Ekrem Hakkı Ayverdi'nin "Osmanlı Mimarisi" eserinden alıntılar

💠 Osmanlı devri Türk mimari tarihi alanında yaptığı çalışmalar ve hizmetleriyle bilinen Ekrem Hakkı Ayverdi, bereketli ömründe Osmanlı devri Türk mimarisini karanlıktan aydınlığa çıkaran; milli kültür ve milli şuur ile birlikte, Osmanlı mimarisini merkeze alan fikir hayatı ile tanınan güzide bir şahsiyettir. 💠 Ayverdi'nin eserleri Osmanlı mimarisinin karanlıktan kurtulması noktasında önemli bir yere sahiptir. Osmanlı Türk mimarisini karanlıktan çıkaran ışık: Ekrem Hakkı Ayverdi 💠 Osmanlı'nın mimari eserlerinin arkasındaki derin ilmi ortaya çıkararak milletine ve köklü kültürüne karşı emsalsiz bir vefa örnekliği gösteren Ekrem Hakkı Ayverdi yaşamını, kubbenin altında taşları yerli yerine koymakla, sonrasında ise ecdad yadigarlarının kaydını tutmakla geçirir. 💠 Ayverdi, yıllar boyu hummalı çalışmaları sonucu kitaplarını, içindeki eşya, hat, tezhip, cilt, yazı aletlerini, işleme koleksiyonlarını ve evini, kendi kurmuş olduğu Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı'na bağışlar. Şehirlerle özdeşleşen tarihi mekanlar Ayverdi'nin 'Osmanlı Mimarisi' eserinden alıntılar👇 'Câmîler bahsine Bursa'daki Orhan Câmii ile başlanması îcâb etmekdedir. Fakat Orhan Câmii bile, o zamâna kadar, bütün İslâm memleketlerinde yapılanlardan esaslı bir fark, başka bir hüviyet gösterdiğinden, daha evvelki câmi şekillerini kısaca anlatmamız îcâb etmekdedir. Mâzîdekilerle Osmanlı eserleri arasında, müsliman ibâdetine değişmez sûrette girmiş olan, mihrab ve minberden başka, müşterek bir mîmârî unsur yok dense yanlış olmaz.' Ekrem Hakkı Ayverdi Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 'Osmanlı üslûbu ise, birden, bütün İslâm memleketlerinde olanlardan bambaşka, daha mütecânis ve yekpâre bir tarz ile işe başlamış ve Bursa'nın Orhan ve Hüdâvendigâr Câmîlerini yapmışdır. Bu tarz kolay bir inşâât usûlü teşkîl eylese de; sâhayı büyültmek ve büyük câmîler yapmak için elverişli değildir.' Ekrem Hakkı Ayverdi Mekke ve Medine'nin 140 yıllık tasvirleri 'Medîne-i Münevvere'deki ilk Mescid-i Nebî'den zamânımıza hiçbir şey kalmamışdır. Fakat basit bir cidar perdesiyle, hurma ağacından direklere oturan, belki de kısmî, bir çatıdan ibâret olduğu, minberin üç basamağı bulunduğu bilinmekdedir. Her ne kadar ilk binâ Hazret-i Ömer ve Osman tarafından büyütülüp, sâhasının aynı olmasına itinâ edilerek, direklerin kârgir ayağa tahvil edildiği mâlûm ise de, şimdiki şekil ve eb'âdına yakın olarak tamâmen yeniden inşâsı Hicret'in 86-91 seneleri arasında Emevîler'den El-Velîd zamânına rastlar. Mescid-i Nebî, Hâzret-i Peygamber'in kullandığı mahallerin yerinde bırakılması, Ravzâ-i Resâletpenâh'a girişlere riâyet edilmesi bakımından, husûsiyet arzeder.' Ekrem Hakkı Ayverdi Mekke ve Medine'nin 140 yıllık