Kabusname adlı eserden yaşama dair alıntı ve öğütler

📌 Ey oğul! Bilmiş ol ki, artık ben kocadım. Zayıf ve azıksız olarak yol ağzına kadar geldim. Ölüm mektubunu elime sundular. O mektup, sakalın ağarmasıdır. Adamın sakalı ağardığında Allah tarafından bir ses gelir: 'Ey kulum, hazırlan, bu dünyayı bırakıp öbür dünyaya geçeceksin...' 📌 Şimdi ey ciğer köşem! Ölmeden önce seni iyilik yoluna ve iyi kimselerin izine yönlendirmek istiyorum. Tecrübelerle elde ettiğim birkaç öğüdü sana yadigâr olarak bırakıyorum. Bu öğütlere uyarak hareket edersen, her muradına erersin ve iyi isim kazanırsın, zamanın elinden sille yemezsin. Çünkü baba şefkati, oğlunun zamanın elinden azar yemesini istemez. Öyleyse sen de gönül kulağını bu öğütler için açık tut, sonra pişman olmayasın. Gerçi zamanımızda her oğul babasının sözünü tutmuyor, ama inşallah kabul edersin. Pendname nedir, özellikleri nelerdir? 📌 Ey oğul! Gençler kendi bilgilerini yaşlıların bilgisinden üstün görürler. Bu kanaatin yanlış olduğunu bildiğim halde, sana yol göstermek için susarsam doğru olmaz. Bütün tecrübelerimi yazdım; ama az ve öz yazdım. Çünkü her şeyin azı ve özü faydalıdır. 📌 İnsanların bir âdeti vardır, değerli bir malları olursa, onu değerli birine vermek için saklarlar. İşte benim bu dünyadan elde ettiklerimin en değerlisi bu öğütlerdir ve en değerli kimsem de sensin. İşte son günlerimde, bu öğütleri sana veriyorum, inşallah sana faydası dokunur. Alev Alatlı'nın Nasihatname'si Hafazanallah'tan alıntılar 📌 Ey oğul! Akıllı ol ve kendi soyunun itibarini iyi gözet, tâ ki şerefsizlerden olmayasın. Gerçi yüzüne ne zaman baksam akil ve hüner görürüm, ama öğüt aklın süsüdür, benim yapacağım onu sana hediye etmektir, muhafaza etmezsen, yine sen kaybedersin. 📌 Bilmiş ol ki, benim ölümüm yakındır, benim ardımca senin de gelmen yakındır. Öyle çalış ki bu dünyada bir azık hazırlayasın, o yola da yaran olsun. Çünkü bu dünya öteki dünyanın ekinliğidir. Kendini öyle ver ki, senin yerine başka biri ekmesin. Çünkü başkasının ektiğinden senin yararın olmayacak. Hikmet şairi Nabi'den ahlaki öğütler 📌 Ey oğul! Bu ölümlü dünyayı ölümsüz dünya ile değiştirmeye gayret et. Bu dünyada iyi kişiler aslan gibidir, kötü kişiler ise ite benzer. Çünkü it ne avlarsa, avını avladığı yerde yer; arslan ise avını kendi inine götürür, sonra yer. Bunun anlamı sudur: İt nefsinin esiridir, ne avlarsa burada yer, arslan akil sahibidir, burada ne avlarsa o âleme tutar, götürür. 📌 Gayret et ki, avın iyilik olsun, öbür âlemde lazım olur. İyilikten murat, ibadettir. Kul için ibadetten daha iyi av yoktur. Çünkü ibadet yoluna girenler ateşe benzer. Ateşi ne kadar alçak yerde yaksalar, alevi o derece yükselir. İbadet yoluna varmayanlar da suya benzer, suyu ne kadar yukarı akıtılırlarsa akıtsınlar, aşağı düşer. İbadeti boynunun borcu bil, tâ ki alevin daima yükselsin. İslamiyet sonrası Arapların himayesinde gelişen ilk dönem Fars edebiyatı 📌 Ey oğul! Allah'ın emri gereğince şükredersen, az olan şükrün çok yerine geçer. Nitekim Allah din içinde beş türlü ibadet buyurdu. Eğer gece gündüz çalışsan, acizlikten başka bir şey elde edemezdin, ama o ölçüyle beş türlü ibadet buyurdu. Onun ikisini zenginlere, kalanını da bütün halka verdi. Bunlardan biri Allah'ın birliğini ve Muhammed Mustafa'nın (sav) peygamberliğini dil ile söylemektir ve gönülle inanmaktır. Diğeri beş vakitte namazdır, öbürü de yılda bir ay oruç tutmaktadır. 