Osmanlı'nın şair sultanları

📌Osmanlı, askeri alanda olduğu gibi ilim ve sanatta da önemli bir konumdaydı. İyi bir eğitimden geçen şehzadeler, muhakkak bir zanaat sahibi olurdu. Sultanlar, daha ziyade mûsikîye ve şiire ilgi göstermişlerdi. Osmanlı sarayında şairler ve ilim adamlarını desteklemiş, bu sayede de kültür ve sanat hayatını canlı tutmuşlardı. Devrinin önemli şairleriyle dostluk kuran sultanlar, şiir meclisleri kurarak sanatın gelişmesinde katkıda bulunmuşlardı. Şehzadeliklerinde iyi bir eğitimden geçen sultanların pek çoğu şiir yazmış hatta divan sahibi olacak kadar şairlik vasıflarını ön plana çıkartmışlardı. Şair sultanlar içerisinde divanı olan ilk padişah: Fatih Sultan Mehmet 📌Sultan I. Mehmed'in oğlu olan II. Murad, Osmanlı'nın altıncı padişahıdır. Şehzadeliği'nde Amasya'da iyi bir eğitimden geçen olan II. Murad, babasıyla birlikte Bursa ve Edirne'ye gitti. Babası Sultan I. Mehmed'in vefatından sonra tahta geçtiğinde henüz on yedi yaşındaydı. 📌Sultan II. Murad, bilimsel sohbetleri sever; musiki, şiir ve edebiyata düşkünlüğüyle tanınırdı. Sanatı ve sanat erbabını destekleyen Sultan, Bursa ve Edirne'yi bir kültür ve ilim merkezi haline getirdi. 📌Dilin gelişmesi için büyük çaba gösteren II. Murad'ın şiirinde sade bir dil hakimdir. Divanı olduğu söylense de henüz ele geçmedi. Sultanın şairliği hakkında Sehî Bey tezkiresinde 'Çok üstün derecede güzel, derin manalı şiirler söylediği, hatta konuşurken bile çoğu vakit, hislerini nazım hâlinde ifade ettiği' söylenilir. Şiirlerinin çoğu tasavvufidir. 'Murâdî' mahlasını kullanan II. Murad, şiirleri kendisine ait olduğu kesin olarak bilinen ilk Osmanlı sultanıdır. Döneminde şair ve edipleri himaye eden Sultan Murad Han, Enderun mektebinde şiir, inşa gibi derslerin eklenmesini sağladı. Bu sayede saraydaki bürokratların sanat hayatı zenginleştiği gibi pek çok sanatçının yetişmesine de öncülük etti. Dönemine göre oldukça sade bir dille yazan Sultan Murad, himaye ettiği şairlere de bunu tavsiye etti. Gazellerinin büyük kısmını Bursa'da çekildiği zaviyede yazdığı bilinen Sultan Murad, dervişane şiirler yazdı. Kendinden sonra gelen Nef'î, Sabrî gibi divan edebiyatında önemli şairleri etkiledi. Varalım bir iki gün zikredelim Mevlâ'yı Her kişi dünyada meşgul oldu bir kâr üstüne Ey Muradi oldu her bir ilmîn üstüne âlim 📌Askerlik mesleğinden sonra Osmanlı münevverleri arasında rağbet gören mesleklerden biri şairlikti. Şairliğe ehemmiyet gösterenlerden biri de Fatih Sultan Mehmet'ti. Devrinin sayılı şairlerinden olan Fatih, şiirlerinde 'Avnî' mahlasını kullandı. Sultan'ın bir de divanı mevcuttur. 📌Devrinin büyük şairleri ile kıyas edilebilecek seviye şiirler yazan Sultan Mehmet, dünya tarihinde, zaferlerinin yanında ilme ve sanata verdiği ehemmiyetle de önemli bir yer edindi. Avnî'nin şiirlerinde Şeyhî ve Ahmed Paşa'nın etkisi görülür. Fatih'in şiirlerinde ön plana çıkan en önemli husus ise derin bir lirizm ve samimiyettir. Fatih, şiirlerinde hükümdarlığının manasını, iç alemiyle muhasebesini yansıtır. Fatih Sultan Mehmed'in devrinde Ahmed Paşa, Sinan Paşa, Melihi, Necati gibi önemli şairler yetişti. Döneminde şiirlerde yaygın olarak kullanılan süslü bir üslubu benimsedi. İmtisâl-i 'Câhidû fllâh' olupdur niyyetüm Verseler mülk-i cihânın tâc u tahtı devletin Demiş Avnî'ye ben cefa etmezem 📌Şair, bestekâr ve hattat bir padişah olarak bilinen Sultan İkinci Bayezid Han, oldukça iyi bir tahsil görmüş, tarih ve edebiyat sahasında esaslı bir kültür sahibi olmuştu. 