tasvirleri 'İlk kiliselerde, putperest mâbedlerini taklîden, güneşe yânî Şarka doğru olduğundan cenub ve şimal yüzleri uzun tarafı teşkîl ederdi. Müslümanlar bu kiliseleri câmie tahvîl edince, Sûriye'nin tam cenûba düşen kıblesine uydurmak için, mihrâbı o tarafdaki uzun kola yapmak mecbûriyetinde kaldılar ve tabîî saflar geniş oldu. Buna bakarak, ilk safın daha makbûl olduğu gibi bir kanâat, daha ilk zamanlarda, yerleşdi; halbuki böyle bir şey yokdur. Allah için bütün saflar birdir; geniş saf bir emrivâkîden doğmuşdur. Ammâ bu zan asırlar boyu da sürüb gitmekdedir.' Ekrem Hakkı Ayverdi İbn Haldun düşüncesinde coğrafya ve şehir 'Câmîlerin kiliselerden esaslı başkalığı, a) Bir müddet sonra mihrab mihverinin son birkaç gözünün kubbeli olması, b) Birçok câmîlerde bölme (nef) sayısının bazilikalarda mûtâd olan 3 yerine, 5, 10, hattâ daha fazla m iktarlara yükselmesi, c) Harim kısmı bazilikaya benzese de binânın havasını âdetâ değişdiren bir haremin, avlunun ilâvesi, bu sûretle hıristiyanlıkda cemâati kapalı yerde, papasın buyuruğu altında zaptetmek âdeti yerine, müslümanların Allah'ın huzûruna; tabiatın ortasına çıkarılması, d) Dört köşe çan kulelerine her ne kadar şeklen benzese de, ilk minârelere bile, insan çıkıp ezan okumasını te'mîn için muntazam merdivenler yapılmasıdır. ' Ekrem Hakkı Ayverdi Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi 'İslâmın ilk eserleri buna benzer olduğu için, o yolda devâm lâzımdır gibi, gayretkeş bir düşünce akla gelebilir. Dış görünüşleri hiç de güzel olmayan, ifâdeden mahrum, bu câmîlerin, eğer içleri hadden efzûn süse boğulmamış olsa idi ve eğer, Asr-ı Saâdet'in sâfiyeti, Mescid-i Nebî'nin sâdeliği devâm etse idi, bu mütâlâada bir hakikat payı olabilirdi. Fakat ezelî takdir hükmünü icrâ etmiş, cemiyetin ölçüleri değişip Müslümanlar ihtişam ve âlâyişe düşmüşler, tezyînât ile bu hislerini tatmin etdiklerinden, câmi harîmine başka bir câzibe ve ferahlık katacak bir şekil aramak da ellerinden gelemediği için o direk yığınıyla dolu plânı tatbikde devâm etmişlerdir. Zayıf bünyeler süse bir tahlisiye simidi gibi sarılırlar.' Ekrem Hakkı Ayverdi Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi 'Orhan Câmiini mîmârîmizin birinci kaynağı tahtına oturtmuştur. İhtişam da azamet de o günün küçük Osmanlı Devleti'nden beklenemezdi. Ammâ esrarlı bir tılsım ve güçden değil, içden taşan âbideleşmek iştiyâkının bu câmide maketi yapılmışdır. Hani çok cevvâl zekâlı çocuklara, büyümüş de küçülmüş derler; işte Orhan Câmii de Osmanlı mîmârîsinin ne olacağına peşin karar vermiş, bu esâsa vardıkdan sonra, yapıldığı zamânm imkânlarına göre kendini sınırlamasını bilmiş ve istikbâlin büyük ölçülerini devrin imkânlarına göre daraltıp küçülterek, bir asır daha beklemişdir; tekrarda fayda vardır: İşte Orhan