📌 Şehadet sözü, batıl şeylerden Allah'a sığınmaktır. Namaz o kabullenişin hakikatini kulluğunda kaim olmaktır. Oruç tutmak da, o kabullenişin ve kulluğun hakikatini Allah'a bildirmektir. Mademki Allah'a 'Kulunum' dedin, öyleyse o kullukta sağlam durmak gerek. Asırlar öncesinden toplum yönetme sanatı 📌 Namaz ve oruç Allah'ın has nimetidir, onları has kullarına nasip kılmıştır. İkisini de yerine getirmekte kusur etme. Eğer bu ikisinde kusur edersen avamdan olursun, seçkinlerden olmazsın. 📌 Ey oğul! Bir gözle görmek iki gözle görmek gibi olmazsa, iki kişinin görüsü de bir kişinin görüsü gibi değildir. Bir doktor hastalansa kendi kendini tedavi edebilir mi? Ne zaman hastalığının arttığını görürse, tedavi olmak için hemen bir doktordan yardım ister. Bilgisi ve tecrübesi ne kadar fazla olsa da o sırada kendisine bir faydası olmaz. Devlet yönetme sanatını kaleme alan siyasetnameler 📌 İhtiyacı olan birisi senin yanına gelecek olsa, onun için çalış, çabala; emeğini ondan esirgeme. Bu insan, düşmanın veya seni çekemeyen biri olsa da, farklı davranma. Ola ki o düşmanlık dostluğa dönüşe. 📌 Şimdi bilmiş ol ki her kim ki doğdu, ölecektir. Ve her kim ki cihana geldi, gidecektir. 📌 Bilmiş ol ey oğul, hiç bir işin salt bilgisinden nesne elde edip, yiyemezsin, hark etmelisin, yani delmelisin, zanaatin içine girmelisin, karışmalısın, işin için türlü türlü suret göstermelisin... Bütün ilimlerde din ilminden ulu ilim yoktur. Büyük ilim din ilmidir. Bu din kökü birlik olan bir ağaçtır. (Bu ağacın) kökü ulu Allah'tır, dalı Rasul'dür, yaprakları müminlerdir, çiçeği müminlerin iyi davranışlarıdır ve yemişi o davranışların sevabıdır. İmdi ey oğul, sen de gücün yettiğince din ilmine çalış, din ilmini bilenlerin yöresinde dolan, tâ ki hem dünyayı elde edesin, hem de ahireti ele geçiresin. Allah yardım ederse önce din ilmine yapış, çünkü o gövdedir, kalanı daldır. Gövdesiz dal istemek sapıklık nişanıdır. 📌 Eğer bu dediğim işlerden ilmini istersen perhizkâr ve kanaatkâr ol, yani helâli ve haramı seçici ol ve açgözlü olma. Gönlünde ilim sevgisini sağlamlaştır, dünya sevgisini gider... Cefaya ve zahmete dayanıklı, gönlü şen ol. Gece uyumayı ve erken uyanmayı huy edin. Yazmaya ve okumaya (karşı) çok haris ol, yani yazmaktan ve okumaktan başka hiç bir şeye isteğin olmasın. 📌 Gayet alçakgönüllü ol, burnu büyük olma. Okumaktan üşenme, ne okursan ezberlemek ve ezberini tekrarlamak ardınca ol. Meraklı ol, sözü gözle ki nereden gelir, nereye gider. Alimleri sev ve daima ilim ehline yakınlaş, onların katında hürmetli ol, edepsiz olma. İlim öğrenmekte hırslı ol, unutkan olma. Ama üstadına ve her iyilik gördüğüne karşı haktanır ol. 📌 Gerektir ki, daima kitap, risale, kalemlik ve divit yanından eksik olmasın. Gönlün bunlardan başka nesne ile uğraşmasın. Her ne işitirsen aklında tutmak ardınca ol. Sözü az söyle, uzak fikirli ve ince bakışlı ve kusursuz ol, kusurluluğa razı olma. Çünkü bir ilim talibi bu dediğim gibi olursa, çok süre geçmeden benzeri bulunmayan bir âlim olur. 📌 Dersi çok yap, ibadette, yani namaz, oruç ve taat bucağında komşu ol, giysini temiz tut ve hazırcevap ol. Ama vuku bulan her türlü meselede düşünmedikçe cevap verme. Kendi uygunsuzluğun için hoşnut olmayı terk et ve başkasının uygunsuz sözüyle hareket etme. Kendi görüşünü başkasının görüşünden yeğ tutmaya çalış. Bir zayıf mesele ile kendi yararın için, bu meselenin iki yüzü ve iki söylenişi vardır deyip hareket etme. Senden önce gelen inanılır ve güvenilir kişilerin itimat ettiği şeyden başkasına itimat etme... Bağnazlıkla, yâni bir kimsenin yanını tutup hoşuna gidecek biçimde söyleme, eğer biri ile münazara edersen, (yani) söyleşirsen önce karşısındakine bak, onunla ilim ehli şartın- ca söyleşmeye gücün varsa, müdahale et, yani onunla söze karış... 