Çok yönlü bir şair portresi: Mehmet Akif Ersoy

📌Edebiyat ve fikir dünyamızın zirvesine yerleştirdiğimiz, çok kıymetli bir şairimiz o: Mehmet Akif Ersoy… Milli şairimiz gerek şahsi hayatı gerek eserleriyle döneminde ve sonrasında 'merkez' konumunda yer aldı. Hakkında yüzlerce eser, makale ve deneme kaleme alınan Mehmet Akif için neredeyse söylenmemiş bir söz kalmadı diyebiliriz. ➡ Mehmet Akif söz konusu edildiğinde şair hakkında az çok hepimizin bir düşüncesi vardır. Peki, bir dönemin ruhunu en iyi yansıtan İstiklal şairi ve onun düşünce dünyasını ne kadar iyi tanıyor ve anlıyoruz? Mehmet Akif Ersoy kimdir? ➡Muhit Kitap'tan çıkan Mustafa Özçelik'in 'Bir Hisli Yürek Mehmet Akif Ersoy' eseri, Akif'i ne kadar iyi tanıdığımız ve anladığımıza değiniyor... 📌2021'in İstiklal Marşı Yılı ilan edilmesi, Akif üzerine çıkan eserlerin değerlerini de artırıyor elbette. Fakat Özçelik'in kitapta önemle üzerinde durduğu bir husus var ki bizi, oldukça çarpıcı ve önemli bir soruyla baş başa bırakıyor: Akif yalnızca İstiklal Marşı ve Çanakkale Şehitleri şiirlerinden mi ibaret? Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız 📌Edebiyatımızda iz bırakan ünlü şairler çoğunlukla bir veya birkaç şiir ekseninde hatırlanır. Necip Fazıl'ın 'Kaldırımlar', Cahit Sıtkı Tarancı'nın 'Yaş Otuz Beş', Yahya Kemal'in 'Sessiz Gemi' şiirleri buna verilebilecek örneklerden... Bu şiirler şairleriyle özdeşleştirilse de kimi zaman şairlerin diğer şiirlerini, eserlerini ve hatta kişiliklerini gölgede bırakır. Önünüzdeki mükemmel bir örneğin varlığı, şairin 'etraflıca' tanınmasını önleyebilir. 📌Bir milletin ruhunu ve milli hafızasını dizelerine nakış nakış işleyen Akif, yalnızca İstiklal Marşı'yla özdeşleştirilmiş gibidir. Oysa Özçelik'e göre; 'Akif'in portresi, bu sınırlı tanımların ifade edemeyeceği kadar geniş bir aydın portresidir. Onu anlamak ve değerlendirmek konusunda İstiklal Marşı bir sonuçtur sadece.' ➡ O, marşın gerisinde yaşadığı dönemi çok iyi tahlil edip eserlerine yansıtan bir aydın ve şair, hayatını İslam mücadelesine adayan bir ruh, ailesine ve çocuklarına çok bağlı bir baba olarak çıkar karşımıza... Özçelik, Akif'i tüm bu yönleriyle okura tanıtmak için eline kalemi almış ve bizi Milli şairimizin yaşamına doğru bir solukta okunup özümsenebilecek kısa bir yolculuğa çıkarmıştır. Safahat'a edebiyat çevrelerince uygulanan 'boykot' ➡Özçelik, kitabına Akif'in 'Oku, şâyed sana bir hisli yürek lâzımsa/ Oku, zîrâ onu yazdım, iki söz yazdımsa' şiiriyle başlıyor. 29 ayrı başlıktan oluşan kitapta Akif'in yetiştiği ortamdan öğrencilik hayatına, memuriyet yıllarından Milli Mücadele dönemine, edebiyat anlayışından fikir dünyasına ve eserlerinden Mısır yıllarına kadar birçok ayrıntı yer alıyor. 📌Öncelikle Akif'i ve eserlerini anlayabilmek için elbette şairin fikir dünyasına aşina olmak ve dönemindeki fikir cereyanlarına göz atmak gerekir. Hiçbir sanatçı döneminin koşullarından bağımsız var olmaz. Özçelik bu düşüncelerle kitapta ilk olarak, Akif'in yaşadığı çevreye ve Osmanlı'nın içinde bulunduğu süreçlere değinmiş. 