Mehmet Akif ve gençlik yıllarına dair bilinmeyen anıları

Tasavvuf tecrübesinde üç safhadan geçilir. Birincisi terk safhasıdır. Allah yolcusu bu birinci safhada dünyaya ait kendinde ne varsa onların hepsinden uzaklaşır. Uzaklaşma tamamlanınca ikinci safhaya geçilir. Onda, varlık vehimlerinden boşalan ruha lutf-u İlâhî dolar. Kendi yokluğunda İlâhî varlığın azametini duyan ruh, içten bir fırtınaya tutulmuşçasına sarsılır, kendinden geçer. Bu safha, vecd safhasıdır. Vecdin sonunda üçüncü ve son olan Huzur safhası açılır. Huzur, hareketsiz, sarsıntısız, adeta düşüncesiz visal (kavuşma) halidir. Onun yaşattığı, belli bir konuya bağlanmayan ve sınırları olmayan sevinç ve selâmetten ibaret, içerisinde varlığın eridiği tek bir duygudur. Mehmet Akif'in hayatında bu üç safhayı arayabiliriz. Birincisi o, Çanakkale harbine kadar İstanbul'da yaşadı. Bu devrenin duygularını 'Âsım'dan önceki beş 'Safahât'ında buluyoruz. İkinci safha, bilinci cihan harbinin felâketleriyle başladı. Sanki mağlûbiyet denen büyük ıztırap, milletimize 'Âsım'ı kazandırmakla karşılandı. Sonra bu vecd hali, istiklâl savaşı esnasında Ankara'da devam etti. Üçüncü safha, kendisine vahdet-i vücudu ilham eden çölde başlayacaktır. Onun müjdelerini 'Gölgeler'de buluyoruz. İstanbul'daki birinci safhada Akif, dünyasına ait nesi varsa nağme halinde hepsinden boşaldı. Mekânın her noktasında durdu. Şark'ta, Garp'ta dolaştı. Yaralarının hepsini neşterledi. İslâm diyarının her karış toprağına ümit tohumları serpmek istedi. İnsan denen hilkat harikasını, İlahi varlığın sınırlarında ona en yakın yere yerleştirdi. Sonunda hüsranın büsbütün boğulmadığını görünce, 'Şu sessiz kubbenin altında insandan eser yokmuş!' diye haykırmaktan kendini alamadı. Buraya kadar Akif'in sanatı henüz feryat halindedir. Eserde Akif ve Âlem tezadı göze çarpmaktadır. Onun tasavvuru olan âlem, dünyamızın gerçeğinden ayrı bir âlemdir. Ona, bu haliyle bu âlemden boşalmak gerekmektedir. Ondaki eflâtunî ideale yakışan hareket, bütünüyle bu âlemi terktir. Kader, bu terk işini, ona biraz geç olmakla beraber, yine yaptırdı. İlk beş Safahat, içinde yaşadığı ve dokunduğu dünya ile sanatkârın ideali arasındaki ürpertici tezat yüzünden, onu belki biraz geç kalan bu terk hareketine hazırlayıcı ızdıraplı geçit olmuştur. İkinci olan Vecd hali onda Çanakkale harbi ile başladı. İstiklâlini isteyen milletinin o zaman kalbi olan Ankara'da Allaha götüren yolculuk halinde devam etti. «Asım » ile «Gölgeler» deki şiirlerin bir kısmı vecdinin ifadeleridir. Ankara'nın Taceddin dergâhında ümmetin kurtuluşu için Allah tarafından görevlendirilen uyarıcı, sırf ilahi olan cezbelerini daha sonra Büyük Huzura açılan çölde yaşayacaktır. «Gece» ve «Secde», bu devrenin mahsulü olan Vahdet-i vücut aşkının terennümleridir. Üçüncü olan Huzur halini de o muhakkak yaşamıştır. Ancak bu son devre hakkında bilgimiz yok. İnsanla Allah arasındaki bu samimiyet sırrını, bu ifşa edilmez hali, o da her mistik gibi kendisiyle beraber götürmüş olsa gerektir. Her halde dünyada iken yaptığı ruh tecrübesinde huzura eriştikten sonra ötedeki büyük huzura kavuşmuş olmalıdır. Akif'in yâr-ı canı Sabri Sözen Bey'in anlattığına göre: 'Akif'i 1307 senesinde Mülkiyye Baytar mektebinde tanıdım. Bu mektebin ilk çıkanlarındandır... Her sene sınıfını birinci olarak geçerdi. Daha mektepte iken güzel yazı yazar ve oldukça güzel şiirler söylerdi. Ben Baytar mektebinin üçüncü senesine geçtiğim vakit Akif mektebini birincilikle ikmal ederek, şahadetname almış (1893) ve birdenbire Ziraat Nezaretinin beşinci şubesine memur olmuştu. Ben hasbel'îcab Baytar mektebini üçüncü senesinde, 1309 senesi kânun-ı sânîsinde terk ederek, altı ay kadar bekledikten sonra Yüksek Muallim mektebinin Fen şubesine girdim. Gerek bu müddet ve gerek mektebin tahsil müddeti olan iki sene zarfında Akif'le berber Lonlu Fransız (Kamil) den Fransızca öğrendiğimiz için ekseri geceler birleşirdik.' (Türk baytarlar dergisi birliği) mecmuasının 1 Mart 1937 tarihli nüshasından: Akif'in şiirleri arasında: O, öldükten sonra bir muharrir bir gazetede çıkan yazısında onun baytarlık gibi en namüsait bir meslekten nasıl yetiştiğini işaret etmişti. Bize göre bu kadar açık bir hayrete hiçte lüzum yoktur. Ve bu hayreti ancak bilgisizlikle ifade edebiliriz. Her meslekten şair yetişsin de baytar mesleğinden niçin yetişmesin? Kaldı ki Âkif yüksek Baytar mektebinde fizik, kimya, fizyoloji, anatomi ve hayvanat gibi her birine uzun bir ömür kâfi gelmeyen müspet ilimleri heyecanla takip etmemiş olsaydı ruhu yükselmez, kafası inkişaf etmezdi. Âkif irfanının temelini baytar mektebinde kurmuştur. Onun tetkik ve tefahhus kabiliyeti o mektepte açılmıştır. Safahatında şöyle bir muhaveresi vardır : — Keşki baytarlık edeydim. — Gene et mümkünse. — Yapamam. — Belki yapardın be... — Unuttum be köse. 'Keşki zihninde kalaymış, ne kadar lazımmış. Türk baytarlığının kıymetini pek güzel gösteren bu satırlar Türkiye'de en yüksek bir servet kaynağı olan hayvancılığa verilmesi lâzım gelen ehemmiyeti de göstermesi itibariyle ayrıca nazarı dikkati çekmektedir. Türk baytarlığı laboratuvarlarda, enstitülerde mikroplar âlemindeki yüksek ve mütevazı mesaisiyle, bulaşık insan ve hayvanların müşterek hastalıklar ile yaptığı mücadelelerle, mezbahalardaki çalışmalar ile yalnız servet ve iktisat hayatımızda değil, ayni zamanda insanların sağlıklarını korumak yolunda cidden müspet değerlerle yükselmektedir. Diğer taraftan Türk köylüsünün hayatına karışan, onun her türlü ızdıraplarını yakından ve sık sık gören, ona ayni zamanda büyük inkılâbımızın nurlarını götüren ve Cumhuriyetin feyizlerini anlatan varlıklar arasında Türk baytarını yeri de çok mühimdir. Türk baytarı senenin dokuz ayını köylerde geçirir. Köylüyü en çok tanıyan, hayatını onun uğruna fedadan çekinmeyen Türk baytarıdır. Bu itibarla ve esasen yüksek tahsil gören, müspet ilimleri umumî olarak ta takip eden Türk baytarları arasında Akif gibi kudretli, millî duyguları duymak, şiirlerle duyurmak yönlerinden cidden eşsiz bir şahsiyetin çıkması pek tabii ve daima mümkündür. Eğer Akif baytarlığın tahmil ettiği vazifeleri görmek için Türk köylerinde dolaşmasaydı, Türkün yüksek cevherini, asil özünü yerinde ve içinde tetkik etmeseydi ne bir İstiklâl marşı yazabilir, ne de (Çanakkale) şiirini doğurabilirdi. Üstadımız Mehmet Akif Bey, gençliğinde aldığı beden terbiyesi sâyesinde emsali arasında parmakla gösterilir bir idmancı olmuştu. Adaleleri kuvvetli, azası çok mütenasip idi. Daha mektep hayatında müsabakalarda birinciliği alırdı. Zaman zaman alaturka güreşlere iştirak eder, kendinden kuvvetli pehlivanlarla güreşir, galip gelirdi! Onun sırtı bir defa bile yere gelmemişti. Kendine mahsus