Dede Korkut hikayelerinde sosyal hayat

Dede Korkut (Korkut Ata), Oğuz Türklerinin eski destanlarında yüceltip kutsallaştırılmış; bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen, kabile teşkilatını koruyan yarı-efsanevi bir bilgedir ve Türklerin en eski destanı olan Dede Korkut Kitabı'ndaki hikayelerin anlatıcısı ozandır. Tarihî kaynaklarda ve çeşitli Oğuz rivayetlerinde adı kimi zaman sadece 'Korkut', kimi zaman 'Korkut Ata' olarak geçer; Batı Türkçesinde 'Dede Korkut' olarak da anılır. Dede Korkut'un Oğuzların İslâm'ı kabul edişlerinden önceki dönemlerin bir kâhini (kam, baksı) olduğu, İslâmlaşma sürecinde kültürel değişime paralel olarak bir evliya kimliğine büründüğü düşünülür. Dede Korkut hikayelerinde Oğuzlar arasında hukuk kuralları yerine töre kuralları öne çıkarılır, sosyal hayat törenin benimsediği kurallara göre yönetilirdi. Töre Oğuzlarda oğul sahibi olmanın gerekliliğini Oğuz erkeklerinden istemiştir. Bu durum Dede Korkut hikayelerinde şu şekilde geçer: Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikayesinde Dirse Han çocuğu olmadığı için Han Bayındır tarafından aşağılanır. 'Kimin ki oğlu kızı yok; kara otağa kondurun, kara keçeyi altına serin, kara koyun yahnisinden önüne getirin, yerse yesin yemezse kalksın gitsin' cümlelerini kura Göçebe toplumlarda kurallar töre denilen sosyal hayat kurallarına göre düzenlenirdi. Töre kuralları sorgulanamaz, eleştirilmezdi. Oğuz beyleri çok gururlu kişilikleriyle görülür ve gururları uğruna sertliğe başvurabilirler. Dede Korkut'tan bu duruma örnek verecek olursak, Salur kazan'ın Evi (nin) Yağmalandığı Hikayesinde, Kazan'ın gururu ve karacuk Çoban'ı ağaca bağlaması ilgi çekicidir. Bey ile çoban arasındaki ilişkiyi göstermesi bakımından anlamlı bir olay örgüsüdür. Oğuz beylerinin gururlarının yüksek olduğu , Çoban'ın ava giden Kazan'a sitem etmesi, Kazan'ın Çoban'ın yardımını istemesinin Oğuzlar arasında doğu karşılanmayacağı motifleri dikkat çekicidir. Göçebe kültüre dayalı törelerde, törenin sağladığı otoritenin zaafa uğramaması için beylerin dışındaki Han, mahkeme yerine kendi iradesiyle katı ve sert cezalar uygulamaktaydı. İç Oğuza Dış Oğuz(un) Asi Olup Beyrek('in) Öldüğü Hikayesinde İç Oğuzların en başında bulunan ve beylerin bağlı bulunduğu Salur Han, Dış Oğuz'a haber vermeden İç Oğuza evini yağmalatır. Dış Oğuz'un başında bulunan dayısı Aruz bu duruma isyan eder, Kazan isyan olup olmadığını öğrenmek için arabulucular göndermiş olsa da Aruz ikna olmaz ve Beyrek'i gereksiz yere öldürür. Hikayede Kazan'ın kendisi uğruna can veren Beyrek'in intikamını almak için, ihanet eden dayısı Aruz'u öldürmesi, isyan eden Aruz'a karşı çıkamayan Dış Oğuz beylerinin Aruz'un ölümü üzerine de bu kez bağışlanmalarını isteyenleri affetmesi hep otoriteyi sağlamak adına yapılan cezai işlemlerdir. Oğuzlar arasında kız ve erkek delikanlıların atlarıyla yarıştıkları, ok atıp güreştikleri anlatılır. Göçebe bozkır kültürünün bir yansıması olarak bazı kızların erkek delikanlılar gibi yetiştirilmeleri kadınların sert hayat şartlarına direncini göstermesi bakımından önemli bir göstergesidir: Bay Büre Oğlu Bamsı Beyrek Hikayesi'nde, Bamsı Beyrek'in ad almasının sevinci ile artık adını alıp bey olma sıfatını kazanması üzerine ava çıkar. Bir geyiği kovalarken bir otağa gelir, orada bulunan Kısıca Yenge'ye otağın kimin olduğunu sorunca aldığı cevap beşik kertmesi Banı Çiçek'in otağı olup olmadığını öğrenir. Otağda Banı Çiçek onun Bamsı Beyrek olup olmadığını test etmek için atıyla yarışırlar, ok atarlar, güreşirler, hepsinde de Bamsı Beyrek Banı Çiçek'i geçer. Bamsı yüzük takarak Banı Çiçek ile nişanlanır. Oğuzlar arasında ok atma bir savaş becerisinin ötesinde sosyal hayatta özellikle düğünlerde de uygulanan töreydi. Damat adayı okunu atar okun düştüğü yere düğün çadırını dikerdi. Bay Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek Hikayesi'nde Beyrek'in düğün çadırı bu töre gereği onun tarafından attığı ok ile belirlenmiştir: 'Oğuz zamanında, bir yiğit evlenecek olsa ok otardı. Oku nereye düşse, düştüğü yere düğün çadırını dikerdi. Beyrek de okunu attı, düştüğü yere düğün çadırını kurdurdu. Sözlüsünden, ergenlik bir kırmızı kaftan geldi. Beyrek giydi.' Oğuzların savaşlarda kahramanları güçlerinin azaldığı zor anlarında cesaretlendirmek için tezahüratı andıran bir şekilde koro halinde teşvik edici, kışkırtıcı cümleler içeren söylemlerde bulundukları hikayelerden anlaşılmaktadır. Hikayelerde yine töre olarak savaşan yiğitleri savaş esnasında yüreklendirmek ve cesaretlerini artırmak için borular öter, davullar gümbür gümbür çalınır. Oğuz Beylerinin savaş törelerinde son derece belirlenmiş töre kuralları vardır. Abdest alınır, namaz kılınır, ölenler şehittir, kaçanlar kovalanmaz, aman dileyenler öldürülmez, zaferden sonra kendilerini karşılamak üzere müjdeci gönderirler, ganimetler paylaşılır: Kazan Bey Oğlu Uruz Bey'in Tutsak Olduğu Hikayesi'nde Kazan'ın ailesini kurtarmak üzere kafirin mekanına gelen Oğuz beyleri, temiz sudan abdest alırlar, iki rekat namaz kılarlar, 'adı güzel Muhammed'e salavat getirirler.' Savaşa girerler, kıyamet gibi savaş olur. Dış Oğuz beyleri sağdan ve soldan yüklenir, (...) On iki bin kafiri kılıçtan geçirirler, beş yüz Oğuz şehit düşer, kaçanlar kovalanmaz, aman dileyen öldürülmez, Oğuz beyleri ganimetleri alırlar. Yedi gün yedi gece yeme içme olur. Kırk tane kul, kırk cariye oğlu Uruz'un başına azat edilir. Kahraman koç yiğitlere çok ülke verir, şalvar, cübbe, çuha verir.

Dede Korkut hikayelerinde sosyal hayat

Dede Korkut kimdir?