Mimar Sinan'ın camisindeki inşaat işçisi Cervantes

16'ncı ve 17'nci yüzyıllarda İspanyol Edebiyatı tarihinin yüzyılları kapsayan bölümlerine bakıldığında, şiir veya roman ya da tiyatro türünde olsun birçok edebi eserde Türk temasının oldukça yoğun bir şekilde işlenmiş olduğu görülür. O yüzyıllarda yazarların büyük bir kısmı, Akdeniz'de korkulan büyük bir düşman olarak gördükleri Osmanlı Devleti'nden ve Türklerden eserlerinde sık sık bahsetmişlerdir. Yazılarında kendi yaşantısından kesitler sunan ve gerçek olayları sergilediği tahmin edilen yazarlardan biri de İspanyol edebiyatının şaheseri Don Quijote 'yi (Donkişot) yazan Miguel de Cervantes'dir. Miguel de Cervantes, 1547'de Madrid'in Alcalá de Henares bölgesinde doğdu. Daha çocuk yaşlardayken edebiyata özel bir ilgi duyan Cervantes, 1569 yılında İtalya'ya gitti. Cervantes, 1575 yılında İtalya'dan gemiyle İspanya'ya dönerken gemisi Türk denizcileri tarafından ele geçirilmiş ve esir edilerek Cezayir'e götürülmüştür. Ceyazir'de esir olarak 1580 yılına kadar yaşayan Cervantes'in esaret yıllarına ait elde nispeten çok az bilgi vardır ve bu bilgiler de bölük pörçük birtakım belgeler ve birkaç mektuptan öteye gitmez. Bununla birlikte Cervantes bazı eserlerinde yaşamının bu dönemini aydınlatan kesitler sunmuş olduğundan esir düşüşünden hürriyetine kavuşuncaya kadar geçen zaman zarfından Ceyazir'de nasıl bir hayat sürdüğüne dair fikre sahip olabilmekteyiz. Gerçekten de Cervantes'in bazı eserleri tamamen esaret yaşantısı üzerine kurulmuşlardır. Nitekim 'Los baños de argel', 'Los tratos de Argel', El gallardo español' ve 'La Gran Sultana doña Catalina de Oviedo' ve 'El amante liberal' adlı eserlerde tema esarettir. Ayrıca, 'Don Quijote', 'La Galatea', 'Persiles y Sigismunda', 'La española inglesa', ve 'Rincone y Cortadillo' adlı eserlerinde de zaman zaman esaretle ilgili pasajların bulunduğunu görüyoruz. Cervantes bu eserlerinde ne dereceye kadar kendi yaşamından bahseder bunu kesin olarak bilmek mümkün değil. Yazdıklarının bir bölümünün hayal gücüne dayanması muhtemeldir ancak o dönemin Cezayir'i hakkındaki diğer kaynak eserlerde de benzer olayların anlatılması Cervantes'in eserlerinin büyük bir kısmının gerçekleri yansıttığı görünüşünü desteklemektedir. Cervantes 1547 yılında doğduğu zaman, Osmanlı Devleti ile İspanya, Avrupa'da ve Akdeniz'de birbirine rakip iki süper güç olarak karşı karşıya bulunuyorlardı. Bizans ve Gırnata gibi zayıf iki devleti karşılıklı olarak ortadan kaldıran ve biri İslam'ın, diğeri de Hıristiyanlığın hamisi durumunda olan Osmanlı ve İspanya'nın bir noktada çarpışmaları kaçınılmazdı ve bu çatışma ortamı da her ikisinin de hakimiyet kurmak istedikleri Akdeniz olacaktı. Nitekim Türklerin Kuzey Afrika kıyılarına yerleşmeleriyle birlikte Osmanlı Devleti ile İspanya arasında başlayan mücadele, özellikle Türk deniz gazilerinin Cezayir merkez olmak üzere Akdeniz'de gazâ faaliyetine geçmeleriyle doruğa ulaşmıştı. Kalabalık ailesi ve bir cerrah olan babasının alacaklıların devamlı takibinden kurtulmak için sık sık bir yerden diğerine göç etmesi sebebiyle doğru dürüst bir eğitim görmeyen Cervantes'in bütün yaşamı gibi ilk dönemlerinin de büyük sıkıntılar ve meşakkatler içinde geçmiş olduğu tahmin ediliyor. 