Doğu ve Batı arasında kalmış bir Tanpınar karakteri: Hayri İrdal

'Fakat sıçrayabilmek, ufuk değiştirebilmek için dahi bir yere basmak lazım. Bu hüviyeti her millet mazisinden alıyor' 🔸 Tanpınar Batılılaşmayı, Batı'yı taklit etme, Batı'yla bütünleşme olarak değil, ulusal kültürün özgün tarihsel mirasını koruyarak, geçmişi, maziyi 'yeni' içinde yaşatarak gerçekleştirmek bir nevi sentez kurmak ister. Tanpınar bir yanıyla sentez isterken bir yanıyla da eskinin özlemini estetize eder. Ahmet Hamdi Tanpınar kimdir? Ahmet Hamdi Tanpınar'ın hayatı… 🔸 Tanpınar'ın ölümünden bir yıl önce yayımlanan 'Saatleri Ayarlama Enstirüsü', çocukluğu II. Abdülhamid devrinde geçmiş, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerini de yaşamış olan Hayri İrdal'ın hatıraları şeklinde kaleme alınmıştır. 🔸 Kitapta batılılaşma süreci içindeki toplumumuzda yaşanan ikiliğin değişik yansımaları ironik bir şekilde anlatılır. 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü' arada kalmış bir Türkiye'nin öyküsüdür. Romanda olumlu ve olumsuz yönleriyle hem geleneği hem de modernleşmeyi temsil eden tipler vardır. 🔸 Hayri İrdal önündeki 'eşiği' bir türlü aşamayan arada kalmış Türk aydınını temsil eder. Bir yönüyle bön bir yönüyle kurnaz bir tip olan Hayri İrdal üzerinden başta enstitü olmak üzere birçok dolaplar çeviren Halit Ayarcı ise daha çok aktif, kurnaz ve becerikli Cumhuriyet bürokratını temsil eder. İlginç bilgilerle Ahmet Hamdi Tanpınar 🔸 Romanda geçmişten gelenler, 'eski' zihniyete sahip karakterler ise Hayri irdal'ın ustası Muvakkit Nuri Efendi, Seyit Lütfullah, simya ile cıvadan altın yapmaya çalışan Aristidi Efendi, hısım akrabaları ve büyük konağı ile Abdüsselam Bey'dir. Bu karakterler modern dünyaya bir türlü ayak uyduramayan, yeni hayat şartları karşısında bocalayan insanlardır. 🔸 Romanda zıt karakterler arasında kalan Hayri İrdal ile birlikte aslında Türkiye'nin kısa hikayesini okuruz. Muvakkit Nuri Efendi geleneğin bilge tarafına işaret eder. Hayri İrdal çoğunlukla Muvakkit Nuri Efendi ile Halit Ayarcı arasında kalır. Ölümünden sonra müsveddelerinden düzenlenen Ahmet Hamdi Tanpınar eseri 🔸 Hayri İrdal'ın doğduğu günden itibaren en büyük sıkıntıları işsizlik ve fakirlik olmuştur. Kendini 'fakir bir adam' olarak tanımlar. 🔸 Hayatının ilk evresinde kendi mahallelerinde yaşayan kendi dünyalarından çıkmamış insanlar vardır. İkinci çevresi ise modernleşmek isteyen ancak bu donanıma sahip olmayan insanlardan oluşur. 🔸 Hayri İrdal'ın hayatında ilk muhitindeki kişiler olumlu ve olumsuz özellikleri ile ikiye ayrılır. Hayati konularda doğru tespitler yapan, insan üzerinde olumlu etkiler bırakan Muvakkit Nuri Efendi ile ilk eşi Emine olumlu özelliklere sahip 'gelenekçi' insanlardır. Emine, Hayri İrdal'a destek olan güçlü bir eştir. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mahur Beste romanından alıntılar 🔸 İrdal'ın hayatında geleneği temsil eden grubun olumsuz özelliklere sahip karakterleri de eski inanışlardan ve hurafelerden kurtulamamış 'tembel bir topluluktur'. 🔸 Geleneğe bağlı olumsuz özellikleri temsil eden ikinci grupta ise Seyit Lütfullah başta gelir. Seyit Lütfullah hurafenin ve ataletin temsilcisidir. Bu gruptaki ikinci karkater Aristidi Efendi'dir. Aristidi Efendi de kısa yoldan zengin olmanın yollarını arayan ve mucize bekleyen bir adamdır. 🔸 Hayri İrdal'ın ikinci muhitini Halit Ayarcı ve 'Saatler Ayarlama Enstitüsü'nde çalışan insanlar oluşturur. İrdal, Halit Ayarcı ile tanıştıktan sonra içinde bulunduğu fakirlik ve işsizlikten kurtularak yeni bir hayata adım atar. 🔸 İrdal'ın hayatındaki maddi değişim ona farklı bir bakış açısı da kazandırır. Meselelere 'üzerinden bir ağırlık kalkmış' şekilde bakar. Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde yeni işe başlayan Hayri İrdal'ın burada yapacağı bir iş yoktur. Enstitü çalışanların boş vakit geçirdikleri bir mekandır. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın yaşamına ışık tutan günlükleri 🔸Hayri İrdal 'gerçek bir iş yapmadığı' ve yer yer yalan söylemek zorunda kaldığı iş yerinde Halit Ayarcı'nın etkisiyle değişir. Kurumun 'yalan' olduğunu bilmesine rağmen hiç istemediği halde işini sürdürür...mecburiyetlere katlanarak 'mış' gibi yapar… 🔸İrdal'ın bocalayışında yenileşme dönemindeki Türkiye'nin bocalayışını görürüz. Bir yanda Batı'nın ve modern hayatın baskısı, yoksulluğu bulunurken diğer yanda gelenek ve alışkanlıklardan vazgeçememe duygusu ağır basar. Halit Ayarcı'dan önce fakir ama mutlu bir hayatı, Halit Ayarcı'dan sonra ise zengin ve mutsuz bir hayatı olmuştur. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın en sevilen 10 şiiri 🔸Tanpınar bizlere Hayri irdal ile Türk toplumunun yeniliklere ve yenileşmeye tepkisini anlatır. Hayri İrdal gariplikleriyle toplum dışına itilmiş ve arada kalmıştır. Durduğu eşikten ise topluma dışarıdan bakarak oradaki gariplikleri, tuhaflıkları ve yalanları daha iyi görür.