Câmii.' Ekrem Hakkı Ayverdi Türkiye'de görülmesi gereken 15 antik kent 'Ayasofya Câmiinin hemen yanından başlayıp bütün Sarayburnu yarımadasını işgâl eden bu Fâtih Sarayı'nın bir nazîrinin bulumasma imkân var mıdır? Bir kere nerede vardır üç denizi kavrayan bir sâha? Böyle bir yer bulunacak ve oraya arâzinin îcâblarına en uygun tarzda bir saray yerleşdirmeyi insanoğlu başarmış olacak. Yeri de yapısı da Allah vergisi demekle şükran borcunu edâ etmek ancak kâbildir.' Ekrem Hakkı Ayverdi Karadeniz'in görmeniz gereken ahşap camileri... BURSA'DA YILDIRIM BAYEZID BEDESTANI 'Bedestan ihtiyâcı önce Osmanlılarca duyulmuş olmayabilir; muhakkak ki şehirlerde kıymetli malların saklanması ve satışı için bâzı binâlar olacakdır. Ammâ bu mîmârî nevi'nin Osmanlılar'da şimdiki şeklini aldığı ve gelişdiği hiç şüphe götürmez br hakîkatdir. Bunların ilki de Yıldırım Bâyezid tarafından yapılandır.' Ekrem Hakkı Ayverdi Osmanlı çeşme mimarisinin 5 eşsiz örneği BURSA'DA YEŞİL MEDRESE 'Osmanlı devrinde medreseler umûmiyet üzere tek katlıdır. Bu Yeşil Medrese çift kat olarak yapılmaya başlanmış, hattâ vakfiyesine 30 talebe için kaydı konduğuna göre, 30 höcre tasavvur edilmiş demekdir. Fakat Yeşil Câmi ve Dimetoka Câmii bahislerinde anlatıldığı üzere Çelebi Sultan Mehmed'in vefât etmesiyle üst kat yapılamadan kalmışdır. İki kat düşünüldüğü için alt katın yüksek düşmemesi lâzım gelirdi; bunun için de odalar kubbe yerine daha alçak olan tonozla örtülmüş, iki kata göre yüksek tutulan açık eyvanlı dershânenin yarısı sipsivri, boşlukta kalan bir vaziyet almışdır.' Ekrem Hakkı Ayverdi Mimarimizde geleneksel izler taşıyan 5 tarihi konak Osmanlılar diğer İslâm milletlerinden başka türlü ve mânâsına daha uygun câmîler yapmışlardır.Ammâ o merhaleye varmak için bir asırdan fazla çabalamışlardır; hem de ilk yapıları Orhan Câmiinde, varılması gaye olan tarz-ı hâllerin hemen hepsini keşfetdikleri hâlde. Ondan sonra hârici âmiller, ihtişam ve süs hevesleri yoldan saptırmış ve Fâtih Câmiini beklemek lâzım gelmişdir.' Ekrem Hakkı Ayverdi Mimar Sinan'ın 3 eseri '2.5 asırlık devirde birbirine değişmez bir isâbetle oturmayan unsur minârelerdir; aralarında hârikulâde olanlar vardır; ammâ bunu sağa, sola mı, yerden başlama mı, duvar üstüne mi konacakdır? Esas binâ'ya göre hadleri, kâmedleri ne olacakdır? Bunlar nihâî cevâbını bulmamışdır. Bunu bu devirde yapılan Üç Şerefeli'nin emsâli dünyâda bulunmayan minârelerine rağmen söylüyoruz. Çünkü onlar, binâyı ezecek dehşetde, çeki taşı büyüklüğünde birer pırlantadır. Minâre alnı secdeye varacak mü'minleri dâvet eder; vazifesi oraya kadardır. Asıl olan secdegâhdır; müezzin, imamı bastıramaz; minâre de câmii ezmemelidir.' Ekrem Hakkı Ayverdi Merhametin kuş evleriyle vücut bulduğu 8 mimari yapı İSTANBUL'DA FÂTİH CÂMİ 'Bir Bursa, bir Edirne