doyle tarafından oluşturulan hayali özel dedektif. 1854 Londra'sında doğan tüm zamanların bu en olağandışı, en çılgın dedektifi, aynı zamanda dünya edebiyatının en meşhur dedektif kahramanlarından da biri hatta birincisi. Gözlem yeteneği ve zekâsıyla en karmaşık polisiye olayları bile aydınlatabilen Holmes, dönem İngiltere polisinin de sıklıkla başvurduğu bir halk kahramanı. Bu hayali kahramanın gerçekten var olduğuna dair inanışlar var. Kitaplarda ev adresi olarak sıklıkla geçen Londra'daki Baker Sokak 221B adresi, bugün Sherlock Holmes Müzesi olarak ziyaretçilerini ağırlıyor. Süleyman Nazif, Ahmet İhsan, Ali Kemal, Hüseyin Rahmi, Selanikli Tevfik, Mehmet Atâ gibi isimler, o devrin meşhur mütercimlerindendir. Burada bir hususa dikkat çekmek gerekir ki ilk polisiye romanın çevrildiği ve Türkçe ilk polisiye romanın yazıldığı tarihlerde Osmanlı tahtında, kendisi de bir polisiye düşkünü olan Sultan İkinci Abdülhamid oturmaktadır. Saraydaki mütercimlerin çevirdiği cinai romanları merakla okuyan / okutan sultanın, binlerle ifade edilecek miktarda polisiye roman tercüme ettirdiği bilinir. El yazması halindeki bu tercümeler, Abdülhamid Han'ın o dillere destan kütüphanesinde muhafaza ediliyordu. O tarihlerde polisiye merakının ivme kazanmasını, biraz da sultanın bu özel alakasına bağlamak mümkün. ''Eğilirsen basamak, dik durursan sığınak olursun.'' 360 sayfadan oluşan Trendeki Kız romanı, katilin son ana kadar bilinmediği hatta tahmin etmekte bile zorlanıldığı bir eserdir.Çok fazla sayıda polisiye roman okuyanları, genelde bu tarz kitapların klasik gidişini bilirler. Ortada gizemli bir cinayet vardır ve yazar tek tek şüphelileri şüpheli olduklarının üzerine basa basa okurlarına sunar ve sonunda katil onlardan biri çıkmaz. Böylece okuyucuyu şaşırttıklarını sanırlar. Bir de en sonuna katil ile işi çözenin karşılaşmasını koyarlar. İşte Paula Hawkins'in Trendeki Kız romanı böyle klasik bir polisiye roman. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Hayatta, ölüm ve şüpheden başka kesin olan bir şey yoktur.' Bir adam, posta kutusuna bırakılmış imzasız bir mektup alır. Mektupta şöyle yazmaktadır: 'Aklından herhangi bir sayı tut. 1 ila 1000 arasında herhangi bir sayı.' Adam öylesine 658 sayısını tutar. Not şöyle devam etmektedir: 'Sırlarını nasıl bildiğimi göreceksin... Küçük zarfı aç.' 'Gülün Adı' adlı bu dev romanıyla bir anda dünyanın dört bir yanında ünlenen İtalyan yazarı Umberto Eco, aslında çok yönlü bir bilim adamıdır. İtalya'da, Bologna Üniversitesinde öğretim üyesi, semiolog, tarihçi; filozof, estetikçi, Orta Çağ uzmanı ve James Joyce üzerine derin araştırmalar yapmış biridir. Umberto Eco'nun bu ilk romanı, 1980'de İtalya'da ilk yayımlanışından bu yana sayısız basım yaptı ve dünyanın pek çok diline çevrildi. Dünyada olağanüstü bir ilgi uyandıran bu romanın yankıları hala sürüyor. Bu romanın başarısında, kuşkusuz, yazarın Orta Çağ konusunda derin ve dolaysız bilgisinin büyük payı vardır. Tam anlamıyla ve her bakımdan Orta Çağ dünyasını yansıtmakla birlikte 'Gülün Adı' kesinlikle çağdaş bir roman; çağdaş romana yepyeni ve uzun soluk getiren özgün bir romandır. Bir anlamda Orta Çağ'da geçen roman, bir anlamda da ustaca kurulmuş polisiye ve sürükleyici bir öyküdür. Ve en önemlisi olağanüstü bir dil ve benzeri az bulunur bir sanat yapıtıdır. . Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… ''İnsan kendi karanlığında boğulurken başkalarına nasıl ışık dağıtır?'' Güneydoğu Asya'da, Yengeç Dönencesi ile Ekvator çizgisi arasında bir yerlerde bir yol vardır. Siyah kanla çizilmiş bir yol. Korkunun ve ölümün hakim olduğu bir yol... Polisiye romanların usta kalemi olan Fransız yazar Jean Christophe Grange Siyah Kan romanı ile okurlarına gerilim dolu anlar yaşatmayı başarıyor. Katilin baştan belli olduğu kitap sizi tam anlamıyla kendine bağlıyor. Bir katilin psikolojisine de değinen kitapta; katilin cinayeti neden ve nasıl işlediği konularına yer veriliyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Ölümle yapılan bir satranç maçı... Her hamle bir cinayet ve her cinayet karmaşık bir planın parçası...' Polisle satranç oynayan bir seri katil... Suç psikiyatrisi olarak polise destek vermekte olan Claps'in suçluların davranış profilini inceleyerek olası şüphelileri tespit etmek gibi çetin bir görevi vardır. Ancak bu sefer ortadaki cinayet hiç de basit değildir. Karşısında acımasız, kararlı, unutulmak istemeyen ve şehrin korkulu rüyası olmayı amaçlayan bir seri katil vardır. Çözüm hep avuç içinde gibidir ama bir türlü ulaşılamamaktadır, aşılan her bir basamak katilin ininin derinliklerine dalmaktan başka bir işe yaramaz. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Ölüm korkusu güçlü bir motivasyon aracıdır.' Da Vinci Şifresi satışa çıktığı ilk haftanın sonunda büyük bir başarı kazandı. New York Times'ın 'en çok satanlar' listesine '1 Numara'dan girdi. Harvard Üniversitesi Simge-Bilim Profesörü Robert Langdon, Paris'te iş gezisindeyken, gece yarısı, Louvre'un yaşlı müdürünün ölü bulunduğu haberini alır. Langdon ve yetenekli Fransız kriptoloji uzmanı Sophie Neveu, cesedin etrafındaki izleri takip ederek bu garip esrar perdesini araladıkça, ipuçlarının onları Da Vinci'nin tablosuna götürdüğünü keşfederler. Büyük usta bu sırrı herkesin görebileceği bir yere, ünlü eseri Mona Lisa tablosunun içine gizlemiştir. 'İnsan beyninde çözülemeyecek kadar zor, tahmin edilemeyecek kadar karmaşık duygular ve arzular vardır. O arzuların karanlık olanlarına gelince; işte onlar oldukça soğuktur ve kişiyi adeta buzdan bir kütleye çevirir. Gözleri kör eden bu ürkütücü ruh halleri, insanın aklının ucundan bile geçiremeyeceği şeyleri yapmasını sağlar.' ''İnsan kendi karanlığında boğulurken başkalarına nasıl ışık dağıtır?'' Güneydoğu Asya'da, Yengeç Dönencesi ile Ekvator çizgisi arasında bir yerlerde bir yol vardır. Siyah kanla çizilmiş bir yol. Korkunun ve ölümün hakim olduğu bir yol... Polisiye romanların usta kalemi olan Fransız yazar Jean Christophe Grange Siyah Kan romanı ile okurlarına gerilim dolu anlar yaşatmayı başarıyor. Katilin baştan belli olduğu kitap sizi tam anlamıyla kendine bağlıyor. Bir katilin psikolojisine de değinen kitapta; katilin cinayeti neden ve nasıl işlediği konularına yer veriliyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… Genç, güzel ama sürekli yalan söyleyen bir kadın... Belayı peşi sıra sürükleyen birisi... Farkına varmadan kendini bu belanın ortasında bulan bir adam... Feleğin çemberinden geçmiş bir dedektif... Ve gizlenmeye çalışan bir heykel... Malta Şövalyelerinin yaptırdığı paha biçilmez bir şahin heykeli. Bu heykelin çekiciliğine kapılmış açgözlü ve acımasız adamlar. Ve elbette bütün bunların nedeni olan para. Her zaman cazip, her zaman suçun kaynağı,her zaman insanı yoldan çıkartan temel araç: Para... Daha çok para... Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Zaten on oyundan dokuzunda oyunu daha zeki olan değil, daha dikkatli olan kazanır.' Polisiye romanın ilk örneği olarak gösterilen eser 1841 yılının Nisan ayında Edgar Allan Poe tarafından yazılan 'The Murders in the Rue Morgue'dur. Polisiye metinlerde başvurduğu usta dedektiflik, onun aynı zamanda iyi bir gözlemci olduğunun ana göstergesidir. Madam L'Espanaye ve kızı Matbazel Camille L'Espanaye oturdukları evlerinden vahşice öldürülürler. Bütün Parislilerin konuştuğu bu cinayeti kim ve neden işledi? Cinayetten sonra çığlıkları duyan sokak sakinlerinin verdikleri farklı ifadeler, düğümünün çözümünü zorlaştırır. Zira insanların verdikleri ifadelerde, bağrışmaların, çığlıkların farklı dillerde olduğunu söyleyerek kesin bir kanıya varamazlar. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Bulutlar, güneşi gömmeye giden bir cenaze alayı gibi, gökyüzünde usulca ilerliyordu.' 'Kızıl Nehirler', birbirini tamamlayan, iki gözü pek polisin son derece karanlık ve karmaşık bir cinayeti çözme çabasını anlatır. Küçük bir Fransız kasabasında meydana gelen bir cinayet, roman kahramanı iki polisin merakını körükler. Sonuçta kökü eskilere uzanan bir gizli örgüt çıkacaktır ortaya ve hiçbir şeyin tesadüf olmadığı gözler önüne serilir. Grange'nin sınır tanımayan hayal gücü, sürekli artan gerilim, etkileyici karakterler, birbirinden korkunç cinayetler; hepsi daha ilk satırlardan itibaren size adeta hükmedecek 'Kızıl Nehirler' sadece Fransa'da 450.000 sattı ve 20 dile çevrildi. Soluk kesen bir tempo aynı zamanda insanı hemen saran bir hikaye... Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… İstanbul Treni 20. yüzyılın en çok okunan İngiliz yazarlarından Graham Greene'in romancı kimliğini bulmaya başladığı yapıtıdır. Aynı zamanda akıcı olay örgüsüyle bir gerilim romanı tadında olup, aslında daha derin ahlaki temeliyle dikkat çeken romanlarından ilkidir. Roman, Ostende'den İstanbul'a uzanan bir tren yolculuğuna çıkan bir grup insanın başından geçenleri anlatır. Bu yolcuların her biri 30'lu yılların dünyasında kabul görmüş toplumsal değerlere aykırı düşmektedir. Trene farklı amaçlarla binen bu insanların yazgıları yolculuk boyunca iç içe geçecektir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız… 'Sadakat ve bağlılık. Güç bulunur şeyler bunlar. Parayla da satın alınamaz.' Agatha Christie'nin Doğu Ekspresinde Cinayet adlı eseri, dönemin önemli eserlerindendir. Polis romanı kraliçesi, hiç kuşkusuz Agatha Christie'dir. 1920'lerden başlayarak birbiri ardına gerilim dolu, mantıkla örülü, oluşturduktan ortam açısından eşsiz romanlar yazdı. Agatha Christie'nin yapıtlarının en ilginç yanı ise, aristokrat sınıfın işlediği suçların, İngiltere'de yaşayan bir yabancının, bir Belçikalı olduğu için küçümsenmekten bir türlü kurtulamayan dedektif Hercule Poirot'nun ortaya çıkarmasıdır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız... Casusluk romanlarını okumak için tıklayınız...

Polisiye romanın edebiyat tarihi🔍

POLİSİYE ROMANIN TİPOLOJİSİ