Edebi zekâsı, ince alaycılığı ve sıra dışı yaşantısıyla "Oscar Wilde"

Oscar Wilde; Baudelaire ve Mallarmé gibi öncülerle birlikte anıldı. Ama o yalnızca edebiyatıyla değil, sanat ve edebiyat üzerine eleştirileriyle de 20'nci yüzyıl avangardı üzerinde etkili oldu. En önde gelen eseri kuşkusuz hayatıydı. Zaten dehasını hayatına kattığını, eserlerine ise sadece yeteneğini koyduğunu söylerdi. Çarpıcı olduğu kadar komik söz oyunlarıyla örülü bir konuşma retoriği geliştirir. Kendine özgü özdeyişler, parlak nükteler, şaşırtıcı paradokslar üretirdi. 'Bir insan, ancak benliğindeki çelişkileri çözümleyip bunların arasında bir uyum sağlayınca olgunlaşır. Oysa Hesketh Pearson'a göre, Oscar Wilde çocuk kalmıştır. Daha doğrusu, kafası gelişmiş, hem de çok gelişmiş, ama ruhsal yapısı açısından on beş yaşlarında kalmıştır. Bu yüzden de, kılığı kıyafetiyle, söyledikleri sözlerle, hem yetişkinleri şaşırtmak, şoke etmek huyundan vazgeçmiyor; hem de yetişkinler tarafından sevilmek istiyordu.' Mine Urgan 16 Ekim 1854 Dublin doğumlu çağının en büyük yazarlarından biri olan Oscar Wilde, kültürlü ve varlıklı bir aile çevresinde Fransız mürebbiyelerden dil öğrenerek yetişti. Dublin'de Trinity College'ta okudu, 1874'te Oxford'a girdi. 1881 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti orada estetik üzerine bir dizi konferans verdi. İlk tiyatro oyunu Vera New York'ta sergilendi. Bir süre Paris'te yaşadı, orada Verlaine ve öbür sembolist şairlerle tanıştı. İngiltere'ye dönünce Mutlu Prens'i (1888) yazdı. Oscar Wilde, 1884 yılında Constance Lloyd'la evlendi. Wilde, İngiltere'de estetizmin ve 'sanat sanat içindir' hareketinin başlıca temsilcisi oldu. Fransa'ya sürgün olarak gitti. 30 Kasım 1900'de Paris'te bir otel odasında beyin iltihabı sonucu yaşama veda etti. Pere Lachaise Mezarlığı'nda gömüldü. Wilde, dehasını hayatına kattığını, eserlerine ise sadece yeteneğini koyduğunu söylerdi. Çarpıcı olduğu kadar komik söz oyunlarıyla örülü bir konuşma retoriği geliştirir. Kendine özgü özdeyişler, parlak nükteler, şaşırtıcı paradokslar üretirdi. Oscar Wilde hem iğneleyici zekâsı hem de ustaca gözleme dayalı toplumsal yorumlarıyla ünlüydü. Geç Viktorya döneminin en başarılı oyun yazarlarından biri olan Wilde, yetenekli bir klasikler uzmanıydı. Dublin, Trinity College'den Oxford Magdalen College için burs kazanan Wilde, çok geçmeden akademiden edebi dünyaya geçiş yaparak Londra'daki Estetik hareketin önde gelen şahsiyetlerinden biri oldu. Wilde, gözlerini hayata yumduğunda yaşadıklarına değil; eserlerine gömüldüğünü biliyordu. Yanlış bir çağda doğduğu ve bilinç düzeyi kendisinden düşük kişilerce yargılandığı davada attıkları iftiraların incittiği gururu ile sanatçı kişiliğinin önünde, şu an aynı insanlar eğiliyor. Oscar Wilde'in hayatı 30 Kasım 1900'de trajik bir şekilde sona erdi. Cenazesine sadece yedi kişi katılmıştı. Oysa sanat hayatının başında belirli bir üne ve saygınlığa kavuşan Oscar Wilde, başına kendisini cezaevlerine düşürecek, tüm parasını ve onurunu kaybettirecek felaket gelmeden önce oldukça kendinden emin, güçlü ve saygın bir edebiyatçı olarak hayatını sürdürüyordu. 'Tecrübe, hatalarımıza verdiğimiz addan ibarettir.' 'Yaşadığını yazan ile yazdığını yaşayanın bu şiirini çevirmekle iyi ettim, biliyorsun.' Oscar Wilde, Operet prodüktörü D'Oyly Carte'nin finanse ettiği başarılı bir Amerika turundan sonra üç ciltlik kısa öyküleri ve Dorian Gray'in Portresi ile ünlendi. Bu eser onun tek romanı oldu. Yazarın şöhreti son derece popüler toplumsal oyunlarıyla mühürlendi: Ciddi Olmanın Önemi, İdeal Bir Koca, Önemsiz Bir Kadın ve Leydi Windermere'in Hayranı… O dönemde 'değersiz ve ahlaka aykırı' bulunan eserin edebi değeri zamanla anlaşıldı ve Oscar Wilde'in zeki, alaycı bir üslupla döneminin katı ahlakçı