tarzı vardır; bir de İstanbul Fâtih Câmiinin ilk yapısı. İstanbul'un ve sonra devletin bütün topraklarında yapılanların anası olmuşdur. Artık, o üç bu'da şâmil iç sahnın yekpâreliği, hâricin, dâhilin karşılıklı birbirine ayna olması, umûmî nisbetler, dolu ve boşlukların uygunluğu, satıh satıh, kademe kademe yükselmeler, beden duvarının kubbeye göre tutulması, Osmanlı mîmârîsinde süzülmüş, tortudan arınmış naslar gibi olacaktır. İstanbul'dakilerin hepsi de, Afyon'un Gedik Ahmed Paşa'sı, Amasya'nın, Edirne'nin Bâyezid'i, Selimiye'si, Üsküb'ün Mustafa Paşa'sı, hep bu usûle uymuşdur; öyle kalmışdır. Câmi büyük bir manzûmenin merkezidir. 108500 metrkare üzerine yapılan bu mîmârî toplulukda, her unsuru son derece güzel tevzî edilmiş olan manzûmede, bir büyük câmi, 16 medrese, bir şifâhâne, bir tâbhâne, ilk mekteb, kütübhâne, muvakkıthâne, imâret ve kervansaray vardır.' Ekrem Hakkı Ayverdi Sıra dışı mimarileriyle göz kamaştıran camiler Hacı Bayramı Veli Camii 'Hacı Bayram Câmii Ankara Kalesi'nin bir surunun hemen kenarma yapıldığı için, Karaoğlan'dan gelip Sur îçi'nden Dış Kapı'ya doğru inen yolu hem kesmemek, hem de binâyı küçültmemek için, birinci kat yolun üstüne taşırılmış ve altdan kemerli ve revaklı bir geçid yapılmışdır. Bu tarz umûmiyet itibariyle aynı zamanda binâya büyük bir hareket sağlamakdadır. Ahşab câmiin bir ev gibi sıcak hâli, ona değişik bir mânâ vermekdedir; âbidevi olmaktan ziyâde mûnislik. Tabiî çok direkli câmiler sahnın vahdetini silip götürdüğü için, aynı tasnife giremez. Çatılı Ankara câmîleri, bir ikisi hâriç, hep direksizdir. Dış manzaraları bir eve benzer. Yapıları kerpiçtendir. Fakat içerideki güzel tezyînât ve tatlılık insanı sarar. Hacı Bayram Câmii ise, dâhili letâfetinden başka, sırlı tuğla ile yapılmış, hareketli köşeler, çatı dalgalanmaları, dolu ve boşluk nisbetleri ile ayrıca hârîcî bir güzel manzaraya sâhiptir. Gayet hoş bir ahşap oyma minberi, bütün Ankara câmîlerinde olduğu gibi tavana kadar dayanan müzeyyen alçı mihrab, Ankara'dakilerin hep birbirine benzer mihrablarmın en gösterişli ve güzelidir. Bu câmiin bilhassa büyük tavanın göbeği, mahfilindeki tavan tezyînâtı son derece câzibdir. Câmiin XVIII. asırda tâmîr geçirdiği kitâbelerinden öğrenilmekdedir. Bir de 1930 sıralarında yapılan büyük tâmirde, kemerleri pencerelerle kapatılarak, geçid sâhası câmie ilâve olunmuş, 1969- 1976 senelerinde de şimâl tarafına oldukça büyük bir kısım eklenerek harîm daha da büyütülmüşdür. Câmiin bodrumunda Hacı Bayram Velî'nin ve üç halîfesinin çilehâneleri vardır. Türbe câmiden sonra inşâ edilmişdir, Ön cebhesi mermerdir. Nefîs kapısı Etnografya Müzesi'ndedir. Kalemleri çok güzeldir.' Ekrem Hakkı Ayverdi İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler EDİRNE'DE ÜÇ ŞEREFELİ CÂMİ 'Osmanlı mîmârîsinin dönüm