Goethe'nin İslam'a olan hayranlığı

Alman edebiyatçı Johann Wolfgang von Goethe, 28 Ağustos 1749 tarihinde, Frankfurt dünyaya geldi. Küçük yaşlardan itibaren, oldukça iyi ve kapsamlı bir eğitim gördü. Çocukluğundan itibaren bilimsel konuların yanında din eğitimi de alan Goethe; Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Latince, Yunanca dilleri de öğrendi. Goethe, evde kitap okumak için uzun zaman geçirdiği için babası tarafından ona 2000 ciltten oluşan bir kitaplık oluşturdu. Alman edebiyatının en önemli yazar ve şairi olan Goethe, hukuk okumasına rağmen edebiyat onun için avukatlıktan daha önemliydi. Ünlü yazar, kaleme aldığı Genç Werther'in Acıları, Clavigo ve Stella dramaları, Faust gibi eserleriyle ünlendi. Goethe'nin yaşadığı dönemde Avrupa'da İslam düşmanlığı hâkimdi. Leibniz gibi Hz. Peygamber'den övgüyle bahseden düşünürler olsa da Voltaire gibi tahkir edici eserler kaleme alan yazarlar bulunuyordu. Goethe, Kur'an ile hocasının vasıtasıyla tanıştı. O, Kur'an-ı Kerim'in bir 'dil harikası' olduğunu ilk defa hocası Herder'den duydu. Küçük yaşlardan itibaren bir din arayışında olan ünlü yazar, Kur'an-ı Kerim tefsirleri üzerinde çalışmalara başladı. Goethe, ilerleyen zamanlarda ise Hz. Muhammed(sav) için bir şiir yazdı. Her zaman Peygamber Efendimizin yüceliğinden bahseden Goethe, İslam düşmanlarından nefret etti. Daha çocukluğundan itibaren 'kalbinin iç dini' ile kilise arasında bir uyumsuzluk yaşadığını belirten yazar, Hristiyanlıktaki baba-oğul düşüncesini reddetti. İslamiyet'te onu etkileyen de tevhid yani Allah'tan başka varlık olmadığına inanma anlayışıydı. Ona göre İslam'ın asıl başarısı buydu. O bu düşüncesini söyle dile getirdi: 'İsa'nın kendisini tanrı sayan O'nun kutsal arzusunu yaraladı. Ve hakikat olan görülecekti. Muhammed bunu başardı. Sırf O, tek kavramı sayesinde bütün dünyayı dize getirdi. ' Hristiyanlıktaki doğuştan günahkar olma anlayışını reddeden Goethe, bu yüzden de dönemindeki dini çevrelerden dışlandı. Özellikle doğu uygarlığı ile ilgilenen bir tarihçi olan Josef von Hammer'in Kur'an çevirisini sürekli olarak okuyan Goethe, Almanya'da İslamiyet'e pozitif yaklaşan ilk edebiyatçıydı. Goethe hocası Herder'e yazdığı bir mektubunda çok daraldığını ve Kur'an'da yer alan ayetteki gibi dua ettiğini yazar. 'Musa'nın Kur'an'da dua ettiği gibi dua etmek istiyorum: Tanrım, göğsüme ferahlık ver.' Onun bu mektubu aslında Kur'an-ı Kerim'i ne kadar iyi tanıdığını gösterir. * 'Rabbim, benim göğsüme genişlik ver, işimi kolaylaştır; dilimden de şu düğümü çöz ki sözümü iyi anlasınlar.' Kur'an'a ve Peygamber Efendimize hayran olan Goethe, İslam düşmanlarına karşı da her zaman cephe aldı. Voltaire'in, Le fanatisme ou Mahomet le Prophète başlıklı tahkir edici ve düşmanca yazılmış trajediye karşı Goethe 'Hz. Muhammed'i asla bir sahtekâr olarak göremeyiz.' şeklinde cevap verdi. Ayrıca Voltaire'in bu aşağılamasından rahatsız olan Goethe, 'dürüstlükten uzak, tarafgir ve birçok kutsal konuyu çarpıtması' yüzünden ona olan nefretinin her geçen gün arttığını söyledi. George Sale'nin Kur'an çevirisini de okuyan yazar, 1772'de İslamiyet aleyhtarı bir önsözle yayımlanan Rahip Friedrich David Megerlin'in çevirisi hakkında bir eleştiri yazısı kaleme aldı. Çevirinin başarısız olduğunu, Kur'an'ın, yazılanlarda