Hiç gitmediği İstanbul’da şöhreti dillere destan şair: Lamiî Çelebi

Lamiî Çelebi, Bursa'da doğmuştur. Kaynaklarda onun doğum tarihiyle ilgili kesin bilgi yoktur. 🔸 Şerefü'l-İnsân adlı eserinin Sebeb-i Te'lîf bölümünde hicri 933 (miladi 1526) yılında 55 yaşında olduğunu söyler. 🔸 Dîvân'ının mukaddimesinde hicri 936 (miladi 1529) yılında 58 yaşına ulaştığını belirtir. 🔸 Münşeât'ında da (27 yaşına)e ulaştığını anlatır. Bütün bunlar göz önüne alındığında şairin hicri 878 (miladi 1472)'de doğduğunu gösterir. Lamiî Çelebi'nin asıl adı Mahmud'dur. Babasının adı Osman, dedesininki Nakkaş Ali, onun babası da İlyas Ali'dir. 🔸 Nakkaş Ali, Timur, Bursa'yı muhasara ettiğinde onunla birlikte Semerkand'a gitmiş ve orada nakkaşlığı iyice öğrenmiştir. 🔸 Bursa'ya döndüğünde Yeşil Cami'nin süslemelerini yapmıştır. Bursa'da vefat etmiş ve Bursa Hisarı içerisinde kendi inşası olan camiin yakınına defnedilmiştir. 🔸 Babası Osman Çelebi ise Sultan Bayezid Han'ın defterdarlığını yapmıştır. Bu durum, Lamiî Çelebi'nin devlet kademelerinde bulunmuş bir aileden geldiğini gösterir. 🔸 Mecdi'nin ifadelerine bakıldığında Lamii Çelebi ilk önce medrese eğitimi almış, hatta müderrislik de yapmıştır. Fakat münşeatındaki otobiyografik ifadelere vurguladığı üzere 28 yaşlarında düşünsel bir bunalım yaşamıştır. 🔸 Anlaşıldığı kadarıyla bu düşünsel bunalım sonucunda tasavvufa yönelmiş ve nihayetinde Emir Ahmet Buhari'ye bağlanmıştır. Bu çerçevede (Ahrari) Nakşibendi tarikatına dahil olmuştur. 🔸 Bilindiği kadarıyla şeyhlik iddiasında bulunmamış ve eserlerinde kendini fakir/mürit olarak göstermiştir. 🔸 Hayatı boyunca Osmanlı Devleti'nin önde gelen çok sayıda şahsiyetiyle mektuplaşmıştır. Bunların arasında Pargalı İbrahim Paşa ve I. Selim de bulunmaktadır. Lamiî Çelebi, Hüma Hatun'la evlenmiş; bu evlilikten Abdullah, Mevlânâ Ahmed Çelebi, Dervîş Mehmed Çelebi adlarında üç erkek ve Safiye Hatun adında da bir kız çocuğu dünyaya gelmiştir. 🔸 Lamiî Çelebi'nin yukarıda isimleri zikredilenlerden başka İbrahim Çelebi adında bir oğlu ve Zeynep Hatun adında da bir kızının olduğu, mirasçıları arasında hanımının isminin geçmeyişi onun daha önce vefat etmiş olabileceği şeklinde yorumlanmaktadır. 🔍 Divan edebiyatından beyitler ve anlamları Lamiî Çelebi'nin edebi şahsiyeti, İstanbul'da oturan Seyyid Ahmed Buhârî'ye intisapla Nakşibendî tarikatına girdikten sonra gelişmeye başladı. 🔸 Onun eserlerinin pek çoğu tercüme-telif olup, daha ziyade İran edebiyatından ve özellikle Mevlânâ Câmî'den yaptığı çevirilerdir. 🔸 Gençliğinde Bursa Murâdiye Medresesi'nin hocaları olan Molla Ahaveyn ile Hasanzâde Molla Mehmed'den ders alan Çelebi, daha sonra Nakşî şeyhlerinden Emîr Buhârî'ye intisap etti ve Bursa'nın zengin tasavvuf ve kültür ortamında tasavvuf ile edebiyatı buluşturan bir şeyh olarak yaşadı. Otuz yedi yaşında eser vermeye başlayan Lâmiî Çelebi ömrünün geri kalan kısmını yoğun bir telif ve tercüme faaliyetiyle geçirdi. 🔸 İstanbul'a hiç gitmediği halde eserleriyle İstanbul edebiyat ve tasavvuf muhitlerinde tanındı. 