Deneme nedir? Deneme türüne dair okuma listesi...

◾ Deneme, yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan kişisel duygu ve düşüncelerini samimi bir üslupla anlattığı metinlere denir. ◾ 16. yüzyılda deneme kavramını ilk kez kullanan Montaigne'dir. Bu türde ilk yazıları Montaigne yazdı ve Essais adıyla yayımladı. ◾ Deneme, yazılması en zor; iddialı olmayan, ispat kaygısı taşımayan; temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir. ◾ Deneme, Türk edebiyatında Tanzimat sonrasında özellikle de Servet-i Fünûn döneminde karşımıza çıkar. Ancak asıl gelişmesini Cumhuriyet döneminde gerçekleştirir. Günümüzde deneme en sevilen türlerden biridir. ◾ Denemeler toplumsal konulardan daha çok kişisel konulara daha yakındır. Öğretici ve düşünsel yanı da vardır. Makale gibi düşünsel plânla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır. Yazarın anlattıklarını kanıtlama gibi bir zorunluluğu yoktur. Günlük konuşma dili, düşünce diline dönüştürülür. Bu nedenle her kesimden yığının kolayca ve rahatlıkla okuyabilmesi sağlanır. ◾ Modern anlamda deneme türü, Türk edebiyatında asıl olarak gazete ile birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. İlk özel gazete Tercümanı Ahval (1860)'in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuşlardır. ◾ Denemelerde yazar herhangi bir konudaki görüşlerini kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlatır. Deneme, kişinin kendi dışındaki varlıklarla herhangi bir konuda gerçek ya da hayalî olarak girdiği diyalogun ürünüdür. ◾ Denemeler tek bir konuyu rahat ve akıcı bir biçimde ele alan, çoğu kez yazarının kişisel bakış açısı ve deneyimini aktaran orta uzunluktaki edebî metinlerdir. Konuların kişisel bir anlayışla işlenmesi; çeşitli sanatçıların aynı konudaki değişik fikir, zevk ve inanışlarını yansıtması bakımından bu tür önemlidir. ◾ Denemeye özgü belirli bir konu yoktur. Konu özgürce seçilir. Her şey denemenin konusu olabilir. Yeter ki yazarın o konuda bir birikimi olsun. Ancak denemeler daha çok her devrin, her ulusun insanını ilgilendiren konularda yazılır. Denemelerde diğer fikir yazılarından farklı olarak aşk, dostluk, iyilik, güzellik, ahlak, sevinç, kültür, yiğitlik gibi soyut ama kalıcı ve evrensel konular işlenir. ◾ Denemenin amacı; okuyucuyu düşünmeye yöneltmek, hayatın gerçeklerini ortaya koymaktır. Denemelerde ele alınan konular, kesin sonuçlara bağlanmaz. Makalelerde ise bilgi vermek, bir fikri açıklamak ön plandadır. İşte deneme türüne dair okuma listesi... ◾ Nurullah Ataç'ın zevkle okuyacağınız bu denemeleri kırk yılı aşkın bir süre önce yazılmış; tazeliklerini, diriliklerini yitirmemişler. Eserde Ataç'ın coşkuyla ve inançla kaleme aldığı, sorgulamayı hiç bırakmadığı konular, eleştiri oklarını sakınmadan yönelttiği edebiyatçılar var. 'Hani aile içinde, yaşlı bekar amcalar vardır. Bir günleri bir günlerine pek uymaz. Neden hoşlanır, kimi sevmezler, kimi sever, neden hoşlanmazlar, belli olmaz. Ama yine de patavatsızlıklarına rağmen dürüsttürler, hırçınlıklarına rağmen candan. Hatta yolları beklenir. Yine çıkagelse de didişse, kavga etse, veriştirse diye varlıkları aranır.