Edebiyat dergilerinin sayfalarına yansıyan Orhan Veli şiiri

🔸 Garip, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat'tan oluşan Türk edebiyatında radikal çıkışlarla büyük etki uyandırmış bir hareketti. Garip tarzı ilk şiirlerini 1937'de Varlık dergisinde yayımlayan bu şairlerin öncü şahsiyeti; Orhan Veli'ydi. 🔍 'Garip' akımı şairi: Orhan Veli Kanık 🔸 Orhan Veli ve arkadaşlarının edebiyat camiasında kalem oynatmaya başladığı gençlik dönemlerinde Türk edebiyatında iki farklı şiir örneği dikkat çekmekteydi. 🔸 Bunlar; Yahya Kemal'in temsil ettiği öz şiir kanadı ile Faruk Nafiz, Yusuf Ziya, Enis Behiç, Halit Fahri ve Orhan Seyfi'nin temsil ettikleri hece şiiri kanadıydı. 🔸 Bu iki akımın yanında serbest nazımla toplumsal konuları işleyen Nazım Hikmet ise bir başka şiir ekolde yer alıyordu. 🔍 Orhan Veli ve arkadaşları edebiyatta neyi yıkmak istedi? 🔸 Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Necip Fazıl, Ahmet Hamdi Tanpınar, Faruk Nafiz ve Nazım Hikmet gibi dev isimlerin olduğu bir dönemde, gençlerin var olan edebiyat geleneği içerisinde kendilerini sıyırıp yeni bir edebiyat oluşturabilmeleri için büyük bir çıkışa ihtiyaçları vardı. 🔸 Cumhuriyet devri Türk edebiyatı bu isimlerin elinde altın çağını yaşıyorken, hakim edebiyat geleneğinde en güzel eserler verilmişti ve artık yapılması gereken tek bir şey vardı; 'yıkarak' yeni bir edebi kimlik inşa etmeye çalışmak… 🔍 Yediden yetmişe Orhan Veli ve bestelenen şiirleri 🔸 Bunun bilincinde olan genç Orhan Veli çok geçmeden kolları sıvadı, 1938 yılında İnsan dergisinde meşhur 'Yazık oldu Süleyman Efendi'ye' dizelerinin yer aldığı Kitabe-i Seng-i Mezar adlı şiirini yayımladı. 🔸 Bu şiirin ardından 1939 Aralık-1940 Ocak'ta Varlık dergisinde, 'Şiire Dair' üst başlığıyla 'Garip', 'Ahenk ve Tasvir' , 'Taklit', 'Şairane' olmak üzere şiir düşüncelerini anlatan ve takip eden yıllardaki poetik duruşlarının temelini şekillendirecek dört adet makale kaleme aldı. 🔍 Orhan Veli ve ona ait olduğunu bilmediğimiz şarkılar 🔸 Edebiyat camiasına yeni bir soluk getirmek isteyen Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat bir yıl sonra 17 Mayıs 1941 yılında Garip adlı ortak şiir kitabını yayımlamış ve kitabın başına Orhan Veli'nin yazmış olduğu hareketin poetikası niteliğindeki Garip ön sözünü eklemişlerdi. İşte bu tarihten sonra edebiyat camiasında artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktı. 🔍 10 maddede Orhan Veli Kanık 🔸 Garip dönemindeki şiir anlayışlarına apaçık bir tepkiydi. Garipçiler şiirde her türlü kurala ve belirli kalıplara karşı çıkmış, şiirde ölçü, kafiye ve dörtlüğün gereksiz olduğunu savunmuş, şiirde şairaneliği, mecazlı söyleyişi ve söz sanatlarının kullanılmasını kabul etmemişlerdi. 🔸 Süslü, sanatlı dile karşı çıkıp şiir dilini konuşma diline yaklaştırmışlardı. Ayıca şiirin konusunu genişletmişler ve şiirde o güne kadar işlenmemiş konuları ele almışlar, söz gelimi şiire 'küçük insan'ı sokmuşlardı. 🔍 Orhan Veli Kanık'tan 25 unutulmaz alıntı 🔸 Orhan Veli'nin gerek Varlık dergisinde yayımlanan dört makalesi gerek Garip ön sözü ve bu hareketin şiirleri, dönemin matbuat dünyasında da büyük yankılar uyandırdı. 🔸 Edebiyatımızda şiir eleştiri tarihine bakıldığında 'Garip hareketi' kadar tepki ile karşılanan bir başka harekete daha tesadüf edilemez. 