🔸 Yavuz Sultan Selim'e takdim ettiği Hüsn-ü Dil sayesinde 35 akçe yevmiye ile maaşa bağlanınca yalnız ilim ve tasavvufla, eser telif etmekle uğraşarak herhangi bir resmî görev almadı. 🔸 Emîr Buhârî'nin mânevî kişiliğiyle paralel olarak Nakşîbendîliğe olan bağlılığı, genç yaşta başlattığı şiir ve inşa çalışmalarında onu yine bir Nakşî olan Molla Abdurrahman-ı Câmî'ye yönlendirmiş ve daha sonra Câmî'nin önemli eserlerini Türkçe'ye çevirmesini sağlamıştır. 🔍 Divan edebiyatı şairlerinin birbirinden farklı meslekleri Lâmiî Çelebi, çok iyi bildiği Arapça ve Farsça sayesinde İslâm coğrafyasının edebiyat ve tasavvuf birikimini iyi değerlendirmiş, bilhassa Molla Câmî'nin Farsça eserlerini tercüme ederken nazım ve nesirdeki başarısının en üst seviyesine çıkmıştır. 🔸 Gerek medresede öğrendiği ilimler gerek tasavvuf çevrelerinde kazandığı irfan ve olgunluk gerekse araştırmacılığı, yaptığı tercümelerin monoton çeviriden ziyade günün şartlarına göre şekillenen adaptasyon çalışmaları biçiminde yazıya dökülmesini sağlamıştır. 🔸 İnzivâyı seven ağır başlı bir kişiliğe sahip bulunmasına rağmen Lâmiî Çelebi'nin tok sözlü ve hazırcevaplığının yanında fikirlerinde ısrarcı olduğu söylenmektedir. Lâmiî Çelebi divan edebiyatının en çok eser veren temsilcilerinden biridir. Nazım, nesir ve nazım-nesir karışık olarak telif ve tercüme ettiği kitaplarının sayısı otuzu bulmaktadır. 🔸 Divan edebiyatı, o güne kadar Türkçede örneği bulunmayan bazı Şark mesnevilerini Lâmiî'nin kaleminden tanımış ve yine onun yaptığı tercümeler sayesinde yeni konular edinmiştir. 🔸 Sanat gösterme endişesine fazla kapılmayan Lâmiî Çelebi, oluşturduğu nazım ve nesir dili sayesinde başta tasavvuf muhitleri olmak üzere ilmiye ve sanat ortamında haklı ve kalıcı bir şöhret kazanmıştır. 🔸 Şair, şiirlerinde düzyazının akıcılığını, güzelliğini yaydığı için Lami'i mahlasını almıştır. Lamiî Çelebi, çeşitli konularda manzum, mensur; tercüme, telif çok sayıda eser vermiştir. Araştırmalarda eserlerinin sayısı farklı olarak verilmektedir. 🔸 O, 55 yaşlarında yazdığı Şerefü'l-İnsân adlı eserinde bunların sayısının 24 olduğunu söyler ve şu şekilde sıralar: Şevâhidü'n-Nübüvve, Nefahatü'l-Üns, Risâle-i Tasavvuf, Hüsn ü Dil, Münâzara-i Bahâr u Şitâ, Şerh-i Dîbâce-i Gülistân, Münşe'ât-ı Makâtib, Hall-i Mu'ammâ-yı Mîr Hüseyn, Risâle-i 'Arûz, Menâkıb-ı Üveysü'l-Karânî, 'İbret-nâme, Risâle-i Usûl min-el-Fünûn, Mevlidü'r-Rasûl 'Aleyhi's-Selâm, Maktel-i İmâm Hüseyn, Salâmân u Absâl, Şem' ü Pervâne, Gûy u Çevgân, Ferhâd ile Şîrîn, Vâmık u 'Azrâ, Kıssa-i Evlâd-ı Câbir, Lugat-i Manzûme, Risâle-i Fâl, Şehr-engîz, Dîvân-ı Eş'âr. Sayıca oldukça fazla eser veren müellifin Şerefü'l-İnsân'la 25'e ulaşan eserlerine telif ve tercüme birkaç tane daha ilave ettiği bilinmektedir. Kerçi ẖâk etdi vücûdum ḥasret-i rûyuñ senüñ Micmer-i cânın yakaldan ʻışk odı ben ẖastenüñ Câna minnetdür ne nâvek kim urur yâ kaşlaruñ Berk-veş bir dem görünüp gizlenirsin ey perî Dem ururmuşsun hevâ-yı müşk-i zülfinden meger Eşigüñde baş komuşsun ol mehuñ ṣubh-ı ezel

Hiç gitmediği İstanbul’da şöhreti dillere destan şair: Lamiî Çelebi

Lamii Çelebi’nin hayatı