1569 yılında İtalya'ya giden Cervantes için bunun sebebi olarak İspanya'da hakkında çıkartılan bir tutuklama kararından kurtulmak için olduğu düşünülüyor. Ayrıca, Cervantes'in 1568 yılında Madrid'de bir düelloda rakibine ağır bir şekilde kılıçla yaraladığı da biliniyor. O zamanlar düello etmek kesinlikle yasaktı ve düello edenlere ağır cezalar uygulanmasına rağmen düelloların önünü almak mümkün olmuyordu. Olay yerinden kaçarak kurtulan Cervantes'in gıyabında yapılan duruşmasında sağ kolunun halk önünde kesilmesine karar verildi. Edebiyatta büyük beklentileri olan geleceğin ünlü yazarı bu yirmi bir yaşındaki genç için kılıç ve kalem tutan sağ elin kesilmesi ölümden beterdi. Cervantes hakkında verilen karardan kurtulmak ve zamanın akışı içinde kendisine unutturmak amacıyla önce Valencia'ya, sonra da ceza ve infaz sisteminin geçerli olmadığı Katalonya'ya gitti. Buradan sonra yurt dışına gitmeye karar veren Cervantes, 1570 yılında İtalya'da Kardinal Acquaviva'nin hizmetinde çalışmaya başladı. Cervantes'in İtalya'da bulunduğu sıralar Osmanlı Devleti, Kıbrıs'ı fethederek Hristiyan âleminde büyük bir telaş ve endişenin doğmasına yol açmışlardı. Papa V. Pius Kıbrıs'ı ele geçiren Türklere karşı büyük bir haçlı seferi düzenlenmesi için çağrıda bulundu. 1571 yılının ilkbaharında Papalık, Venedik Cumhuriyeti, İspanya ve Malta arasında bu amaçla bir ittifak kurdu. Bu arada Cervantes, Napoli'ye giderek İspanyol birliklerine asker olarak yazıldı. Haçlı donanmasının başında İspanya Kralı II. Felipe'nin kardeşi, V. Carlos'un oğlu Don Juan de Austria bulunuyordu. 7 Ekim 1571 tarihinde Osmanlı donanmasıyla haçlı donanması arasında cereyan eden İnebahtı (Lepanto) Deniz Muharebesi'nde 'Marquesa' adlı İspanyol kadırgasında bulunan Cervantes, göğsünden iki kurşun yedi ve sol elini kaybetti. Sol elini bir daha kullanamayacak şekilde çolak kaldığı bu deniz savaşı, Cervantes üzerinde büyük bir etki uyandırmış olmalı ki en mühim eseri Don Kişot'ta ondan bahsetmişti. Eserin 39'uncu bölümünde tutsağın ağzından bu savaş hikâyesini anlatırken kısmen de kendi başından geçenleri öğrenmiş oluyoruz: 'Babamın evinden ayrılalı yirmi iki yıl oluyor, bu zaman zarfında birkaç mektup yazmama rağmen ne ondan ne de kardeşlerimden bir haber alamadım. Bu uzun süre içinde başıma neler geldi size kısaca anlatacağım. Alicante'den gemiyle ayrıldım, rahat bir yolculuktan sonra Cenova'ya vardım, oradan da Milano'ya giderek kendime silah ve asker elbiseleri satın aldım. Daha sonra Piamonte'de orduya yazılmaya karar verdim. Alejandría de la Palla'ya doğru yola çıkmak üzereyken Alba Dükü'nün Flandre'ye gitmekte olduğunu öğrendim. Fikrimi değiştirerek Dük'e katıldım ve onun seferlerinde emri altında savaştım. Eguemon ve Hornos Kontlarının ölümlerine tanık oldum. Diego de Urbina adında Guadalajarlı ünlü bir kumandanın emrinde asteğmen olarak bulundum. Flandre'ye gelişimden bir süre sonra, Papa, V. Pius Hazretlerinin girişimiyle ortak düşmanımız Türklere karşı Venedik Cumhuriyeti ile İspanya'nın bir ittifak oluşturduklarını öğrendim, Türkler o zamanlar Venediklilere ait olan Kıbrıs'ı ele geçirmişlerdi, bu bizim için çok acı bir kayıptı. Kralımız Majesteleri Don Felipe'nin üvey kardeşi olan Don Juan de Austria Hazretlerinin bu ortak donanmanın kumandanlığına getirildiğii ve büyük savaş hazırlıkları yapıldığı duyuldu. Bunu duyar duymaz içimde bu sefere katılmak için büyük bir arzu uyandı ve bütün engellere ve verilen sözlere rağmen (çünkü ilk fırsatta beni yüz başı yapacaklarını vadetmişlerdi) her şeyden vazgeçerek İtalya'ya hareket ettim. Şans eseri Don Juan de Austria Cenova'ya yeni ayak basmıştı ve Venedik donanmasına katılmak için Napoli'ye gidecek ve sonra da Mesina'ya doğru yol alacaklardı. Sonunda bu mutlu sefere bir talih sonucu elde ettiğim piyade yüzbaşısı rütbesiyle katıldım…' Cervantes nekahet devresini geçirmek üzere Mesina'ya gider ve yaralan iyileştikten sonra ertesi yıl yine deniz seferlerine katılarak haçlı donanmasında Korfu'da, Naravarin'de, Tunus'ta ve Goleta'da savaştı. İnebahtı Savaşı'ndan dört yıl sonra Cervantes askerlik mesleğinden ayrılmanın zamanı geldiğine inanıyordu. Zira beklediği yüzbaşı rütbesine hâlâ yükseltilmemişti. Çolak olduğu için belki de bu rütbeye hiç bir zaman ulaşamayacaktı. Askerlikten ayrılma belgesini ve sivil hayatta iyi bir iş bulmasına yardımcı olacak tavsiye mektubunu Don Juan de Austuia'nın bizzat kendisinden aldıktan sonra 'Sol' adlı bir kadırgayla 20 Eylül 1575 tarihinde Napoli'den İspanya'ya doğru hareket etti. Aynı gemide kendisi gibi savaşlara katılmış olan kardeşi Rodrigo de Cervantes de bulunmaktaydı. Cervantes ve kardeşinin bulunduğu gemi, Fransa'nın güneyindeki Tres Marías limanı açıklarına geldiğinde karşısına Cezayir'den gelmekte olan 4 Türk kadırgası çıktı. Gemi, Türk denizcileri tarafından ele geçirilince Cervantes ile kardeşi tutsak edilerek Cezayir'e götürüldü. 'La Galatea' ve 'La española inglesa' adlı eserlerinde Cervantes, geminin Türkler tarafından nasıl ele geçirildiğini, biraz yaşadığı tecrübenin biraz da hayal gücünün yardımıyla canlı bir şekilde gözler önüne serer: 'O sırada rüzgâr hafiflemeye başlamıştı, becerikli denizciler bütün yelkenleri mümkün olduğu kadar açmaya çalışıyorlardı İçlerinden biri baş tarafta bulunuyordu. Henüz fazla yükselmemiş ayın ışığında bize doğru son hızla gelmekte olan dört kürekli uzun bir gemiyi görünce bunun bir düşman gemisi olduğunu fark ederek bağırmaya başladı: - Silâh başına! Silâh başına! Türkler geliyor! Bu ani alarm gemide bulunan herkesi yerinden oynattı, yaklaşan tehlike karşısında ne yapacaklarını kestiremeyen yolcular birbirlerinin yüzüne bakıyorlardı, fakat bu arada geminin kaptanı baş tarafa gelerek düşman gemilerinin büyüklüklerini ve kaç tane olduklarını tespit etmeye çalıştı ve... Bunların kürek mahkûmları tarafından çekilen gemiler olduğunu gördü, yüreğindeki korku az olmamakla birlikte elinden geldiği kadar gizlemeye çalışarak topçuların yerlerini almalarını, yelkenlerin mümkün olduğu kadar toplanmasını emretti, niyeti düşman gemilerinin her ikisinin arasına girerek bordasındaki toplarıyla onlara aynı anda ateş açmaktı. Gemidekiler silâhlarını kaparak yerlerini aldılar ve düşmanın gelmesini beklediler. Kaptanın nasıl bir emir vereceğini öğrenmek için yanına vardım, bana kıç kasarasına geçmemi söyledikten sonra birkaç denizciyi ve yolcuyu iki gruba ayırarak geminin her iki yanına dağıttı. Düşmanın gelmesi fazla uzun sürmedi, rüzgâr artık esmiyordu ve bu bizim mahvımız demekti. Rüzgârın kesildiğini gören düşmanlarımız rampa etmeye kalkışmayıp saldırıya geçmek için uygun bir anın gelmesini tercih ettiler. Gemilerin yaklaşmakta olduğu ilk anda onları yanlış saymışız, sonradan bizi çember içine aldıklarında gördük ki tam tamına on beş kadardılar, işte o zaman kurtuluş ümidimizin bulunmadığını anladık. Her şeye rağmen cesur kaptan ve adamları cesaretlerini yitirmeyerek düşmanın ne yapacağını beklemeye koyuldular. Güneş doğduğunda kaptanlarının bulunduğu gemiden denize bir sandal indirilerek bir dönme aracılığıyla bizim kaptana teslim olması bildirildi, zira bu kadar çok gemi karşısında kendilerini savunamazlardı, ayrıca kendileri Cezayir'in en yiğit denizcileriydi, bütün bunlara ilaveten dönme, kaptanları Arnavut Mami'nin, gemilerine ateş açacak olurlarsa, kaptanı gemi direğinde sallandıracağı yolundaki tehditlerini de ileterek teslim olmamız için ısrar etti; fakat bizim kaptan teslim olmayı reddederek dönmeye derhal uzaklaşmasını, aksi takdirde kendisini top atışıyla suyun dibine göndereceğini söyledi. Arnavut bu cevabı duyunca çember içindeki gemimize her yönden aynı anda ateş açılmasını emretti, topların gümbürtüsü ortalığı