Edebiyatımızda en güzel na'tlardan birini yazan Fehim-i Kadim

Nabi'nin çağdaşı 17. yüzyıl şairi Fehim'in asıl adı Mustafa'ydı. Kendisi 'Fehim' mahlasını kullanmış olsa da 19. yüzyıl başlarında yaşayan Süleyman Fehim Efendi ile karıştırılmaması için 'Fehim-i Kadim' şeklinde anılmaya başlandı. Halep asıllı olan babasının, İstanbul'da unculuk veya kurabiyecilik yapmasından ötürü 'Uncuzâde' diye de bilinirdi. Fehim'in doğum tarihi kaynaklara 1627 olarak geçmişti. Edebiyat tarihlerinde yer aldığı üzere Fehim, 'harika çocuk'tu. Fakat verilen bu doğum tarihine göre, 1640'ta ölen IV. Murad için yazdığı kaside şairin on iki on üç yaşlarına denk geliyordu. Bu yaşlarda böylesine bir kaside yazması pek mümkün görünmemekle beraber 1631'de yazdığı Şehrengiz göz önünde tutulduğunda, doğum tarihini daha önceki yıllara götürmek muhtemeldi. Tahsil hayatı hakkında kesin bilgi olmayan şairin, Arap kökenli bir aileye mensubiyetinden kaynaklı olarak Arapçayı çok iyi bildiği kaydedilmişti. Farsça istinsah ettiği Örfi-i Şirazi divanından ve şiirlerinden yola çıkarak Farsçayı da çok iyi bildiği anlaşılıyordu. Bir hayli kısa süren Fehim'in hayatı ne yazık ki talihsizlerle doluydu. Ünlü şair yaşadığı talihsizlikleri şiirlerine yansıttı. Fehim, çeşitli vilayetlerde katiplik yaptı. Bilhassa Mısır'a gitmeden evvel yazdığı şiirlerde talihsizliklerini dile getirirken bireysel yaşantısındaki sorunlar, şairin şiirine karamsar bir hava kattı. Mısır'a gitmeden önce Anadolu'da mevki sahiplerinin değer bilmezliklerinden, bu ülkenin kötülüğünden, buradan kurtulma arzusundan ve diğer şairlerden şikâyet eden Fehîm, Mısır'da Eyüp Paşa'nın maiyetindeyken de rahata kavuşmasına rağmen sıkılıp İstanbul'a duyduğu özlemi dile getirdi. Şair nerede olursa olsun tam manasıyla iç huzuruna kavuşamadı. Günler vatan hasretiyle gelip geçerken Fehim, çevresindekilerin olumsuz tepkilerine hedef oldu. Etrafındakilerin dedikoduları yüzünden gurbetten sıkıldığını belirtince Mısır Kalesi dizdarı Mehmed Ağa'nın sağladığı imkânlarla Mısır hazinesini İstanbul'a götüren bir kafileye katıldı. Kendi ifadesiyle 'Mısır zindanı'ndan kurtulup 'vatan-ı aslî' dediği İstanbul'a hareket etti. Fakat ne yazık ki ömrü sıkıntılarla geçen şair, İstanbul'a kavuşma arzusuna ulaşamadan sıtma veya veba sebebiyle Konya'da vefat etti. Ünlü seyyahımız Evliya Çelebi Fehim ile dost olduklarını ve şairin on yedi on sekiz yaşlarında divan tertip ettiğinden bahseder. Tezkirelerde yer aldığına göre bohem bir yaşantıya sahip olan Fehim, hoşsohbet, tok sözlü ve mustarip bir şairdi. Şiirlerinde mistik unsurlara da yer veren şair, 'ruz u şeb' redifli kaside, on iki imam için en hacimli şiirini yazdı. Mevlevilikle ilgili unsurların geniş yer tuttuğu Fehim'in şiirleri, söz ustalığının en canlı örnekleridir. Divan şiiri her ne kadar kalıplaşmış mazmunlarla örülüyse de önemli olan şairlerin kendisine has sesi yakalayabilmesidir. Bir divan şairi olarak Fehîm'in en büyük özelliği de kendine has bir üslûp sahibi olmasıdır. Divan şiirinde genellikle kalıplaşmış biçimde tasvir edilen çevreler bile şairin dizelerinde oldukça farklı, bir o kadar tabii şekilde yer alır. Bu durumda 17. yüzyılda hakim edebi akım olan sebk-i Hindî'nin yeni anlatım şekilleri ararken halk yaşayış ve söyleyişini şiire sokan ifade tarzının da tesiri vardır. Kendi iç dünyasını anlatan, dış dünyadan çok insanın iç dünyasını esas alan şair, sebk-i Hindî'nin divan edebiyatındaki ilk büyük temsilcilerindendir. Bu üslûbun bir başka özelliği olan söz sanatlarının yerine mâna sanatlarını tercih etme yolunu benimseyen Fehîm, şiirinde fazla sözden kaçınıp kısa ve dolgun söyleyişi tercih etmiş, aynı zamanda kafiye ve rediflerde de yenilikler ortaya koymuştur. Sebk-i Hindi: Divan şiirinde sanat ve anlam derinliğine dayanan üslûp akımı. Fehim, İran şairi Örfi'nin tesirinde kalarak yetişmiştir. Erken yaşta vefat etmesine rağmen Şeyh Galib başta olmak üzere edebiyatımızda Nâilî, Neşâtî, Vecdî, Tıflî, Fasîh, Sürûrî, Nâbî, Cevrî, Nahîfî, Nevres-i Kadîm, Enderunlu Vâsıf ve Nâmık Kemal gibi pek çok şairi etkilemiştir. Özellikle 'rûz u şeb' redifli na'tı, başta Neşâtî olmak üzere divan şiirinin en büyük na't şairi Nazîm, Şeyh Galib ve İzzet Molla tarafından tanzîr edilmiş ve yine de onun şiirine yaklaşamadıkları düşünülmüştür. Mihr ü meh kim devr iderler âlemi rûz u şeb 'Mihre düşmendür meger meh kim hilâl ü bedrden Fârigüz kayd-ı cihândan 'âşık-ı dîvâneyüz Havfumuzdan çeşm-i dilber gamzeyi eyler penâh Sâhir-i mu'ciz-kelâmuz şâ'ir-i şûhuz Fehîm

Edebiyatımızda en güzel na'tlardan birini yazan Fehim-i Kadim

FEHİM-İ KADİM'İN HAYATI