'Adlî' mahlasıyla yazdığı şiirleri oğlu Yavuz Sultan Selim'in emriyle küçük bir divan hâlinde toplandı. 📌Fatih Sultan Mehmet gibi ilim ve sanat adamlarını koruyan Sultan Bayezid, şehzadeliğinden beri etrafında önemli alimleri toplayarak kendini yetiştirdi. Ünlü İranlı şâir Molla Câmî'ye her yıl bin filori gönderdiği bilinen II. Bayezid, Zenbilli Ali Efendi, Molla Latifî, Sâdî Çelebi, Müeyyedzâde Abdurrahman, Necâtî, Ahmed Paşa, Ca'fer Çelebi, Sâfî, Behiştî ve Zâtî gibi devrin ünlü âlim ve sanatkarlarını destekledi. Şiirlerinde Adlî mahlasını kullanan Sultan, şiirlerini dönemine göre açık ve sade yazmıştı. Şiirlerini topladığı 'Divan' adlı eserinde 125 Türkçe, 3 Farsça şiir bulunur. En meşhur şiiri arasında kardeşi Cem Sultan ile konuşmalarına ilişkin beyitler yer alır. Cem Sultan ile Sultan Bayezid arasındaki söz düellosu Şeh oldur ki kulluğun etti senin Kudret-i Hakka nazar kıl revnâk-ı ezhara bak Ey süvâr-ı esb-i nas olan rikab-ı câna bas 📌Osmanlı'nın önemli sultanların biri olan Yavuz Sultan Selim, Farsçayı ve Arapçayı o dilde şiir yazacak kadar iyi bilirdi. Sultan Selim'in Farsça Dîvân'ı bulunur. 📌Selîmî mahlasıyla kaleme aldığı şiirlerinde Yavuz Selim Han'ın iç dünyasının zarafetini görmek mümkündür. Sultan Selim, siyasî ve askerî dehâsı yanında, ilmî ve bilhassa edebî bir hüviyeti de şahsiyetinde mezcedebilmiş birleştirmiş büyük ve kudretli bir hükümdardır. Ayrıca divan sahibi bir padişahtır. 📌Sultan Selim, Mısır'ı fethettikten sonra birçok alim ve sanatkarın yanında kütüphanelerde bulunan el yazması eserleri de İstanbul'a getirmişti. Solakzâde Tarihi'nde Yavuz Sultan Selim'in Türkçe şiirler de yazdığına dair şu bilgiler verilmektedir: 'Hayatları boyunca, Türkçe şiir söylemediğini tarihçiler kaydetmişlerdir. Amma bazılarının rivâyetine göre -aşağıdaki- beyit kendilerinden sâdır olmuştur. (...) Çaldıran sahrasında Şah İsmail ile karşılıklı saflar bağladığında, onu bozduktan sonra arkasından takip etmek istemesine yeniçeri taifesi mâni olmuş idi. İster istemez, kendilerini geri döndürmüşlerdi. Bu beyti ise orada söyledikleri sâbit olmuştur: Cihânın gerçi nûş ettim yedi tasından geçen zehrin Be-men geh cefâ geh sitem mî-konî 'Sanma şâhım - herkesi sen - sâdıkâne - yâr olur 'Milletimde ihtilâf u tefrika endîşesi 📌Devlet idaresinin yanında ülkede ilim ve sanatın gelişmesi için büyük çaba harcadı. Onun döneminde Zati, Baki, Hayali, Fuzuli gibi divan edebiyatımızın önemli ismiyle birlikte 200 şair yetişti. 