📌Akif'in, birçok fikri cereyanın hüküm sürdüğü o dönemlerde, kendi sesini bularak bir fikir külliyatı olan Safahat'ı nasıl ortaya koyduğunu saptamak önemlidir. Safahat kitabını okumak için tıklayınız 📌Mehmet Akif'in içinde yetiştiği koşullarda yalnızca Osmanlı toprakları değil bütün dünya büyük bir değişim içindeydi. Abdülaziz döneminde doğan şair, Osmanlı'nın bu değişim dönemlerinde yaşamını sürdürdü. 1700'lü yıllardan itibaren durumların düzeltilmesi için birtakım teşebbüslerde bulunan Osmanlı'da, Islahat ve Tanzimat fermanları yayımlanmıştı. Bunun yanında Osmanlı topraklarında Batıcılık, Türkçülük ve İslamcılık olarak da birtakım fikir cereyanları ortaya çıkmaya başlamıştı. 📌İslamcılık düşüncesine mensup olan Akif, bu uğurda büyük mücadeleler verdi. Yalnızca İslam'a sarılarak kurtuluşa erişilebileceğini savundu. Özçelik'in ifade ettiğine göre Akif, yalnızca şair vasfıyla değil, inanmış bir aydın portresiyle bu fikir akımının içerisinde yer alıyordu. Özçelik, kitabının başlangıcında Akif'in nasıl bir ortamda ve süreçte yaşadığına kısaca değinerek geniş bir perspektifle Akif'e bakabilmemizi sağlamıştır. 'Eğer çiğnenmemek isterlerse seylab-ı eyyama, 📌İnsan yetiştiği çevrenin etkisinde kalarak kendisine bir yaşam ve karakter inşa eder. Akif'i Akif yapan, çocukluğunda ailesinden aldığı terbiye ve eğitim; bunun yanında Fatih'te yetiştiği çevreydi. Özçelik kitapta bu durumu; 'Mahallenin henüz kaybolmayan değerleriyle evin değerleri birbirleriyle bütünüyle çatışmadığı için bu iki ortam yani ev ve mahalle Akif'in şahsiyet oluşumunda oldukça tesirli olacaktı.' şeklinde açıklar. 📌Özçelik Akif'in öğrencilik yıllarında da aynı atmosferi soluduğunu, babasının entelektüel bakış açısı ile hem geleneksel hem de modern bir eğitim aldığını aktarıyordu. Nitekim Akif'in Fransızca öğrenmesi, güreş, koşu ve yüzme gibi sporlarla ilgilenmesi de bu yılların ürünüydü. ➡Özçelik eserinde Akif'in yaşamına dair pek çok ayrıntıyı döneminin koşulları ekseninde irdeleyerek okuyucuya sunuyor. Bu da Akif hakkında boşlukta kalan pek çok ayrıntının tamamlanabilmesine olanak tanıyor. 📌Özçelik, Akif'in hayatı, şahsiyeti ve edebi kişiliği arasında Akif Üzerine Düşünmek isimli ayrı bir başlık açmış, Akif'i Türk milleti nezdinde farklı kılan özelliklerini tanıtan anlamlı bir bakış açısı sunmuş. 📌İlk mesele elbette Akif'in İstiklal Marşı ve Çanakkale Şehitleri gibi toplumun her kesimini yakından ilgilendiren ve büyük etkiler uyandıran hadiseleri destanlaştırmasıdır. Akif, memleketin en zor yıllarında birçok aydının aksine kalemine sarılmış gerek edebi gerekse fikri birçok eser vermişti. Milleti için sunduğu çözüm önerileri, Batı'dan devşirme değil bizzat bu topraklar için hazırlanmış özel 'reçeteler'di. Samimiyeti hem davasında hem de eserlerindeydi. Bu sebeple kendisinin de ifade ettiği gibi: 'Bir yığın söz ki, samîmiyyeti ancak hüneri'ydi... ➡Özçelik, bu düşüncelere ek olarak Akif'in eserlerinden bağımsız bir şekilde oluşmayan şahsiyetinin altını çiziyor: 'Asıl ve en önemli sebep ise şahsiyeti idi. Çünkü şahsiyet olmadan diğerleri çok da anlam taşımaz. Taşımadığı da pek çok şair örneğinde görülmüştür zaten. Bu yüzden Akif'i şairler arasında çok özel kılan ve şahsiyeti bence onun en çok konuşulması ve anlaşılması gereken tarafı olmalıdır. ' Nitekim Akif, şahsiyeti, eserleri, fikirleri ve inandığı değerlerle bir bütündür. Mehmet Akif'in bestelenen şiirleri 📌Yaşamı boyunca birçok makale, deneme yazmış olsa da Akif denilince akla ilk olarak şairliği ve şiirleri gelir. 