📌 Seni akıllı kişiler övsün, cahil kişiler övmesin. Çünkü akıllılar ileri gelenlerdir, cahiller ayak takımıdır. Bu iki grup birbirinin zıttıdır. Akıllının bilgilice işini cahil beğenmese gerek, cahilin bilgisizce işini akıllı zaten hiç beğenmez. Çünkü akıllı olan kendi mizacına uygun olarak bilgilice iş görür, seni onun için beğenir; cahil de kendi mizacına uygun olarak iş görür, seni onun için över. 📌 Cahilin övdüğü işten sakınmak gerek, tâ ki akıllıların eğlencesi olmayasın; çünkü sıradan kişilerin katında övülen insan, ileri gelenlere maskara olur. Kimseyi incitme. Birisi seni incitse de sen onu incitme, büyüklüğün nişanı budur. Tecrübeli, şefkatli dostların sana öğüt verirlerse, öğütlerine kulak ver. Öğüt veren böylesi dostların yanına yalnız olarak git ve öğütlerinden nasibini al. Çünkü faydalı öğüt yalnızken verilir, halk arasında öğüt kulağa girmez olur, hem de sitem gibi olur. İyilerin iyiliğini unutma. 📌 İyilerin işini inkâr edici olma ve onların iyiliğini unutma. Senden bir şey umana sitem edip 'Benden bir şeyler umuyorsun' diyerek başına kakma, çünkü senden umudu olana sitem etmek 'ben de umucuyum' demek olur, böylesi himmetsizlik olur. Ondan sonra iyi huyu ve iyi kişiliği meslek edin, yaramaz huylardan ırak ol. Kimseye zararın ve azarın değmesin, zarar verici olmak iyi değildir, çünkü zarardan eksiklik doğar ve eksiklikten şerefsizlik. Öyleyse halk içinde şerefsiz olmak iyi değildir. Bilgisiz kişiyle birlikte oturma. 📌 Ey oğul! Bilgisiz kişiyi, marifetsiz insanı, insan yerine sayma, bilgisiz ve marifetsiz kişiyle arkadaş olup birlikte oturma, hele kendini âlim sayan bilgisiz cahil ile... Bilgisizlikle ve cahille sohbet etme, iyi kişilerle sohbet et. Çünkü, iyilerin sohbeti yüzünden senin de adın iyi olur. Görmez misin ki, şırlağan bir yağdır, aslı susamdır, ne zaman gülle hem sohbet olur, artık ona susam yağı ya da şırlağan demezler, gül yağı derler, eğer menekşeyle hem sohbet olursa menekşe yağıdır derler. O iyi adlıların sohbetlerinin bereketi yüzünden, kırk gün onlarla düşüp kalkınca, susam ve şırlağan adı unutuldu, gül ve menekşe adı anıldı. Onun için Peygamberimiz buyurur: 'Her kim bir kavimle kırk gün düşüp kalkarsa onlardan olur.' Kendi bildiğine gitme. 📌 Ey oğul! Hangi işi yaparsan tembel davranma. Tembellikten utan, tembellik bahtsızlığın başıdır. Her işe emek ver. Emek verilen işin sonu tembellikten iyi olur. Çünkü emek vermekle elde edilen ne kadar çok olursa, tembellikte de o kadar eksilir. Yazık değil mi, bir anlık emek yüzünden elde edilecek şeyi tembellik yüzünden yitiresin. Öyleyse geri durmak akıllıca bir iş değildir; yoksa muhtaç olarak yaşarsın. Bilmiş ol ki, muhtaç olduktan sonra, 'Ah n'olaydı emek çekseydim, tembellik etmeseydim, şimdi lâzım olan şeyi elde etseydim' deyip pişman olmanın yararı olmayacaktır. Kusursuz dost arama. 📌 Dostsuz olma. Her kim dostlarının işiyle ilgilenirse, dostları da onun işiyle ilgilenirler. Eğer o ilgilenmezse dostlar da ilgilenmezler. Öyleyse dostunun işini düşünüp ilgilenmeyen kişiye hiç kimse dost olmaz. Her an bir dost edinmeyi âdet haline getir, tâ ki dostların çok olsun. Çünkü çok dost arasında kişinin birçok ayıpları örtülür ve çok hüneri açılır. Bundan dolayı kişinin dostunun çok olması gerekir. Ama yeni dost tutunca eski dostlarından da yüzünü çevirme.