kıyaslanamayacak yüce fikirler taşıdığını belirtir. Ayrıca, Kur'an'ın hakkıyla bir çevirisi yapılabilmesi için keskin zekâlı, şair ruhlu bir çevirmenin Peygamber'in yaşadığı ortamda, onun ruh hali içinde okuyarak işe başlaması gerektiğini ifade eder. Kuran-ı Kerim çevirilerini sık sık okuyan Goethe, İslamiyet için şöyle der: 'Deliliktir her insanın kendi durumunda kendi özel fikrini övmesi! Eğer İslamiyet Allah'a teslim olmak ise, biz hepimiz Müslüman olarak yaşıyor ve ölüyoruz.' Ahmed Schmiede, 'Büyük İslam Hayranı J. W. Goethe' başlıklı makalesinde 'Büyük şairimiz, İslam'ı, yüce dağlardan fışkırıp düzlüklere inerken bütün diğer çayları, ırmakları bünyesinde birleştiren, devletler hanedanlar kuran, nihayet insanlığı ulu varlığın bağrına bastıran, durdurulmaz bir akıma benzetir.' şeklinde yorumlar. Nitekim Goethe, yetmiş yaşındayken Kur'an'ın indirildiği Kadir Gecesi'ni huşu içinde kutlamak istediğini açıkça söyledi. Kur'an'ın üslubu için 'kati, büyük, müthiş, yer yer gerçekten ulvidir' der. Hocası Herder'in vasıtasıyla tanıştığı İslamiyet'in heyecanı ile 23 yaşında iken Peygamber Efendimiz için bir şiir yazdı. Avrupa'nın, İslamiyet ve Hz. Muhammed aleyhinde olduğu bir devirde yazdığı 'Muhammed Kasidesi' isimli bu şiirle, İslamiyet'e karşı duyduğu sempatiyi belirtti. Sevinç sevinç berrak Goethe, İslam kültürüyle yetişen Müslümanlar hakkında hayranlığını dile getirmekten çekinmez. Müslümanlarla ilgili müstakil bir konuşmasında şöyle değerlendirmede bulur: 'Müslümanların eğitimlerine hangi doktrinlerle başladıkları gerçekten dikkate değer. Gençlere dinin temeli olarak, her şeyden önce şu kanaati aşılıyorlar: İnsanoğlunun başına gelenlerden hiçbiri yoktur ki, her şeyi düzenleyen, yüce bir kudretin eliyle, çok daha önceden alına yazılmış olmasın; böylece bu gençler bütün hayatları boyunca kendilerini koruyacak bir zırh kuşanmış oluyorlar; artık rahattırlar ve başka şeye de pek ihtiyaçları yoktur. Bundan sonra Müslümanlar felsefe öğretimine şu akideyle başlıyorlar: Aksi söylenemeyecek hiçbir şey yoktur. Gençlerin kafasını böyle işletiyorlar. Bunların okul vazifeleri, ileriye sürülen her iddiaya aykırı bir kanaat bulup ifade etmek esasına dayanıyor. Bunun neticesi olarak da gerek düşüncede gerek sözde büyük ustalık kazanıyorlar. Müslümanların bu felsefe sistemini hepimiz, gerek başkalarının gerek kendimizin fikir bakımından ne derece geliştiğimizi anlamak için pekâlâ bir ölçü olarak kullanabiliriz.' 'Hiç kimse Hz. Muhammed (sav) prensiplerinden bir adım ileri atamaz. Avrupa'ya nasip olan bütün başarılara rağmen bizim olan bütün kanunlarımız, İslam kültürüne nispetle eksiktir. Biz Avrupa milletleri medeni imkânlarımıza rağmen Hz. Muhammed'in (sav) son basamağına varmış olduğu merdivenin daha ilk basamağındayız. Şüphe yok ki hiç kimse bu yarışmada onu geçemeyecektir.' diyen Goethe Hz. Muhammed ve Kur'an-ı Kerim hakkında bir yazı da yazdı: 'Hz. Muhammed, Hareket noktamız şiirden çıkarak tekrar ona gelmek olduğu için, her şeyden önce yukarda adını zikrettiğimiz mümtaz şahıstan bahsetmek amacımıza uygun düşer. O, bir şair değil peygamber olarak görevlendirildiğini, hatta ona gelen ilahi kitap Kuran'ın okuma veya eğlence kitabi telakki edilmediğini ısrarla vurgulamıştır. Şair ve peygamber farkını şöyle açıklayabiliriz: Her ikisi