noktası olan âbide budur. Araya araya kendini bulan ikinci bir dünyâ mîmârîsi yoktur. Osmanlı mimârîsinin başardığı bu hamlenin Üç Şerefeli Fâtihâsıdır. Vâkıâ Dimetoka'- daki Çelebi Câmiinde, dolu ve boşlukların nisbeti, pencere tevziâtı, aydınlatma ölçüsünün bulunmasıyle Fâtihâ'nın Besmelesi çekilmişdi; fakat 20 sene sonra bu dereceye varılacağını tahmin güçdür. Ammâ ne de olsa bu bir Fâtihâdır; bununla hıfz tamamlanmış ve hâfız olunmuş değildir. Hiç bir mîmârîde olmayan bir hassa Osmanlı'da vardır. O da her unsur, her parça bütünün bir âzâsı olacak, temelden balayıp zirveye çıkış esnâsında, diğerlerini bastıracak, gözden silecek bir nisbette olmayacakdır; şahika eserlerde bu elde edilmişdir. Burada ise henüz o kemâl aranmamalıdır. Ammâ bu eser yine de çok şey getirmiş, çok mes'elenin başlangıcını göstermişdir.' Ekrem Hakkı Ayverdi Mağrib mimarisine özgü İslami eserler 'Yeşil Câmi, bu kadar gösterişli ve bu yüzden herkes tarafından şaşkınlık içinde seyir ve temâşâ edilen, dillerde dolaşan bir binâ olmasa idi bu kadar sıkı bir tahlile tabî tutulur muydu? Böyle bir zahmete hâcet kalmayacağını okuyanların takdir edeceklerine eminiz. Gönül bu mertebe itinâ ile, emek ile yapılan bir eserin sarkan bir tarafı bulunmamasını diliyor. Bu hicran ile yazılmış satırların diğer bir sebebi de, Osmanlıların, istikbâlde o mîmârînin şâhikası câmîleri yapıncaya kadar. ne safhalardan geçtiklerini, avlayıcı tuzakları nasıl atladıklarını ve karşılarına böyle bir fettan çıkmış iken ona kapılmayıp kibar ve asîl dildâdelerinden vazgeçmediklerini göstermekdir. Yeşil Câmi o devrin, siyâsî ve rûhî buhranlarının doğurduğu ârızî bir mahsûldür. Sonu gelmemiş, zürriyet vermeden kalmışdır.' Ekrem Hakkı Ayverdi İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi 'Her şeyden evvel câmiin oturtuluşu arazîye tam uygun mudur? Bizce buna müsbet cevab vermek pek kâbil değildir. Binâya doğrudan doğruya sokakdan girilmez; arka tarafdan avlu yan duvar boyunca geçildikden sonra kapıya dönülür. Böyle yapılacağına câmi geriye çekilse, sokak önden geçirilse idi, şehir ve âbide daha kazançlı çıkardı.' Ekrem Hakkı Ayverdi Osmanlı'nın ilk mescidi: Kuyulu Mescid 'Biz ise, câmii bir kül olarak, kütle ve mimâri olarak anlatacak yerde. tersinden, sorgucu ele alarak bahse girmeyi zarûrî bulduk. Çünkü câmiin herşeyin üstünde tutulan yanının o olduğu derhâl sezilmekdedir. Şimdi sorguç nereye takılmışdır? Yerine oturmuş mudur? diye aramaktayız. Kavuk, kisve ile bunları taşıyan devletli tam bir kıvam ve uygunlukta olsaydı, mes'ele yoktu; sorguç, takı, gelir yerini bulur ve hepsi berâber bir kül, tek bir vücûd olurdu.' Ekrem Hakkı Ayverdi İslam beldelerinde şehir planlaması nasıl yapılırdı?

Ekrem Hakkı Ayverdi'nin "Osmanlı Mimarisi" eserinden alıntılar

Ekrem Hakkı Ayverdi kimdir?