🔸 Hareketin üç şairi de Orhan Veli, Melih Cevdet, Oktay Rıfat ilk şiirlerini Varlık'ta yayınladıkları günden itibaren sık sık eleştiriye maruz kalmışlardı. 🔸 Hakan Sazyek'in Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi kitabında ifade ettiği gibi 1940 kuşağı şair ve yazarları da Garip'e tepkiliydi. 🔸 Nazım Hikmet, bu akıma toplumcu şiirin önünü kesmesi gerekçesiyle; Yahya Kemal ise geleneği yok sayması sebebiyle muhalifti. 🔸 Garip'e yönelik ilk eleştiriler, Garipçilerin şiirlerinin Varlık'ta yayımlanmasından hemen sonra bugünkü durumun tam aksine 'alaya alma' ve 'yok sayma' şeklinde gerçekleşti. 🔸 Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat şiirlerini yayımladıktan sonra bilhassa mizah dergilerinde tepki ve alayla karşılandı. 🔸 Edebiyatçıların dönemin mizah dergilerinde yer alması, Garip hareketinin bu tarz dergilerde gülünç duruma düşürülmesine kolaylık sağlamıştı. 🔸 Mizah dergileri incelendiğinde tenkitlerin çoğu Akbaba dergisinin iki yazarı Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon tarafından ortaya konuluyordu. 🔸 Mizah dergilerine yansıdığı gibi Garip akımı edebiyat dergilerinde de yansımasını buldu. Oluş dergisinin 1939 yılında 'Sanat ve Edebiyat Hareketleri' üst başlığı altında 'Yeni Şiir Hakkında Bir Konferans' adlı bir yazı kaleme alındı. Bu yazıda şu ifadelere yer verildi. 'Geçen hafta pazartesi günü Nurullah Ataç, Ankara Halkevi salonunda 'Yeni Şiir'e dair bir konferans verdi. Nurullah Ataç evvela şiirde manayı izah etti. Şiirde mananın esas olmadığını söyledikten sonra fakat bunun şiir manasız şeyler demek olmadığını, zira şiirin bir kelam sanatı olduğunu ve her söz terkibinin ister istemez bir mana taşıyacağını anlattı…. Eski şiir görüşleriyle bugünkü şiir görüşünü mukayese ettikten sonra yeni şairlere temas ederek dedi ki: 'Evet bizde şiir anlayışı yüz seneden fazla bir zamandır inhitata uğramıştır. Her yeni hareket muhakkak ki bir aksi tesir doğuracaktı. Yeni şairler de büyük bir anlaşmazlıkla karşılandılar. Bugün yine bir şüphe ve inkar devresi geçiriyoruz.' (M.A; 'Yeni Şiir Hakkında Bir Konferans', Oluş, sayı:19, c.1,7 Mayıs 1939, s.318) 🔸 Bu tartışma ortamında Garip hareketine destek olan kişi ise ünlü eleştirmen Nurullah Ataç'tı. Ataç, türlü şekillerle eleştirilerin odağı haline gelen Garipçileri savundu. 🔸 Ataç, sıklıkla yeni şairlerin anlaşılamadıkları üzerinde duruyordu. Bu fikirlerinden ve Garip hareketini desteklemesinden ötürü döneminde çok eleştiri almıştı. 🔸 Oluş dergisindeki bir diğer yazı ise 'Yazık oldu Süleyman Efendiye' başlığı altındaydı. Bu yazı S.B rumuzlu bir yazara aitti. 'Yukarıdaki mısra bu üç şairden (Orhan Veli, Melih Cevdet, Oktay Rıfat) yalnız bir tanesinin bir tek şiirinin bir tek mısraıdır ve bütün dedikoduların, bütün gürültülerin ve bütün münakaşaların, sebebidir. Esasen münakaşaya iştirak edenlerin çoğu bu satırdan başkasını da okumamışlardır. Halbuki onlar iddialarının, bilgilerinin, hududu dahilinde kalmasına tahammül edememekte, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet hakkındaki hükümlerini bile bu mısraya görev vermektedirler. Yeni bir iddia hakkında hüküm verebilmek için onu tetkik etmek , estetiğinin hangi esas fikir üzerinde kurulduğunu bilmek icab eder. Bu üç şair hakkında söz söyleyenler onların bu maksatla yaptıkları neşriyatı okumak şöyle dursun şiirlerini bile gözden geçirmek zahmetine katlanmıyorlar. Biz bu şiirlerin iyiliği ve kötülüğü hakkında hiçbir şey söylemek niyetinde değiliz.' 