tutumunu eleştiren önemli ve güçlü bir yapıta imza attığı görüşü öne çıktı. Sinemaya da uyarlanan 'Dorian Gray'in Portresi', şiir, oyun ve kısa öyküler kaleme almış Wilde'in yazdığı tek roman olarak edebiyat tarihindeki yerini aldı. Oscar Wilde'ın bu eserinin çevirisini yapan değerli şairlerimizden Özdemir Asaf, Reading Zindanı Baladı'nı 1968 yılında eşine böyle imzalar. Bu şiiri Ezel'i izleyenler yakın zamanda kaybettiğimiz değerli sanatçımız Tuncel Kurtiz'in sesinden hatırlayacaklardır. READİNG HAPİSHANESİ BALADI Reading kentinin hapishanesinde Yüz karası bir utanç çukuru var, Zavallı bir adam yatıyor orda; Alevin dişleri kemirmiş onu, Kavurucu bir örtüye sarmışlar Adı bile yazmıyor mezarında Kıyamet gününe kadar bırakın Huzur içinde yatsın uyusun Anlamı yok aptalca ağlamanın İç geçirmenin matem tutmanın Öldü, çünkü ölmesi gerekliydi Sevdiğini öldüren bu adamın Kulak verin sözlerime iyice Herkes öldürebilir sevdiğini Kimi bir bakışıyla yapar bunu Kimileri dalkavukça sözlerle; Korkaklar öpücük ile öldürür Yürekliler kılıç darbeleriyle Oyun, roman, hikâye, eleştiri ve şiir türlerinde yazan Oscar Wilde'nin en çok ünlenen eseri Dorian Grey'in Portresi'dir. Ayrıca Vera veya Nihilistler, Padova Düşesi, Lady Windermere'in Yelpazesi, Ehemmiyetsiz Bir Kadın, Salome, İdeal Bir Koca, Ciddi Olmanın Önemi, Kutsal Metres ve Bir Floransa Trajedisi isimlerinde tiyatro oyunları vardır. Ravenna, Şiirler, Sfenks, Mensur Şiirler ve Reading Zindanı Baladı isimlerinde şiir kitapları vardır. Kısa hikâyeleri Canterville Hayaleti ile Bay W. H.'nin Portesi dışında Mutlu Prens, Nar Evi, Zümrüdüanka ve Kaplumbağa gibi derlemeleri de olan Oscar Wilde'nin birkaç eserini inceliyoruz. Mutlu Prens (1888), Sosyalizmde İnsan Ruhu (1890), Yönelimler (1891), Dorian Gray'in Portresi (1891), Narlı Ev (1892), Lady Windermere'in Yelpazesi (1892), Ehemniyetsiz Bir Kadın (1893), Salomé (1893), İdeal Bir Koca (1895), Ciddi Olmanın Önemi Üzerine (1895). Özellikle bir genç adamın büyümesini, eğitimini, gelişimini, kendini ve inançlarını keşfetmesini işleyen Dorian Gray'in Portresi için Oscar Wilde, 'bir ruhun hikâyesi' demişti. Lord Henry ile Dorian'ın karşılıklı etkileşimleri kitabın eksenini oluşturuyor. Dorian'ın büyük sırrını, portredeki değişimi gören yalnızca Basil olur. Portreye odaklanan, sonsuz gençlik karşısında ruhunu satan ve ruhunun ölmüş olmasından korkan Dorian için kurtuluş var mıdır? Ve Oscar Wilde'ın dediği gibi, herkes Dorian Gray'da kendi günahını mı görecektir? Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Krallardan cücelere... Yıldızlardan çocuklara... Mutlu Prens adı altındaki masalların bu ikinci cildinde, Oscar Wilde'ın, insan yaşamına ve dünya düzenine yönelik duygu ve düşüncelerini, büyülü masal dünyasındaki karakterleri aracılığıyla keşfe çıkılıyor. Küçük Kral'ın, genç prenses İnfanta'nın ve onun soytarısı Cüce'nin, Yıldız Çocuk'un öyküsünü okurken, iyilik ve güzelliğin nerelerde gizlendiğini de fark etmiş olacaksınız. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Oscar Wilde (1854-1900): İrlandalı dâhi yazar, Victoria döneminde edebi zekâsı, ince alaycılığı ve sıra dışı yaşantısıyla 19. yüzyıl estetizm hareketinin Britanya'daki en tanınmış temsilcisi haline geldi. Şiir, öykü ve oyunlarının yanı sıra Dorian Gray'in Portresi adlı romanıyla ün kazandı. İlk kez 14 Şubat 1895'te Londra'daki St James Tiyatrosu'nda sahneye konan Maksat Samimiyet, 19. yüzyıl İngiliz tiyatrosunda nükte ve zekâya dayalı yeni komedi türünün en başarılı örneği kabul edildi. Oyun görünüşte önemsiz ayrıntılar üzerinde durmakla birlikte Victoria döneminin ikiyüzlülüğünü acımasızca sergiler. Oscar Wilde özgürlüğe kavuştuktan üç yıl sonra Paris'te yoksulluk içinde öldü. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. İlk olarak 1891'de yayımlanan Yalanın Yozlaşması'nda, üslubu artık olgunlaşmış bir Oscar Wilde'la karşılaşırız. Sanat, edebiyat, eleştiri ve toplum üzerine yazılmış bu denemelerde Wilde'ın meşhur nüktedanlığından ve büyük bilgi birikiminden izler bulacaksınız. Ona göre, eleştiri de aynı sanat gibi 'seçkin, çekici, güzel ve hayal gücüyle' dolu olmalıdır. 'İngiliz Estetik Hareketi'nin en önemli temsilcilerinden olan Wilde, Yalanın Yozlaşması'nda sanatın ahlâki amacı olması gerektiğini iddia eden eleştirmenlere karşı 'sanat, sanat içindir' anlayışını savunuyor ve sanatın ahlâki açıdan değil, estetik açıdan ele alınması gerektiğini öne sürüyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Önceki Türkçe çevirileri hakkında farklı eleştirilerle muhatap olan bu balad, bir deyişle manzum eser, başka bir deyişle uzun öykü, bir hapishanenin parmaklıkları ardında kurgulandı ve o kadar etkiliydi ki, önce Reading Zindanı'nı, sonra diğer zindanları ve dünyayı değiştirdi. Oscar Wilde'ın, bir deyişle mahkûm C. 3. 3.'ün, bambaşka bir deyişle İrlandalı -bu tek başına önemli bir sebep- ve dünyanın büyük ozanlarından birisinin aşka, korkuya, ölüme, açlığa, yalnızlığa ve insanlığın kaderine yazdığı devasa bir mektuptur. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Tarihsel Eleştirinin Doğuşu, bugün hâlâ hayranlıkla okuduğumuz Oscar Wilde'nin bir gençlik çalışması. Tarihçilerin ve edebiyatçıların aklın rehberliğinde neler yapabileceklerini gösteriyor Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Oscar Wilde'ın mizah duygusunu, yaratıcı gücünü ve toplumsal gerçekliğin güçlü eleştirisini mükemmel biçimde kaynaştırdığı Ciddi Olmanın Önemi, bir başyapıt olarak değerlendirilmektedir. Wilde, bu eserini 'saçmanın kusursuz mantığı'yla kaleme almıştır. Viktorya İngilteresinin toplumsal ikiyüzlülüğü, geleneksel toplumda bürünülen maskeler; aristokrat sınıfın ahlak anlayışı ve görenekleri, sahte kimlikler, gizli ilişkiler ve yapay bir nezaket anlayışı etrafında gelişen komik olaylar dizisi aracılığıyla eleştirilir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Çocuk edebiyatının şaheserlerinden Mutlu Prens, Oscar Wilde'ın sihirli kaleminden dökülen beş masaldan oluşuyor. Bir prens düşünün, yaşarken mutsuzluk nedir bilmeyen... Bir bülbül hayal edin, genç bir âşığın istediği gül için kendini feda eden... Bencil bir dev getirin gözünüzün önüne, bahçesinde çocukların oynamasını istemeyen... Vefalı bir dost, arkadaşı tarafından sürekli kandırılan, yine de akıllanmayan... Bir roket, kendisini dünyanın en olağanüstü havai fişeği sanan… Bu büyüleyici masallar, günümüzde hâlâ hem çocuklar hem de yetişkinler tarafından ilgiyle okunuyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Bu derlemedeki yazılarında, Oscar Wilde'ın modernist sanat ve edebiyat düşüncesi kadar, çevresine meydan okuyan hayatını da izleriz. Kitabın ilk yazısı 'Sanatçı Olarak Eleştirmen'de Wilde, bir sanat eserini yorumlamanın onu üretmekten daha yaratıcı bir etkinlik sayılması gerektiğini ve eleştirmenin en yetkin sanatçı olduğunu ileri sürer. 'Kalem ve Zehir'de sanatın ve sanatçının her türlü ahlakî yargıdan bağımsız olduğunu, 'Yalanın Gözden Düşüşü'nde ise sanatın doğayı ve hayatı değil, hayatın ve doğanın sanatı taklit ettiğini savunur; ona göre gerçekliğe bağlılık ilkesi sanatı adeta zehirler. Kitaptaki son metni 'Sosyalizm ve İnsan Ruhu'nda da Wilde, insanlığın diğerkâmlık ve hayırseverlik gibi erdem kisvesine bürünmüş iki sıkıcı yükten sosyalizm sayesinde kurtulabileceğini iddia eder. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. Oscar Wilde Bay W.H.'nin Portresi'ni 1895'te yayımladığında, Londra'daki düşmanlarına kendisini küçümsemeleri için gerekli her şeyi vermişti. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın.