Ölümünün 68'inci yıl dönümünde Orhan Veli Kanık

'Bakakalırım giden geminin ardından Kanık, 1925'te babasının Cumhurbaşkanlığı Bando Şefliği'ne tayini nedeniyle, ailesiyle birlikte Ankara'ya taşındı. Burada ise Gazi İlkokulu'na giden Kanık, bu yaşlarda edebiyata ilgi duymaya başladı ve Kanık'ın ilgisini ilk olarak öğretmeni Sedat Bey fark etti. Sedat Bey'in sürekli yazmaya teşvik ettiği Kanık'ın çocukluk yıllarında kaleme aldığı ''Çocuk Dünyası'' adlı ilk öyküsü, bir dergide yayımlandı. 'Anneme' adlı ilk şiiri ise Balıkesir'de çıkan 'Gençler Yolu' dergisinin, 15 Mayıs 1929 tarihli 6'ncı sayısında yer aldı. Kanık, orta öğrenimini 1932'de yatılı olarak okuduğu Ankara Gazi Lisesi'nde tamamladı. Orhan Veli'nin 'Anlatamıyorum' şiirini kendi sesinden dinlemek için tıklayınız... Gençlik yıllarında Ankara Erkek Lisesi'nin yayın organı 'Sesimiz' dergisinde de çalışmaları yayımlanan Kanık'ın, ilk şiirlerinde Necip Fazıl Kısakürek'in etkisi görüldü. Lise yıllarında Şair Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat ile arkadaş olan Kanık'ın bu arkadaşlığı edebiyat kariyerinin başlangıcı oldu. Aynı tarzda şiirler yazan Kanık, Anday ve Rifat'ın bu tarzlarının 'garip' bulunması üzerine, ortaya koydukları yeni şiir anlayışlarına 'Garip' adını verdiler. Orhan Veli'nin 'Denizi Özliyenler' şiirini kendi sesinden dinlemek için tıklayınız... Bu süreçte öğretmenleri arasında yer alan ünlü şair Ahmet Hamdi Tanpınar başta olmak üzere, Halil Vedat Fıratlı ve Yahya Saim Sinanoğlu'nun desteğini alan grup, yeni tarzlarını 'Garip' başlığı altındaki bir bildiri ile 'Varlık' dergisinin 1 Aralık 1939 tarihli 154'üncü sayısında açıkladı. Daha sonra grup, 1941'de 'Garip' adlı şiir kitabını okuyucuyla buluşturdu. Bu eserde Orhan Veli'nin 24, Oktay Rıfat'ın 21, Melih Cevdet Anday'ın ise 16 şiiri yer aldı. Orhan Veli'nin 'Güzel Havalar' şiirini kendi sesinden dinlemek için tıklayınız... İlk şiirlerinde Mehmet Ali Sel imzasını kullanan ve aşk, özlem, çocukluk anıları gibi temaları ele alan Kanık, 1933'te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'ne kaydoldu. Daha sonraki yıllarda buradaki öğrenimini yarıda bırakan usta şair, 1935'te bir süre yardımcı öğretmen olarak çalıştı. 1936-1942 yılları arasında, PTT Genel Müdürlüğü Telgraf İşleri Reisliği Milletlerarası Nizamlar Bürosu'nda memurluk yapan Kanık, 1942'de Gelibolu'nun Kavak köyünde piyade yedek subayı olarak askerlik görevini yerine getirdi. Orhan Veli, askerlik yaptığı dönemde hayatını şöyle özetler: '1914'te doğdum. 1 yaşında kurbağadan korktum. 9 yaşında okumaya, 10 yaşında yazmaya merak sardım. 13'te Oktay Rifat'ı, 16'da Melih Cevdet'i tanıdım. 17 yaşında bara gittim. 18'de rakıya başladım. 19'dan sonra avarelik devrim başlar. 20 yaşından sonra da para kazanmasını ve sefalet çekmesini öğrendim. 25'te başımdan bir otomobil kazası geçti. Çok âşık oldum. Hiç evlenmedim, şimdi askerim.' Terhis olduktan sonra 1944'te Ankara'ya dönen Kanık, Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'nda memur olarak kısa bir süre çalıştı. Bu görevi sırasında 'MEB Dünya Edebiyatlarından Tercümeler' serisinde Fransızcadan çeviriler yaptı. Daha sonra dönemin Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer'in yönetimine uyum sağlayamayarak 1947'de memurluktan istifa etti. Sonraki yıllarda geçimini yazarlık ve çevirmenlik yaparak sağlayan Orhan Veli Kanık, 'İnsan', 'Ses', 'Gençlik', 'Küllük', 'İnkılapçı Gençlik', 'Demet', 'İşte ve Aile' gibi dönemin popüler kültür sanat dergilerinde manzume ve düz yazılar kaleme aldı. Mehmet Ali Aybar'ın çıkardığı Hür ve Zincirli Hürriyet gazetelerinde, 1947'de yarı siyasal değinmeler ve eleştiriler de kaleme alan Kanık, 1 Ocak 1949'da Ankara'da 'Yaprak' dergisini 28 sayı boyunca çıkardı. Kanık, 1948'de ise bir süre, 'Ulus' gazetesinde, 'Yolcu Notları' başlığı altında makaleler yazdı. Bugün 14 Kasım, Orhan Veli'nin ölüm yıl dönümü…1950 senesinin Kasım ayında bir haftalığına geldiği Ankara'da belediyenin kazdığı bir çukura düştü ve başından hafifçe yaralandı. İki gün sonra İstanbul'a döndü. 