Herman Melville’in yolu neden İstanbul'a düştü?

Moby Dick isimli romanın yazarı Amerikalı Herman Melville'in yolu neden İstanbul'a düştü? Öncelikli hedefi neydi? Önyargılarla yaklaştığı İstanbul'a sonradan aşık olan yazar Melville'in İstanbul gezisinden anekdotlar... Dünya edebiyatının en önemli eserlerinden kabul edilen Moby Dick isimli romanın yazarı Amerikalı Herman Melville, 1819 yılında New York'ta dünyaya gelir. Babası, ardında yüklü bir miktarda borç bırakarak öldüğü için çok erken yaştan itibaren çeşitli işlerde çalışır. Önce Liverpool'a giden bir gemide, sonra balina avına çıkan bir gemide görev alır. Zorlu koşullara dayanamayıp birkaç arkadaşıyla gemiyi terk eder ve bir süre Typee yerlileri arasında yaşar. Otuz yaşlarında Amerika'ya döndüğünde, deniz seferlerinden tamamen soğumuştur ama yazacağı kitaplara da birçok malzeme toplamıştır. Başından geçenleri gerçekdışı öğelerle zenginleştirerek anlattığı Typee, Omoo ve tabi ki Moby Dick isimli romanları ülkede epey ses getirir. Melville, 1856 yılında Avrupa ve Doğu Akdeniz seyahatine çıkar. Bu gezi sırasında tuttuğu günlüğü Journal up thr Straits, October 11, 1856 – May 5, 1857 (Boğazlara Yolculuk) ismiyle 1935 yılında yayımlanır. Bu günlüğün bazı çarpıcı bölümleri, daha sonra Amerika'da basılan ve ticaret tutkusunun yozlaştırıldığı ülkesini anlatan kitabı, Kılık Değiştirmiş Dolandırıcı isimli kitabıyla benzerlikler taşır. Melville yolculuğu esnasında İstanbul'a da gelir. Liverpool'dan yola çıkan gemisi onu Cebelitarık ve Selanik üzerinden İstanbul'a getirir. Çok fazla kalmaz bu şehirde çünkü nihai hedefi İskenderiye'dir. İlk başta önyargılarla yaklaştığı İstanbul, onu kendine birkaç günde âşık eder. Köprünün ahşap kemerleri altından fırlayıveren kayıklar, tepecikleri bozulan karıncalar gibi oraya buraya dağılıyorlar. Her tarafta, bir örnek yapıda ve büyüklükte Türk tekneleri, hazırolda duran askerler gibi. Siyah İngiliz istimbotlarının direkleri. Köprüde rehber oğlanlar. Rum çocukları. Güzel yüzler. Canlı, geveze. Köprü korkuluğuna dayanıp usanmadan konuş konuşabildiğin kadar onlarla. Köprüden bakıldığında, büyük camiler kentin kubbeli tepeleri üzerine yapılmış makul olarak. Güzel görünüm veriyorlar. Çadırı daha da yayıyor duygusu uyandırıyor bu. Köprünün görünümü büyük bir maskeli balo izlenimi uyandırıyor insanda. Uçsuz bucaksız bir İran halısı serilmiş gibi. Ressam Banvard birkaç yüz mil uzanan bu insan kafilesini resmetmek isterdi eminim. Her türlü seyyar satıcı ve çerçi var. Başları üzerinde tatlı tepsileri taşıyanlar. Tek sıra halinde boyunlarında demir halkalarla yürüyen suçlular. Hamalların ayaklarında sarı terlikler. ''Arabalar.'' Uysallıkları ve incelikleriyle herhangi bir yaya kadar zararsız atlar. Köprüden geçti parası alınıyor. Köprü altından aniden çıkan görkemli paşa kayıkları bir beyin peşinden at sırtında Rum uşakları geliyordu. Bir subay gizli bir şeyler fısıldıyordu emir erine. Arkasında beyaz hizmetkârlarıyla debdebe içinde yürüyen bir haremağası gördüm. Müslüman zenciler. Köprü üzerinde şerbet satıcıları. Aylak aylak dolaşan bir Arap. Ya da uzun külahlı bir Gürcü. Askerler. Koyun sürüleri. Önlerinde koyun postuna bürünmüş çobanlar. Sırtlarında un çuvallarıyla peş peşe beygirler. Eşek kafileleri. Her taraftan Yusuf, Hasan, Hamid (Binbir Gece Masalları) sesleri duyuluyor. Köprünün sonunda bir cami var. Kapalıçarşı Camii avlusunda saç tıraşı yapılıyor. 'Az çok bir anlam saklıdır her şeyde. Her şeyi değerlendiren de bu anlamdır zaten.' İngiliz ve Hollanda asıllı bir ailenin oğlu olarak New York'ta doğdu. Babası iflas etti ve Herman Melville on iki yaşındayken öldü. On beş yaşında okulu bırakıp çalışmaya başladı. Sırayla bankada memurluk, işçilik, ağabeyinin dükkânında tezgâhtarlık, öğretmenlik yaptı. 1839'da Liverpool'a giden bir gemiye miço olarak bindi. Dönüşte Acushnet balina gemisiyle güney denizlerine açıldı. 18 ay sonra balina avcılığından ve kaptandan bunalıp, Markiz adalarında gemiden kaçtı. Yamyamların eline düştü, zorlukla yakasını kurtarabildi. Tahiti'de tarlalarda çalıştı, başka bir balina gemisiyle Honolulu'ya gidip, Amerikan ordusuna denizci eri yazıldı. 1844'te New York'a dönüp deneyimlerini kâğıda dökmeye başladı. Sonuç ona büyük ün sağlayacak beş eserdi: Typee, Omoo, Mardi, Redburn ve White Jacket. 1850'de üç yıl önce evlendiği eşiyle on üç yıl kalacağı Massachussets'deki çiftliğine yerleşti. En büyük eseri Moby Dick buradaki komşusu Nathaniel Hawthorne'a ithaf edilmiştir. Moby Dick'in yayımlanmasıyla azalmaya başlayan ünü, karmaşık metafizik romanı Pierre'le birlikte bütünüyle yok oldu. Genel ilgisizlik sonucu, yaşamını sürdürebilmek için öğretmen olarak iş aramaya başladı. Çabaları boşa çıkınca, 1863'te New York'a yerleşti, üç yıl sonra da Gümrük Müfettişliği görevine getirildi. On dokuz yıl boyunca bu görevde kaldı. Son yıllarını nasıl geçirdiği oldukça karanlıktır, ölümünden hiç söz edilmedi. 1920'lerde edebiyat öğrencileri tarafından yeniden bulgulandı ve bütün eserlerinin yeni baskıları birbirini izledi. 1930'lardan bu yana yalnızca denizci öyküleri anlatan büyük bir yazar olarak değil, ayrıca gerçekçi anlatımı ve zengin ritmik düzyazıyı ustalıkla kullanan keskin görüşlü bir sosyal eleştirmen ve filozof olarak anılmaktadır.