kispeti bile vardı! Onun zoru parsa toplamak, ödül almak değil, sâdece galip gelmekti. O, parsaya da, ödüle de, alkışa da hiçbir zaman iltifat etmedi. Safahatının altıncı cildini teşkil eden Asım'daki pehlivan güreşleri tasviri ne kadar canlıdır! O, ıstılahat, o eski ve heyecanlı Türk ananeleri Akif'in bizzat yaşadığı pehlivan hayatının fiilleridir. Eğer Akif'in o şiiri olmasaydı bizde Türk pehlivanlığının, Türk güreşi derneklerinin halkî ve manzum bir yazısı henüz yazılmamış bulunacaktı. Zaten Akif'in «Mahalle kahvesi», «Meyhane»si, «Küfe»si ve daha birçok şiirleri de halkçı değil midir? Onlar yazılmasaydı, o âlemler de yoktu. Akif, gençliğinde deniz yarışlarında, yaya koşularında, atlama müsabakalarında hep birinciliği kazandı. Saatlerce kürek çeker. Boğazı yüzerek geçerdi. O iyi taş da atardı. Ankara'da bulunduğu zamanlarda tatil günlerini bu gibi idmanlarla geçirirdi. O vakit bile binnisbe daha genç ve daha idmanlı bazı arkadaşlarına tefevvuk ederdi. Değirmen arkının en geniş yerlerinden öyle bir atlayışı vardı ki insan heyecandan bakamazdı. Su derindi, arkın kenarları i'vicaclı idi, mesâfe korkunçtu. Bir gün (Etlik) bağlarında iki arkadaşı ile birlikte iddialı artırma taş atışı yaptılar. Biri taşını Akif'in attığı mesafeye kadar ulaştırmıştı. Akif bu müsâvâtı tabii isteyemezdi! İkinci, üçüncü, dördüncü... Onuncu defa attı. Nihâyet inatçı arkadaşını geçti. O arkadaş ısrara tekrar başlayınca Âkif: — Hay, hay, dedi. Size benim ölümüm de yeter! Bereket versin: Biz araya girdik, güç hal müsabakayı durdurabildik... Üstadın, İstanbul hayatında, saatlerce mesafelerde her gün yaptığı yaya cevelânlara dair gazetelerde bazı yazılar intişar etti. Ömründe tramvay, otomobil, araba gibi vasıtalara — fevkalade muztar olmadıkça— binmemiş, daima yaya yürümeyi tercih etmişti. Evvelâ planını hazırlardı, plan üzerinde fazla tevakkuf ederdi. Meselâ: O, Ankara'da Asım'ını tamamlamaya çalışırken Hasan Basri Çantay, Mehmet Vehbi Bolak Bey ve Abdül Gafur Iştın Efendi gibi Akif'in çok sevdiği birkaç arkadaş, planının hangi kısmını yazmış olduğunu, hangisini yazacağını bilirdik. Çünkü: üstat arkadaşlarına planını izah etmişti. Asım bitti, gördüler ki eser planın dillenmiş, şiirleşmiş tam bir tatbikîdir. Vakıa, üstat Millî İstiklâl marşımızı iki dakika içinde mecliste yazmaya başlayıverdi. Fakat bütün memleket şairleri kaynaşırken, acaba o, daha evvelden kendisince zihninde bir plan hazırlamamış mı idi? Onun ruhu kıpırdamıyor mu idi? Mehmed Akif planını hazırladıktan sonra eline avuç içi kadar bir kâğıt alır, şiirini ona karalamaya başlardı. Şiiri o kadar kolay yazamazdı. Çünkü müşkülpesentti. O, minik kâğıt üzerine döktüğü mısralar, kelimeler üstâdın elinden neler çekmezdi! Çok vakit mısraları, beyitleri kâğıtçığına tam olarak yazardı. Fakat kelimeler üzerindeki tevakkufu fazlaca idi. Mehmet Akif, hangi şairleri severdi? Üstat Süleyman Nazif'in kanâatına göre; Akif'in 'pek ziyâde sevdiği şâirler' şunlardı: Araplardan Îbni Farız, Türklerden Fuzulî, Acemce yazanlardan Sa'dî-i Şîrâzî, Fransızlardan Lamartin. Bunlardan başka, Fransızlardan Alphonse Daudet ile Emile Zola'yı, Türklerden Nedim'i, hatta hicivci Eşref'i de hubb-i san'atla sevdiğini söylüyor. Hâlbuki Mehmet Akif yalnız onları değil, daha birçok şairleri de sever, şiirlerini tatlı tatlı okurdu. (Akifname - Hasan Basri Çantay)