14 Kasım günü bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalık geçirdi ve hastaneye kaldırıldı. Beyinde damar çatlaması yüzünden başlayan rahatsızlığın sebebi doktor tarafından anlaşılamadı ve Orhan Veli'ye alkol zehirlenmesine karşı tedavi uygulandı. Aynı akşam sekiz sularında komaya giren şair gece 23.20'de komadan çıkamayarak Cerrahpaşa Hastanesi'nde hayata veda etti. Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi. Orhan Veli'nin cenazesi 17 Kasım'da Beyazıt Camii'nden kaldırılır. Resmi bir tören yoktu ama cenazeye yüzlerce insan katılır. Bunların arasında pek çok üniversiteli gençle beraber, öğretim üyeleri, gazeteciler, yazarlar, şairler, ressamlar ve tiyatro sanatçıları vardır. Ahmet Hamdi Tanpınar, Mazhar Şevket lpşiroğlu, Mina Urgan, Burhan Toprak, Rıfkı Melül Meriç, Asaf Hala Çelebi, Fikret Adil, Reşat Ekrem Koçu, Nizamettin Nazif, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Sabahattin Kudret Aksal, Münir Süleyman Çapanoğlu, Feridun Fazıl Tülbentçi, Behçet Kemal Çağlar, Hüsamettin Batak, Abdulbaki Gölpınarlı, Orhon M. Arıburnu, Rıfat Ilgaz, Sinan Korle, Cavit Yamaç, Fahir Onger, Rakım Çalapala, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır, Bedri Rahmi, Eren Eyuboğlu, Sabri Berkel, Cemal Tollu, Agop Arad, Nun iyem, Halil Dikmen, Necmi Rıza, Ercümend Behzad vs. Cuma namazının bıras: beklenirken Orhan Veli için çelenkler de gelir: Sanat Dostları Cemiyeti, Telif Haklarını Koruma Cemiyeti, Demokrat Parti, Yeditepe, Varlık, Yeni lstanbul, Türk Editörler Derneği (ki 'Editörler' yerine 'Editerler' yazılması da kaderin bir cilvesiydi). Cenaze eller üstünde Beyazıt'tan Çarşıkapı, Çemberlitaş yoluyla Cağaloğlu'na doğru götürülürken en önde, sıradan bir ağacın yapraklarıyla çerçevelenmiş Yaprak çelengi gidiyordu. Gazeteciler Cemiyeti'nin önündeki birkaç dakikalık duraklamadan sonra yine eller üzerinde Sirkeci'ye getirilen tabut burada arabaya konularak Rumeli Hisarı'na doğru yola çıkarılır. Sabahattin Eyuboğlu mezar yerini seçerken 'Urumeli Hisarına oturmuşum / Oturmuş ta bir türkü tutturmuşum' dizelerinden etkilenmiştir şüphesiz. Orhan Veli'nin mezarı için yardım kampanyası açılır. Abidin Dino mezarın projesıni, Mimar Nevzat Kemal de inşaatını yapar. Mezar taşına ise Emin Barın şu ibareyi hakk eder: ORHAN VELİ Orhan Veli'nin ihmalden değil de alkolden öldüğüne inanmak, kendi kurduğu bu cümledendir belki de… Orhan Veli, 14 Kasım 1950 Salı günü, Avukat Muzaffer Gençay'ın evinde fenalaşır. O da Dora Güney'e haber verir, hastaneye götürmesi için. Muzaffer Gençay, Zeliha Tuna'ya Orhan Veli'nin evinde geçirdiği son saatleri şöyle anlatır: 'Önceki akşam kalabalık bir yemek vardı. Şiirler okundu, sohbet edildi. Orhan o gece bizde kaldı. Kanepede yatarken uyuyor zannettik. Bir terslik olduğunu anlayınca Nejat'ın ödü koptu, ortalığı velveleye verdi.' Sabahattin Eyupoğlu'nun Nahit Hanım'a Orhan Veli'nin ölümünü haber verdiği mektubunda anlattıkları ise şöyledir: 'O sırada koma başlar. Cankurtaranla Cerrahpaşa Hastanesi'ne götürürler. Bütün çabalara rağmen öğlen 12'ye doğru başlayan koma aralıksız devam eder ve şairin kalbi gece 11'e beş kala durur.' 1953'te kardeşi Adnan Veli, 'Orhan Veli İçin' diye bir kitap yazdı. O kitaba kadar, yani üç sene boyunca hiç kimse Orhan Veli'nin ölümünü çukura bağlamıyordu. Konuyla ilgili ayrıntılı detay veren Oral, gerçek hadiseden şöyle bahsediyor: 'Adnan Veli, beyin kanamasını ona bağlamaya çalışıyor. Kardeşi Füruzan Hanım'a sordum. O da, evet bir çukur hikâyesi var hatta bize anlattı ve biz güldük dedi. 'Kanalizasyon çukuruna düştü ve öldü diyecekler Orhan Veli' diyerek anlatıp gülüyordu abim dedi. Sadece ayak bileğinde bir sıyrık gösteriyormuş düştüğünde aldığı yara olarak. Ve ölümünden çok önce olmuş bu çukura düşme olayı.' Orhan Veli Kanık'ın kız kardeşi, Füruzan Yolyapan, abisinin ölümüyle ilgili belleğinde kalanları şöyle anlatıyor: '… lisesinde öğretmendim. Dediler ki seni Sabahattin Eyüboğlu çağırıyor. Dersten sonra giderim, dedim. Yok, hemen gitmen gerekiyor, önemliymiş, dediler. Gittim. Sabahattin Eyüboğlu üzgün görünüyordu. Aileniz, radyodan duymadan önce, senin öğrenmeni, uygun bir dille de ailene önce yine senin açıklamanın uygun olacağını düşündüm, dedi. Neyi açıklamamı, neden söz ediyorsunuz, abime bir şey mi oldu, dedim. Orhan'ı sabaha karşı kaybettik, der demez başım dönmeye başladı. Eyüboğlu metin olmamı gibi şeyler söyledi. Eve geldiğimde, gazeteciler evden çıkıyordu. Annem, bunlar neden gelip gidiyorlar, Orhan'a ne olmuş ki diye soruyor. Olur mu hiç öyle şey! Başsağlığı ne demek diye söylenmeye başladı. Yok öyle şey, deli mi bunlar. Kalkın oynayalım, dedi, oynamaya başladı. Annem aklını yitirmişti. Orhan'ı yitirdiğini kabul edemiyordu.' Edebiyat tarihi yazıcılarımızdan kimine göre, Orhan Veli, düşme sırasında başını da çarpmıştı. Orhan Veli konusunda önemli bir çalışması olan Bilge Ercilesun, bu olayı şöyle anlatıyor: '10 Kasım'da 1950 gecesi, birkaç günlüğüne geldiği Ankara'da bir kaza geçirdi. Karanlık bir sokakta yürürken Belediye'nin kazdığı bir çukura düştü ve başından yaralandı. İki gün sonra İstanbul 'a geldi. Ağrı ve sızılarından şikâyet ediyordu. 14 Kasım Salı günü, bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalık geçirdi ve hastaneye kaldırıldı. Alkol zehirlenmesi teşhisi kondu ve tedavi edildi. Hâlbuki düşme dolayısıyla beynindeki damarlardan biri çatlamış ve beyin kanaması olmuştu. Saat 20'de komaya giren Orhan Veli, bütün gayretlere rağmen kurtarılamayarak, 14 Kasım Salı gecesi, saat 23.20'de Cerrahpaşa Hastanesi'nde vefat etti.' Orhan Veli'nin alkolden öldüğünün, bir bilgiden öte bir inanç olması, çok üzücü. Alman şair Lasse Söderberg'in, onun ölümünden sonra yazdığı, Orhan Veli'yi Düşünüyorum adlı şiirinde dile getirdiği gibi, 'ihmalin uyuşukluğu'ndan acilen kurtulmak gerekiyor: 'Yurdumda kar meydanlarda ölür Lisedeki edebiyat hocası Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Veli'yi hastanede ziyaret etmiş ve bu olayı Edebiyat Üzerine Makaleler kitabında şöyle anlatmıştır: 'Daha orta mektebin birinci sınıfında talebem olan Orhan'ı Cerrahpaşa Hastanesi'nde son defa oksijen çadırının altında yarı çıplak, güçlükle nefes alır ve o kadar güzel hayalleri yakaladığı dünyamızın yalnız akı görünen gözlerinden boşanırken gördüğüm günü hiçbir zaman unutamam. Şiirimize tatlı anlaşmazlığı ve lezzeti getiren zekâ, kendisi olmaktan çıkmıştı.' Sabahattin Eyuboğlu, Orhan Veli'nin ölümünden yaklaşık bir ay sonra Nahit Hanım'a yazdığı mektuptan üzerinden çıkan şiirin 'Gelirli Şiir' olduğunu öğreniyoruz. Mektupta ilgili bölüm şöyle: 'Cebinden otuz kuruş ile birlikte yalnız Gelirli Şiir çıkmıştı. Hani şu İstanbul'dan ayva da gelir, nar gelir.. Biliyorsunuz.' GELİRLİ ŞİİR İstanbul'dan ayva da gelir, nar gelir, Yaşar Kemal Vedat Günyol

Ölümünün 68'inci yıl dönümünde Orhan Veli Kanık

13 NİSAN 1914