📌Muhibbi mahlasının yanında Meftuni, Acizi gibi mahlaslar da kullanan Kanuni, Osmanlı padişahları içinde en çok şiiri olan hükümdar, Zati'den sonra en çok gazel yazan şairdi. Kanuni'nin; devlet işlerinin arasında binlerce şiirden oluşan bir 'divan' vücuda getirebilmesi hayret edilecek bir muvaffakiyettir. Ömrü boyunca seferden sefere koşmuş, devleti zaferden zafere koşturmuş olan Kanuni'nin divanı, son derece ustaca söylenmiş gazellerden oluşur. Çok şiir yazmasına rağmen, eserlerinde hiçbir zaman tekdüzeliğe düşmediği görülmektedir. Şiirlerinde bir padişahtan çok sıradan bir insanın duygularını yansıtan Kanuni genellikle aşk ve tabiat konulu gazeller söyledi. Biri Farsça olmak üzere dört tane Divan'ı bulunur. Hay u huydan fariğ ol alemde insanlık budur Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi Stanbulum, Karaman'ım, diyar-ı milket-i Rum'um 📌İkinci Selim Han, divan sahibi sultanlardan olup devrinin önde gelen sanatkârları arasındadır. Alî, Sâmî, Hâtemî, Firâkî, Ferdî, Nigârî, Nihânî gibi dönemin şair, âlim ve musikişinâslarını koruyan II. Selim, Selimî mahlasıyla şiirler yazdı. Kendinden evvelki Osmanlı padişahları gibi o da kuvvetli bir şairdi. Millet Kütüphanesi'ndeki Ali Emirî koleksiyonunda kıymetli bir divanı vardır. Dedesi Yavuz Sultan Selim gibi 'Selîm' ve 'Selîmî' mahlasıyla şiirler yazmıştır. 'Biz bülbül-i muhrik-dem-i gülzâr-ı frâkız Yâ resûl-ı müctebâ eyle şefaatle rehâ Tab-ı latîfimiz bizim ey dil Selîm'dir 📌Devrinin en büyük âlim ve şairlerinden eğitim gören III. Mehmed Han'ın sade ve samimi mısraları, onun devlet idareciliği yanında kaleminin kuvvetini de ortaya koyar. III. Mehmed Han, Adlî mahlasıyla şiirler yazmıştır. Şiirlerinde tasavvufun etkileri görülse de divanının mevcudiyeti hakkında bilgi yoktur. Yokdurur zulme rızâmız adle biz mâilleriz Arifiz ayine-i alem-nümadır gönlümüz 📌Bahti mahlasını kullanan I. Ahmed'in 'Divan'ı bulunur. On dört yaşında iken on dördüncü Osmanlı padişahı olarak tahta geçip on dört yıl hüküm sürdü. Şiirleriyle bir Divan oluşturan I. Ahmed, beste ve güfte de yazdı. Mevleviliğe eğilimi olan Bahti, Mevlana Celaleddin-i Rumi'yi dünyanın mana tahtında oturan padişahı olarak niteler ve kendisine onun bendesi olmasını öğütler. 📌Münâcât, Ramazaniye, İdiyye, Mersiye, Tarih, Tahmis, Murabba, Şarkı, Na't, Gazel gibi şiirin hemen her şeklinde ve türünde örnekler vermiş olan I. Ahmed, bir kısmı bestelenerek tekkelerde okunan coşkulu şiirler yazdı. Yalın dille şiirler yazan I. Ahmed, sade, söz ve mana sanatlarından uzak eserler kaleme aldı. Şiirlerine dönemin önemli şairleri tarafından da nazireler yazıldı. 1 naat, 9 küçük manzume, 2 tarih manzumesi, 1 terci-i bend, 17 gazel, 1 tahmis, 4 tarih, 36 kıta, 3 şarkı,4 beyittir. İlahî senden özge mesnedim yok Müşerref et visalinle İlahi Bahtî sana ikrâr eder 📌Yetkin hocalar tarafından çok iyi bir eğitimden geçirilen II. Osman, Arapça, Latince ve Yunanca dillerini çok iyi bir şekilde öğrendi. Genç Osman olarak da bilinen sultan, tarihte eşine az rastlanır bir şekilde tahtan indirilerek, Yedikule zindanlarında boğularak katledildi. Farisi adı ile oldukça sade şiirler bıraktı arkasında. Sade bir dille kaleme aldığı gazel, murabba ve müfredden oluşan şiirlerini bir 'Divan' adlı bir eserde topladı. Şad oldun ise bir kurı toprak degül misün Yar olsa cevri az olsa Bir 'aceb derd oldı ben bi-çareye