📌Batı tesiri altına giren edebiyatımızda Akif, sesiyle var olabilen bir sanatçıydı. Klasik şiirin bütün inceliklerine ve anlam dünyasına aşinaydı. Aynı zamanda döneminin edebiyatına da hakim olan Akif, entelektüel birikimi sayesinde devrinde özgün bir edebiyat oluşturmayı başardı. 📌Geç sayılabilecek yaşlarda şiirlerini yayımlayan Akif, aslında şiir yazmaya erken yaşlarda başlamıştı. Özçelik, Akif'in asıl şiir kimliğini Meşrutiyet'ten sonra bulduğunu söyler. Bu dönemden sonra 'Milli şair, İslam şairi' özelliğini kazandığını ifade eder. ➡ Özçelik kitabında şairin edebi anlayışına özelde ise sanatındaki gerçekçi tutumuna değinir. Özçelik'e göre edebiyatımız Akif'le beraber 'milli, hakiki ve insani' bir anlayışına yönelmiştir. Nitekim Akif'in; 'Kendimi milletimin huzurunda gördüğüm günden beri sanattan ziyade cemiyeti düşünmek istedim.' ifadeleri bu durumu açıklar niteliktedir. ➡ Akif'in şiirinin başarısı gerçekçilik ve samimiyeti en saf biçimde vermesinden kaynaklandığı düşünülür. Sezai Karakoç, Akif'in şiirini; 'Türk edebiyatında, Akif kadar, hayatı şiire ve şiiri hayata sokmuş şair yoktur.' ifadeleriyle tanımlar. 📌Akif'in şiirindeki realist unsurlar, sanat gayesinin bir tezahürü olarak karşımıza çıkar. Peki, Batı menşeli bir akım olan realizmle Akif'in yapmak istediği yalnızca gerçeğe en yakın tasvirleri sunmak mıydı? Realizmin ilkeleriyle örtüşen ve söz gelimi bu akımın mottosu sayılan Stendhal'ın 'Roman, yol boyunca sokağa tutulan bir aynadır.' cümlesiyle, Akif'in şiir gayesinin ne kadar örtüştüğüne bakmak gerekir. ➡Akif'in şiirinde yapmak istediği yalnızca kuru bir 'aynılık' vermek değildi. Akif, büyük bir hakikatin peşindeydi, işte şiiri de bu hakikati en doğru biçimde vermeliydi. Bu sebeple; 'Sözüm odun gibi olsun hakikat olsun tek...' dizesini kaleme aldı. Akif'in şiiri bir hakikat terennümüydü. İçerisinde yalnızca gerçekçi tasvirleri barındıran sığ bir realizm anlayışıyla örülü değildi. 📌Yazar Özçelik'in önemle üzerinde durduğu mevzulardan biri Akif'in düşünce dünyasıdır. Özçelik'e göre; 'Safahat bir şiir kitabı olmakla beraber, daha çok fikirler külliyatıdır.' 📌Özçelik, Akif'in Düşünce Dünyası ismiyle açtığı ayrı başlıkta şairin İslamcılık fikri eksenindeki görüşlerine yer verir. İlk etapta İslamcılık hakkında okura fikir sunan Özçelik, sonrasında Osmanlı'nın içinde bulunduğu zor koşullarına dair Akif'in düşüncelerini aktarır. 📌Akif ve onun gibi düşünen aydınlar, İslamcılık akımı bağlamında geride kalmamızın sebebini İslam'da değil bilakis İslam'dan uzaklaşmada buldular. Osmanlı'nın içine düştüğü felaket Kur'an-ı Kerim'den ve sahih İslam kaynaklarından uzaklaşmaktı... 📌Özçelik'in ifade ettiğine göre Akif ve arkadaşları; 'Batıcılara cevap olarak Müslümanlığın ilerlemeye mani olmadığı fikrini temellendirdiler. Osmanlı için bir tehdit oluşturmaması amacıyla fırkacılığa ve kavmiyetçiliğe karşı çıktılar.' ➡ Ortak bir İslam çatısı altında toplanmayı ön gören Akif, toplumları ayrıştıran ve tehdide dönüşen kavmiyetçilik fikrine kesinlikle karşı çıktı. Sırat-ı Müstakim dergisinde yayımlanan şiirlerinde ve yazılarında bu konuyu işleyen Akif, İslam düşünürlerinden tercümeler yaptı. İşte Akif, Osmanlı'nın zor yıllarında İslam'ın tek çare olduğunu düşünerek kalemine iyice sarıldı ve bu fikri için büyük mücadeleler verdi. Sezai Karakoç'un gözünden Mehmet Akif'in şiiri 📌Kur'an'ı şiirlerinin asıl kaynağı haline getiren Akif, şahsi hayatında Kur'an merkezli bir yaşamı ön görüyordu. Bu sebeple çağının problemlerine Kur'an-ı Kerim'e sarılarak çözümler üretmeye çalıştı. 📌Nitekim Akif'in yaşadığı dönemlerde de toplum, birtakım hurafe ve bidatlere bulaşmıştı. Akif böyle bir ortamda çözümü, Kur'an-ı Kerim'e ve sahih kaynaklara eğilmekte buluyordu. Bu konu bağlamında da Akif'in; 'Doğrudan doğruya Kur'an'dan alıp ilhamı/ Asrın idrakine söyletmeliyiz İslamı...' dizeleri büyük önem arz etti. 📌Akif'in; 'Asrın idrakine İslam'ı söyletmek...' ifadesindeki kastı, bu dünyayı tamamen öteleyen düşünce anlayışına bir tepkiydi. Ünlü şaire göre din, içinde bulunduğumuz dünyaya cevap vermeli, hayatımızın her alanında bize yol gösterecek bir konumda olmalıdır. Müslümanca yaşamak, dini, dünya hayatıyla bütünleştirmekle gerçekleşir. Bu noktada geleneklere sorgulamadan körü körüne bağlı olmayı da reddeder. Oysa Kur'an merkezli bir yaşamın esas alınması Akif'e göre kurtuluşun tek çaresidir. ➡ Bidatlara, hurafelere boğulmuş toplumsal din anlayışının karşısında olan Akif, bu sebeple İslam'ı asrın idrakine söyletmek istiyordu. Akif'in bu düşüncesi çoğunlukla çağdaşları tarafından yanlış anlaşılmış hatta dinde reform yapmak istiyor gerekçesiyle bazı kesimler tarafından söz gelimi 'zındık' ilan edilmişti. En çok sevilen 10 Mehmet Akif Ersoy şiiri 📌İslam'ı asrın idrakine söyletmek düşüncesi, bahsi geçen kesimler tarafından dini özünden uzaklaştırarak yalnızca çağa uydurmak şeklinde yansıtılıyordu. Akif'in şiirde İslami modernizmin kurucularından biri olan Cemaleddin Afgani'den etkilenmesi, ünlü şairin birtakım zümreler tarafından 'modern İslamcı' olarak yaftalanmasına sebebiyet vermişti. Kitabında bu meseleye değinen Özçelik, 'Acaba bu durum gerçekten böyle miydi? diyerek okuyucuyu önemli sorunun muhatabı yapıyor. 📌Bu fikri kesinlikle reddeden Özçelik, 'Elbette değildi. Zira Akif, İslam konusundaki fikirleriyle yeni bir şey söylemiyordu. Bütün mesele ortaya yanlış bir İslam anlayışının çıkması ve aydınların dinden kopmalarıydı. Akif, işte tam bu noktada İslam'ı asli şekliyle yeniden gündeme getirmeye çalışıyordu.' cümleleriyle konuyu aydınlığa kavuşturuyor. ➡ Nitekim Akif'i reformist olarak tanımlayanlar, milli şairimizin; 'Son zamanlarda Müslümanlığı ya büsbütün ortadan kaldırmak yahut ötesini beri addederek şeraitte (dinde) bir teceddüd (yenilik) husule getirmek isteyenler türedi. Her iki grup da dinden gafildir. Şeriatın hüviyet-i hakikisine dair azıcık malumat edinmiş olsalardı dine dine yenilik sokmak şöyle dursun, onun en eski sahih şekline rücu etmek gerektiğini anlarlardı.' cümlelerinden de habersiz olsa gerekler.. 