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Cemil Meriç'in hayatından kesitleri ve yaşamı boyunca elde ettiği deneyimlerini topladığı bu kitap, deneme türünün modern Türk edebiyatındaki önemli örneklerinden birini oluşturuyor. Yakın Türkiye tarihine ışık tutan kitap, yazarın deneyimleri ve yorumlamaları ile ustaca harmanlanıyor. ◾ Okurken derin düşüncelere kapılıp, yazarın tespit niteliğindeki tanımlamalarında kendinizi kaybedeceğiniz bu eser, Türkiye'nin geçmişindeki sağ-sol çatışmalarını anlamlandırma üzerine de bir kaynak oluşturuyor. Yazarın akıcı üslubu karşısında kayıtsız kalamayacağınız 'Bu Ülke' kitabı ile Cemil Meriç'i yakından tanıma fırsatı elde etmek mümkün. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Yedi Güzel Adam'dan biri olarak tanıdığımız Rasim Özdenören, düşünce dünyamıza derin izler bırakan yazarlarımızdan biridir. Özellikle de öykü alanındaki başarılı ürünleriyle edebiyatımızda önemli bir yer edinen Özdenören, çağımızın önemli sorunlarını işleyerek onlara çözüm bulmaya çalışır. Müslümanca Düşünme Üzerine Denemeler kitabından alıntılar ◾ Bu sorunlardan biri de insanın, toplumsal hayatı gibi düşünce hayatının da karmaşıklaştığı bir dünyada 'Müslümanca düşünme'nin imkân ve yöntemi ne olduğudur. Edebiyat ve özellikle öykü alanındaki başarılı ürünleriyle de tanınan Rasim Özdenören'in bu klasikleşmiş eserinde; insanın, toplumsal hayatı gibi düşünce hayatının da karmaşıklaştığı bir dünyada 'Müslümanca düşünme'nin imkan ve yöntemi nedir? ◾ İslam konusunda yeterli 'malumat'a sahip olmak, Müslümanca düşünmek için yeter mi? İslam'ın özü ve bütünüyle kaynaştırılamayan bilginin, düşünme etkinliğini oryantalist bakış açısına mahkum etmesi kaçınılmaz olmayacak mı? gibi sorulara cevap alınır. 'Doğmamış çocukların rızıkları yüzünden uykuların kaçtığı dünyada bir bozukluk olsa gerek.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Anlatımı güzelleştirmek, savunulan fikir ve düşünceyi daha etkili kalmak daha etkili kalmak üzere her dilde kalıplaşmış bazı sözler bulunur. Atasözleri, dua ve temenni cümlecikleri, sövgü ve ilençler, bilmece ve tekerlemeler... Bu tür kalıplaşmış sözler arasında, dilin bünyesinde en sık rastlanılanlar ise deyimdir. ◾ Dilin bünyesinde kalıplaşmış ve kökleşmiş olarak değişmeden kullanılan deyimler, hiç şüphe yok ki anlatıma canlılık ve güç katarlar. Bu sayede düşüncelerin ve olayların muhataba daha etkili biçimde yansıtıldığı bir gerçektir. İskender Pala'nın dilinden deyimlerin hikayeleri ◾ Bazı kişilerle ilgili anılar ve hikâyeler, tarihten alınmış olaylar, deyimlerin ortaya çıkış nedenleri arasında ön sıraları paylaşırlar. Bu bakımdan deyimlerin kaynaklarını arayıp bulmak, oldukça meşakkatli bir iştir. Bazen rastgele bir sayfada bazen bir dipnotta bazen de hiç ummadığınız bir el yazması sayfasında bir deyimin ortaya çıkış hikâyesiyle karşılaşmak mümkündür. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾Ahmet Rasim bir İstanbul yazarıdır. Ahmet Rasim'in İstanbul'u bu kadar içeriden ve ayrıntılı gözlemleyip aktarabilmiş olmasında yetişme ve yaşama biçiminin de doğrudan etkisi vardır. Sokakta, halkın içinde büyüyen Rasim, insana ve şehre ait gözlemlerini çocukluğundan son yıllarına kadar çok canlı tablolarla kaydetmiştir. ◾ Bir yandan çocukluk arkadaşları, aile çevresi, iş arkadaşları, girip çıktığı okullar, gazeteler, gezdiği mekânlar, semtler ile kendi özyaşamını aktarırken bir yandan da insanları, doğal dokusu, gelenekleri, idari yapısı ile dönemin istanbul'una dair önemli bilgiler bulabileceğimiz zengin bir doküman oluşturmuştur. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Ahmet Hâşim'in Frankfurt Seyahatnamesi, dilimizde yazılmış en güzel seyahat notlarından biridir. Okuyanın yolculuğa dair düşüncelerini derinden etkiler. Hâşim, daha Hitler iktidara gelmeden Almanya'ya bakıp şu yorumu yapmış bir şairdir: 'Almanya pembe ve büyük bir elmadır. Fakat içi kurtludur.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ İnsanlığın Yıldızının Parladığı Anlar, insanlık tarihine yön vermiş belirleyici anlar üstüne kısa denemelerden oluşuyor. Stefan Zweig, çevrelerindeki geçici koşulların dayattığı sınırları aşabilmiş Fatih Sultan Mehmed, Dostoyevski, Tolstoy gibi kişiliklerin benzersiz anlarını anlatıyor. En iyisi, kendisinden dinleyelim: ''Çağları aşan bir kararın bir tek takvime, bir tek saate, çoğu kez de yalnızca bir tek dakikaya sıkıştırıldığı trajik ve yazgıyı belirleyici anlara, bireylerin yaşamında ve tarihin akışı içinde çok ender rastlanır. Ben böyle anları İnsanlığın Yıldızının Parladığı Anlar diye adlandırdım; çünkü onlar, tıpkı yıldızlar gibi, hiç değişmeden geçmişin karanlığına ışık tutmaktadırlar... Olayları anlatırken, gerçekleri değiştirmedim, kendi katkılarımla renklendirip zenginleştirmedim. Çünkü tarih, kusursuzluğa ulaştığı böylesine eşsiz anlarda, kendisine yardım için uzatılan ellere gereksinim duymaz.'' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Bir anlatı ormanında gezinmek, oyunun çocuk için gördüğü işlevi görür. Çocuklar oyucak bebeklerle, tahtadan atlarla ya da uçurtmalarla, fiziksel yasaları ve bir gün ciddi olarak yerine getirecekleri eylemleri daha yakından tanımak için oynarlar. Umberto Eco'nun Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti'si, uluslararası saygınlığı olan yazar ve bilim insanlarının her yıl Harvard Üniversitesi'nde sundukları altı konferansın metinlerinden oluşuyor. Anlatı konusundaki kuramsal çalışmalarıyla da tanınan Eco karşımıza bu kez kuramcıdan çok, okur kimliğiyle çıkıyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ Haruki Murakami'den, bir tutku olarak koşmak ve bu tutkuyla terbiye edilen yazma eylemi üzerine eşsiz bir metin sizleri bekliyor. 'Biz roman yazmaya çalıştığımızda, insanlığın temelinde bulunan zehir gibi bir şeyi istemesek de çekip çıkarır, görünür kılarız. Yazarlar az çok bu zehre maruz kalır. Bu zehir işin içine girmediği sürece, gerçek anlamda yaratıcılık eylemi ortaya konulamaz çünkü (tuhaf bir benzetmeyle söyleyeceğim ama balonbalığının zehirli kısmının aynı zamanda en lezzetli kısmı olmasıyla tıpatıp benzeyen bir durum galiba). Ama gerçekten sağlıksız olan şeylerle uğraşmak için insan mümkün olduğunca sağlıklı olmak zorundadır. Bu, benim tezim. Yani sağlıksız bir ruh bile, yine sağlıklı bir vücuda gereksinim duyar. İşte bu yüzden, böyle biri sanatçı olamaz, dense bile ben koşmaya devam ediyorum.'' ◾ Koşmasaydım Yazamazdım, kendini 'utangaç biri' olarak tanımlayan yazarın belki de en kişisel kitabı. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın ◾ 16. yüzyıl Avrupası'nda, edebiyatçı kimliğinin ötesinde düşünce yapısıyla öne çıkan Montaigne, yaptığı tespitler ve ortaya koyduğu önermelerle, bugün dahi Avrupa'nın içine düştüğü karanlığa ışık tutmaya devam etmektedir. Sadece Avrupalılar için değil, 'ilkesellik' ve 'vicdan' kavramlarını yerli yerine oturtmak isteyen herkes için ışığından yararlanılacak bir düşünürdür. ◾ Avrupalıların coğrafi keşiflerle tanıdığı yeni uygarlıkları köleleştirme, yok sayma girişimlerine karşı çıkan Montaigne, ''barbar'' nitelendirmesini hiddetle eleştirdi. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın