Kadir Gecesi edebiyatımızda nasıl yer aldı?

Toplumlar üzerinde gerçekleşen büyük ve önemli gelişimler, o toplumun edebiyat tarihini de etkiler. Hatta bu etkilenme sonucunda edebiyat tarihi değişimlerle adlandırılan dönemlere ayrılır. Bizim edebiyat tarihimiz için bu durum İslam diniyle temellendirilir. Milli ve geleneksel edebiyatımıza klasikleşme süreci boyunca İslam dini, kültürü ve felsefesi de eklenmiştir. Klasik edebiyatımızda, İslam tarihinin başlangıcından beri görülmüş her olay yansımasını bulur. Yazarlarımız ve şairlerimiz İslam dini, tarihi ve kültürünün eserlerinde anlatmışlardır. Klasik edebiyatımızın başladığı dönemlerde İslam dinini tanıtma ve anlatmayı misyon edinen Osmanlı aydını, daha sonraki zamanlarda İslam estetiğini ve gündelik hayatını da eserlerine dahil eder ve Türk-İslam edebiyatını oluşturur. On bir ayın sultanı olarak nitelendirilen Ramazan, kültürümüzde dini kimliğin yanı sıra sosyal bir manaya da bürünerek çok katmanlı bir anlam dünyasına kavuşmuştur. Edebiyatımızda Ramazan konusu birçok araştırmacı tarafından ele alındı, Ramazan ayı; dini, sosyo-kültürel ve manevi açılardan incelendi. 'Kadir gecesi, İslam kültüründe Kuran-ı Kerim'in indirildiği kutsal geceye verilen addır. Geceye adını veren kadir (kadr) kelimesi ise sözlükte 'hüküm, şeref, güç, yücelik' gibi anlamlara gelir. Dini literatürde ise 'leyletü'l-kadr' şeklinde Kuran-ı Kerim'in indirildiği gecenin adı olarak kullanılır. Aynı adı taşıyan 97'nci sure bu gecenin fazileti hakkında indi. Surede Kuran'ın Kadir gecesinde indirildiği ve sözü edilen gecenin bin aydan daha hayırlı olduğu belirtilir. Kadir Gecesi ile ilgili ifade, kavram ve hatırlatmalar büyük çoğunlukla Kadir Suresi'nde zikredilen gecenin mahiyetiyle ilgili kavramlardan oluşur. Kadir Suresi Mekke'de indirilmiş 5 ayetlik bir suredir. Adını ilk ayette geçen kadr, yani Kadir Gecesi kelimesinden almıştır. Kadir, 'mevki, şeref, değer, azamet' manalarına gelir. 'Bin aydan daha hayırlıdır Kadir Gecesi', 'O gece Rablerinin izniyle Ruh ve melekler her türlü iş için iner de iner', 'Artık O gece bir esenliktir gider... Tâ tan ağarana kadar' ayetleriyle kesinleştirilen Kadir Gecesi'nin kutsiyeti ve önemi toplum tarafından göz ardı edilmemiş, İslami yaşam dairesinde Kadir Gecesi kendi anlam dünyasını oluşturan en önemli gece olarak değerlendirilmiştir. Kadir Gecesi'nin Kuran-ı Kerim ve hadislerle kesinleştirilmiş olan kıymeti, İslami kültür dairesindeki toplumlarda özellikle de bizim toplumumuzda takdir edilmiş, bu gece diğer kutsal gecelerin içinde farklı bir özellik kazanmıştır. Dini kutsiyetinin yanında önemli bir sosyal gündem oluşturan Kadir Gecesi çerçevesinde ritüellerle şekillenen bir takım gelenekler oluşmuştur. Ramazan ayını ibadet-gelenek çerçevesinde birleştiren Türk-İslam kültürü Kadir Gecesine dini-şer'i kimliğinin yanı sıra geleneksel birtakım fonksiyonlar da yüklemiştir. 