📌Akif'in Batı medeniyetine bakışı da oldukça önemlidir. Şairin eserlerindeki konuların temel alt yapısında Batı'ya karşı görüşleri yer alır. Akif'e göre Batı'nın birbirinden çok farklı iki yüzü vardır. Biri bilim ve teknoloji anlamında ilerlememiş medeni yüzü; diğeri ise emperyalist, ahlaksız ve erdemden yoksun yüzü... Akif Batı ile ilgili düşüncelerini bu iki açıdan inceler. 📌Özçelik kitabında, Akif'in Batı medeniyetine karşı düşüncelerini Avrupa seyahatleri üzerinden anlatıyor. Akif'in Batı'nın bilim ve tekniğini ve gelişim düzeyini 'kalkınmak açısından örnek almakta' bir sıkıntı görmediğini ifade ediyor. ➡Fakat Batı'nın vahşi yüzünün de farkında olan Akif, İstiklal Marşı'nda da ifade ettiği gibi bu yönünü; 'Tek dişi kalmış canavar...' olarak tanımlar. Bu sebeple Batı'yı hiçbir şekilde 'medeni' olarak vasıflandırmaz. Özçelik'in de ifade ettiği gibi savaşılması gereken işte Batı'nın bu vahşi yüzüdür. Akif, Safahat'ta; Batı'nın bu tavrı karşısında nasıl konumlanmamız gerektiğine yer vermiştir. Mehmet Akif Ersoy'un Safahat'ında yer alan halk diline özgü kelimeler 📌Özçelik, kitabında Akif'in Safahat'ına da ana hatlarıyla değindikten sonra Mısır'daki edebi faaliyetlerinden bahsetmiş ve son olarak vefatına yer vermiştir. Kitabın belki de en çarpıcı bölümlerinden biri Akif'in gençler tarafından yaptırılan kabrinin anlatıldığı kısımdır. 📌27 Aralık 1936'da vefat eden Akif'in cenaze namazı Beyazıt Camii'de kılınır; ardından Edirnekapı'ya kadar yüzlerce gencin omzunda taşınır. Defnedilmesinden bir yıl geçmesine rağmen Akif'in hala kabri yapılmamıştır. Özçelik'in kitabında yer verdiğine göre Akif'in kabrini yaptırmak isteyen öğrencilerin paraya ihtiyacı olduğu için on sayfalık bir broşür yayınlamışlar ve bunun gelirleriyle de Akif'e mütevazı bir kabir yaptırmaya karar vermişlerdir. Özçelik broşürde yer alan ifadeleri ise şu şekilde aktarır: ➡'Bu broşürün içinde okuyacağınız yazıların yegane ve bir ağızdan ifadesi sadece, 'Mehmet Akif, taşsız bir toprak altında yatıyor. Ona vaadimiz olan mermer taşı dikelim'dir. İş başına arkadaşlar! Damla damla göl olur. Mermer makberin önünde toplanacağımız ve bir minnet ve şükran başaracağımız güne hazırlanalım.' 📌İstiklal şairimizin mezarı uzun uğraşlar sonucu mezarı başında söz veren gençler tarafından yaptırılır. Akif'in kabri başına gelenleri anlatan Özçelik, uzun yıllar Akif'i görmezden gelen sistemlerin yaptıklarını şu şekilde anlatarak bölümünü sonlandırır: ➡ 'Akif'in kabriyle ilgili 1986'da bir gelişme daha yaşanır. Bu yıl, Akif'in 50. yılıdır. Elli yıldır ona mesafeli duran devlet, bu yıl içinde Kültür Bakanlığı marifetiyle kabrini yeniden yaptırır ve o kabir bugünkü halini alır. Devlet olarak uzunca bir süre Mehmet Akif'e ilgisiz kalmanın utancını bir nebzede olsa üzerimizden atmış oluruz.' 📌Sonuç olarak, Mustafa Özçelik, okuyucuya bütün yönleriyle ele alınan bir Akif portresi çiziyor. Akıcı dili ve üslubuyla bir solukta okuyup bitireceğiniz kitapta Akif'in hayatı ve şahsiyeti; okuyucuyu kimi zaman gurura kimi coşkuya kimi zamansa hüzne sürüklüyor. Kitap, milli şairimizi etraflıca tanımımıza ve anlamamıza olanak tanıyor. Ve en nihayetinde kitabı bitirdikten sonra kalbimizden; 'Bu dünyadan bir Akif geçti!' cümleleri dökülüyor.

Çok yönlü bir şair portresi: Mehmet Akif Ersoy

MİLLİ ŞAİRİMİZİ NE KADAR İYİ TANIYORUZ VE ANLIYORUZ?