de Allah'ın iradesiyle belirir. Şair kendisine verilen yeteneği dünyacı zevk, şöhret ve her şeyden önce konforlu bir hayat uğruna tüketir. O, çok yönlülüğü bulmak, düşünce yahut tasvirlerinde sınırsızlığa ulaşmak için bütün diğer amaçlarını terk eder. Peygamberin ise bir amacı vardır: O'na hizmette en sade araçlardan yararlanır. O herhangi bir sistemi bildirmek, belli ölçü etrafında yaratılmışları toplamak ister. O bunu dünyaya yaymakla görevlidir; bunun içinde sade olmaya mecburdur. Buna ters düşen çok yönlülük inanmaya değil, anlamaya yöneliktir. Kuran, surelerden meydana gelmiştir. İman ve küfür, izzet ve zillet gibi birbirinin karşıtıdır. Cennet müminlerin, cehennem inanmamışların yeridir. Bizi bazen korkutan, bazen müjdeleyen, hayrete düşüren, neticede ibadete çağıran bu fevkalade kitabın ana hatlarını, emir ve nehiyler, Yahudi ve Hıristiyanlarda da bulunan meşhur kıssalar, Allah'ı yüceltmenin her çeşididir, sık sık görülen sıfat ve zarf yinelemeleri teşkil eder. Bu kitabın her tarihçiye neden büyük bir araştırma görevi yüklediğini bir önemli şahsın ağzından dinleyelim: Arap yarımadasında günlük hayatlarını ekserisi din farklılıklarına rağmen bir arada yaşayan, çobansız ve rehbersiz, yönünü tayin edememiş bu topluluğun çoğunluğunu putperestler, geri kalanları Hıristiyanlar ve Yahudiler teşkil ediyordu; onlarda ilhada uğramıştı. O (Muhammed), sonsuz gücüyle her şeyi ve her an yaratan, ebedi rüyete sığmayan bir Allah'tan haber getirerek O'na ibadete çağırıyordu. Kuran'daki müteakip amaç, herkesi Allah'ın elçisine itaate yöneltmektir. Kuran'ın bir yönü de Allah'ın hak dinini ısrarla öne sürdüğü uyarmalar, müjde ve sakındırmalarla icabında maddi güçle de olsa yeryüzüne yaymayı gerektiriyordu. Neticede Kuran papa, prens ve tüm maddi güce sahip insanlarca tanınmasını öneriyordu. Muhammed öncesi zaman, cahiliye çağı adlandırılırsa ve hikmete dayalı Aydınlık Çağı'nın İslam'la başladığı kabul edilirse Müslümanlara gücenilemez. Kur'an'ın üslubu onun muhteva ve amacına uygun olarak sert, azametli, korku verici, yer yer çok yücedir. Ayetlerdeki anlamlar birbirlerini açıklar. Kuran'ın büyük gerçeği üzerine kimse hayret edemez. Onun karakter özelliği, geleneklere bağlılık ve bundan dolayı insanı tekrar içine kapatmak değil, aksine kendi dışına, şartsız bağımsızlığa yöneltmektir. Buna göre Muhammed kendisine engel olanları etkilemek istiyordu. O, Tevrat'ın nakillerini ve Allah'a mutlak imana, değişmez itaate ve keza İslam'a dayanan pederşahi ailelerin önemli hayat hikâyelerini menkıbelere çevirmeyi bilir. Bu menkıbeler ustaca detaylarla güven, itaat ve imanı içerir. Nuh, İbrahim, Yusuf kıssaları bu anlamda düşünülür ve değerlendirilirse onun mucizelere değer verdiği anlaşılır.' Batı dünyasının gelmiş geçmiş en büyük edibi ve Müslüman olup olmadığı hakkında tartışmaların hala devam eden Alman şair ve yazar Wolfgang von Goethe, 22 Mart 1832'de hayata veda etti. Son sözleri de 'Pencereyi açın, ışık daha çok girsin!' oldu. İslamiyet'ten ve Hz. Peygamber'den övgüyle bahseden diğer edipler de şunlardı: 'Leibniz, Tolstoy, Dostoyevski, Schimmel, Thomas Carlyle, Jane Pelo, Aleksi Lovazon, Eratsen, Masserman, Prof. Michael Hart Gibson, Prens Bismark, Shebol, Bernard Shaw, Lomartine.'

Goethe'nin İslam'a olan hayranlığı

GOETHE KİMDİR?