'Kadir Gecesi özel ibadet ve duaları, bunlarla ilgili donanımları, teşrifat ve merasimleriyle Osmanlı toplum hayatında zengin bir gelenek oluşturmuştur. Ramazanla başlayan hatimlerin Kadir Gecesi'nden önce tamamlanması ve o gece duasının yapılmasına dikkat edilmiş, değişik camilerde hafızlar ve duahanlar tarafından sanatkârane ifadelerle duada bulunma adet haline gelmiştir. Ramazaniye konulu kasidelerin 'halk arasında 'elveda' olarak adlandırılan veda bölümleri bu gecede camilerde zikredilir. 'Kadir gecesinin zamanı kesin olarak bildirilmemiştir. Bu değerli gecenin hangi gece olduğu konusunda kırkın üzerinde görüş vardır. (Şevkâni, Fethü'l-Kadir, V. 555) İbn-i Abbas'tan rivayet edilen bir hadis 'O Kadir Gecesi'ni Ramazan'ın sonlarındaki on gecede, geriye kalan dokuzuncu gecesinde, geriye kalan yedinci gecesinde, geriye kalan beşinci gecesinde arayınız.' şeklindedir. Hadiste vurgulandığı şekliyle Kadir Gecesi Ramazan ayının son beş gecesi içinde tek gecelerde aranmaktadır. Yaygın inanışa göre Ramazanın 27'nci gecesinde karşılanan Kadir Gecesi hakkında bir başka hadiste Hz. Peygamber 'O, Ramazan'ın tümünde aranmalıdır.' (Ebu Davut; Ebvâbu Şehri Ramazan: 321) şeklinde belirtilmiştir. Klasik şiirimizde Kadir Gecesi kavramı en genel hatlarıyla, mısra ya da beyit boyutunda, manzum metinlerin bir bölümünde veya tamamında çeşitli teşbih ve mecazlarla kendini gösterir. Kadir Gecesi klasik edebiyatta, leyle-i kadr; şeb-i kadr, şam-ı kadr vb. adlandırmalarla anılırken gerçek ve mecaz anlamlarıyla edebi metinlere konu edilmiştir. Genel hatlarıyla sevgilinin yeri saray-ı kadr, kuşe-i kadr; sevgiliye kavuşma kadr-i visal, kadr-i vasl tamlamalarıyla belirtilir. Sevgilinin saçı, yanağı/yüzü ve gerdanı etrafında oluşturulan benzetme ilişkilerinde Kadir Gecesi'nin nuru ve gece kavramı bir arada verilir. Seher-i ıyd celî maşrık-ı ruhsârında Nûr-ı şeb-i kadr indi sanır sinene herkes Sûret-i envârunun her zerresi şems ü kamer Sûretinde vâzıh olmuş ey perî nûr-ı ilah Gece gündüz geçe âsâyiş ile evkâtın Şairleri farklı metinlerde metnin tümü ya da bir bölümünde bu gecenin fazileti ve hayrı hakkında şiirler yazmaya yönelten sebeplerin başında şüphesiz ki Kuran da tasdik edilmiş olması yatar. (Biz O'nu kutlu bir gecede indirdik. Çünkü biz Hak'tan yüz çevirenleri uyarırız Duhan Suresi/ 3. ayet) Bu gice Kadr gicesidür seyre çıkdı yâr Kevkeb-i devlet ü baht oldu münevver bu gece Halka halka yüzünü devr eder ervâh u melek Bu gece kadri bin aydan yeğ ise tan mı Vâde-i cennet ise yarın u bir gün sofi Nağme-i ûd demi meclisi pür-anber eder Seher-i mahşere dek gün bigi bî-dâr olalım Kadir geceleri fırsat sizindir Bak Leyle-i Kadir Cuma gününde

Kadir Gecesi edebiyatımızda nasıl yer aldı?

Toplumlar büyük olaylardan etkilenir