bir anda cehenneme çevirdi. Gemimiz de açılan ateşe karşılık verdi ve şans eseri güllelerimizden bir tanesi kıç taraf yönündeki bir düşman kadırgasına su seviyesinde isabet etti ve imdadına koşmalarına fırsat bırakmadan onu suyun dibine gönderdi. Bunu gören Türkler canla başla mücadele etmeye başladılar ve dört saat zarfında tam dört kez bize saldırıda bulundularsa da her seferinde hem bizden hem onlardan çok sayıda can kaybına sebep olarak geri çekildiler. Fakat sizleri anlattıklarımla daha fazla yormak istemediğim için sadece şunu söyleyeceğim; on altı saat süren aralıksız bir çarpışmadın sonra, kaptanımız ve gemimizin bütün adamları ölünce, dokuzuncu ve son saldırıda büyük bir hışımla gemimize girdiler...' Cervantes çolaktı. İnebahtı Deniz Savaşı'nda tüfek ateşiyle yara aldığı sol kolunu kullanamıyordu. Bu sebeple taş taşımak, odun kırmak inşaatlarda çalışmak ya da kadırgalarda kürek çekmek gibi ağır işlerde çalıştırılmadığı tahmin ediliyor. Muhtemelen ev temizliğinde veya mutfakta ya da getir götür işlerinde çalışıyordu. Hatta kaçma teşebbüslerine bakılırsa şehirde serbestçe dolaşabiliyordu. Ayrıca kendisinin İspanya'nın önemli bir şahsiyeti zannedilmesi sebebiyle diğer esirlere oranla ona daha saygılı davranılmış olduğunu tahmin etmekteyiz. Don Quijote 'den alınan pasajda kendisi de efendisi Hasan Paşa'dan kötü bir muamele görmediğini, 'bir fiske bile vurmadı' ve 'en küçük kötü bir söz dahi söylemedi' diyerek açıklar. Pek çok kez kaçma girişiminde bulunsa da başarılı olamadı ve beş yıl boyunca Cezayir'de esir hayatı yaşamak zorunda kaldı. Dördüncü kaçma girişimi de başarısız olan Cervantes'in yanındaki diğer esirlerle birlikte İstanbul'a götürülmesine karar verildi. Fakat o dönemde Cezayir'de bulunan Teslis tarikatından Fray Juan Gil ve Antón de la Bella isimli keşişler, gereken fidyeyi ödeyerek Cervantes'i kurtardılar. Yazarın keşişler tarafından kurtarıldığı dönem, Kılıç Ali Paşa Camisi'nin yapımının bittiği tarihlere denk geliyor ve Cervantes'in İstanbul'a gelip gelmediği sorusunu akıllara getiriyor. Fakat araştırmacılara göre Cervantes, İstanbul'a hiç gitmemiş bile olsa İstanbul'la ilgili pek çok şeyi Cezayir'deki esirlik yıllarında denizcilerden duymuş ve buna göre kurgulamış olabilir. Cervantes de çağının diğer yazarları gibi İstanbul hikâyelerini denizcilerden veya tüccarlardan dinledi. Esareti sırasında Osmanlı toprağı olan Cezayir'de ise muhtemelen fazlasıyla dinleyecek vakti vardı. Velhasıl Don Kişot ile yaşadığı çağın neredeyse bütün edebi türlerinin olağanüstü bir parodisini yaratan Cervantes İstanbul'a ayak basmış olsaydı, kuşkusuz İstanbul da dünya edebiyatının belki en büyük romanında hakkıyla bundan nasibini alırdı. Bir başka rivayete göre, Cervantes Cezayir'de 5 yıl esaret hayatı yaşadı ve kaçmaya kalkınca prangaya vuruldu, tek kollu kürek mahkûmu bir forsa oldu. Nihâyet İstanbul'a yollandı. İşte tam bu sıralarda Kaptanıderya Kılıç Ali Paşa, Sultan 3. Murat'tan destur almış, Tophane'deki câmiini yaptırıyordu. Camiinin mimarı da Koca Sinan' olarak bilinen Mimar Sinan'dı. Tek kollu yazar Cervantes de Tophane'deki Kılıç Ali Paşa Câmii inşaatında duvar işçisi olarak çalıştırıldı. Cami hissedilir derecede Ayasofya'ya benzemişti ve 1580'de tamamlandı. Cervantes, başarılı çalışmasından ötürü serbest bırakıldı ve beş senelik esaret hayatından sonra nihâyet memleketine dönebildi. Tiyatro eserlerinde İstanbul ve Türklerle ilgili gözlemlerini bu tarihten sonra yazmaya başladı. (Derlenmiştir.)

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Mimar Sinan'ın camisindeki inşaat işçisi Cervantes

İSPANYOL EDEBİYATINDA ANADOLU ESİNTİLERİ