🔸 Yazının devamına ise 'Süleyman Efendi münasebetiyle meydana çıkan bu basit ve iptidai zihniyeti Türk münevverine yakıştıramadığımızı söylemek istiyoruz' diye de ekleniyordu. (S.B, 'Yazık Oldu Süleyman Efendiye', Oluş, sayı:9, c.1, 27 Şubat 1939, s. 156-157) 🔸 1940'da Hamle dergisinde Doğan Ruşenay tarafından yazılan 'Yeni Neslin Tenkidi' başlıklı yazı Orhan Veli'nin açmış olduğu yenilik yolunun tenkit edildiği en kapsamlı değerlendirmelerden biriydi. 🔸 Doğan Ruşenay; Suphi Taşhan, Emin Ülgener, Mümtaz Zeki, Melih Cevdet, Oktay Rıfat , Ziya Osman, Suavi Koçer, Gavsı Halit Ozansoy, Suat Taşer gibi şairlerin yenilik meselesini fırsat bilerek şöhrete ulaşacaklarını zannetiklerini söyleyip Orhan Veli'ye ve onun 'yıkıcı şiir' anlayışına geçiyordu. 'Bu şiir (Garip şiiri) eskiye karşı bilhassa –hececiler neslinin en ufak bir güzellik unsuru ihtiva etmeyen estetiğine karşı- müthiş bir reaksiyondu. Hakiki güzelin yaratılabilmesi için eski son haddine varmalı, ve bitmeli idi. Orhan Veli ve arkadaşları kötü şiiri son haddine vardırdılar. Böylece kafalarda dünkünden tamamen başka olması icap eden yeni san'at anlayışının tohumları serpilmiş oldu.' (Doğan Ruşenay, 'Yeni Neslin Tenkidi', Hamle, sayı: 5, Birinci kanun 1940, s.20) 🔸 Doğan Ruşenay'ın, 'kötü şiir' olarak nitelendirdiği Orhan Veli'nin Garip etkisiyle yazdığı şiirleriydi: 'Masal gibi şiirler yazmış olan bir adamın şair olmadığını söylemek büyük haksızlık olur. Patırtılara sebep teşkil etmiş olan şiirler Orhan Veli'nin asıl şiirleri değildir. Onlar şairin eskiyi kökünden yıkmak , sahayı temizleyip o sahada yeni binanın kurulmasını temin etmek maksadıyla kullanmış olduğu bir takım vasıtalardır.' 🔸 Garip şiir kitabı ile ilgili en kapsamlı değerlendirme 1941'de Yurt ve Dünya dergisinde yapıldı. Sosyolog Niyazi Berkes, Yurt ve Dünya dergisinin 'Okuduklarımız, Kitaplar' adlı bölümünde Garip eserini değerlendiren bir yazı kaleme aldı. 🔸 Niyazi Berkes yazısında daha çok Orhan Veli'nin şiir hakkındaki felsefesi üzerinde duruyordu. 'Orhan Veli bu eseri ile bize yalnız bir şair değil, bir mütefekkir olduğunu da ifşa ediyor. Kocamış şairler bu gençlerle istedikleri kadar alay etsinler; onları henüz daha derslerini bile hazmedememiş nevheves mektup çocukları olarak göstersinler. Bu eser bize gösteriyor ki genç neslin bu şairleri eskilerin olgun zamanlarındaki fikri seviyelerinden yüksekte bulunmaktadır.' (Niyazi Berkes, 'Kitaplar', Yurt ve Dünya, sayı:7,c.2, Temmuz 1941, s.53) 🔸 Niyazi Berkes, döneminde alayla karşılanan Orhan Veli'nin şiir anlayışına sahip çıkmış ve fikri anlamda dönemin şairlerinden daha üstün görmüştü. 🔸 Garip anlayışını döneminde 'alayla' karşılayanların yanında gençlerin yeni kurmaya çalıştığı edebiyat anlayışına sahip çıkan isimler de vardı. 🔸 Dönemindeki matbuat hayatının ve edebiyat camiasının tüm olumsuz düşüncelerine rağmen günümüzde Orhan Veli'nin şiirlerini severek okumaya devam ediyoruz... 'Biliyorum, kolay değil yaşamak;

Edebiyat dergilerinin sayfalarına yansıyan Orhan Veli şiiri

GARİP AKIMININ ÖNCÜ ŞAHSİYETİ ORHAN VELİ