Bir oruç hediyesi: Tuhfetü's- Sa'imin

ORUÇ (SIYÂM) KASİDESİ ◾ Sultan Veled'in Oruç (Sıyâm) Kasidesi, Ahmed Remzi Dede'nin şerh ve tercüme ettiği bir eserdir. Bu müstakil manzum eser, 30 beyitten oluşmaktadır. ◾ Akıcı bir dile sahip olan bu eserin başındaki yazı, Kayseri İdadisi Müdürü Mehmed Memduh tarafından yazılmış ve takriz olunmuştur. ◾ Oruç (Sıyâm) Kasidesi, küçük boy matbu bir kitap olup 66 sayfadır. İçerikte sırasıyla; beyitler sonrasında ma'na-yı beyt kısmı ve en sonunda da açıklamalara yer verilmiştir. *Takriz olunmak Beğenilmek, alkışlanmak manasına gelir. Mî-be-sâzed cân u dil-râ bes 'acâyib dân sıyâm Ger tû hâhî tâ 'aceb kerdî 'acâyib dân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Sultan Veled'in Oruç Kasidesi'nin mesajı bu beyitte gizlidir. Oruç gizli sırlar ile çevrelenmiştir, yalnızca bu ibadeti layıkı ile eda edenler söz konusu sırra nail olurlar. ◾ Beyitte 'acayib' kelimesi tekrar edilerek tekrir sanatı uygulanır. Oruç, ruhu arındırır, şifa verir. Türlü türlü sırlar ile donatılmış orucun sırrına erişmek ise yalnızca bu ibadeti en güzel şekilde ifa etmek ile olur. Divan şairlerinden en güzel beyitler Ger to-râ sevdâ-yı mi'râcest ber-çerh-i hayât Dân ki esb-i tâzî-i tû hest der-meydân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Menzil-i maksuda yani ruhun ebediliğe erişmesi oruç ile olur. Bu kutlu yolun en mühim durağı, orucun ta kendisidir. Bu beyitte orucun fazileti, telmih ve teşbih sanatları uygulanarak anlatılmıştır. ◾ Örneğin oruç, Burak bineğine benzetilmiştir. Nasıl ki Hz. Peygamber (SAV), Burak ile arş-ı âlâya yükseldiyse oruç ibadeti de insanı varmak istediği yere en güvenli şekilde ulaştırır. Hîşten-râ ber-zemîn zen küh-i gavgâ-yı nefs Dest ü pâ mî-zen ki ne frûşem çünîn erzân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Şüphesiz oruç, kolay bir ibadet değildir, nefis ile çetin bir savaş gerektirir. Nefis o kadar saldırgandır ki onu çabasız yenmek asla mümkün değildir. Bu yüzden oruç, insanı kendisinden ve dışardan gelecek her türlü beladan musibetten korur, güçlendirir. Az bilinen divan şairlerinden beyitler Gerçi îmân hest mebnî ber-binâ-yı penc rükn Lîk vallah hest ez-ânhâ a'zamul'l-erkân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte oruç, İslam'ın 5 şartına benzetilmiştir. Nasıl ki dünya hava, su, toprak ve ateşten oluşuyorsa İslam'ın temelinde oruç bulunur. ◾ İslam'ın kökü, bir oruç ağacı gibidir. Ağacın kökü oruç, dalları ise diğer rükünlerdir. Böylelikle bu beyitte teşbih sanatının uygulandığını da görmekteyiz. Şîr çün bâşî ki to ez rûbehî lerzân şevî Hîre gerdâned to-râ ber-bîşe- i şîrân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Beyit, oruç tutan kimsenin nasıl parmak ile gösterildiğini anlatır. Önceden bir tilkiden bile korkan kişinin, bu ibadet sayesinde karşısına çıkabilecek her şeye galip geleceği yer almaktadır. Kısacası orucun kişiyi cesaretlendireceğini anlatmaktadır. Divan edebiyatından beyitler ve anlamları Çün hayât-ı 'âşıkân ez-matbah-ı cân tîre bûd Pes müheyyâ kerd behr-i matbahî îşân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Oruç karşısında çekilen meşakkatin insanı cennete götüreceği anlatılır. Bu zahmetin kişiyi özgürleştirdiği ve ruhuna eşsiz bir rahatlama hissi kattığı söylenir. Bu ibadet sonsuz manevi nimetler ile insanı donatır. Der-sıyâm er pâ nihî şâdî künân nih pâk şâd Çün harâmest ü ne-şâyed pîş-i gamnâkân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Orucunu içten ve sevinç duyarak tutan kimseler için sırlarla dolu kapılar açılır. Bu ibadeti içten gelmeyerek eda eden kimseler sadece aç kalmış olur. (Vücuduna işkence etmiş olur). Oruca sevinç ve zevk ile tutanlar yalnızca bu ibadetin şevkine ermiş insanlardır. Sultan Veled kimdir? Ber- ser-i hânhâ-yı ruhânî ki pâkân şiste-end Mer to-râ hem- kâse gerdâned bedân pâkân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Oruç kişiyi, seçkinler zümresine sofrasına oturtup onlar ile arkadaş eder. Saygın, seçkin ve parmak ile gösterine bir kul olmanın yolu oruçtan geçmektedir. Hîç hayvânî to dîdî rûşen u pür nûr' îlm Ten çü hayvânest me-güzâr ez-pey-i hayvân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyit bizlere, orucun aç kalmaktan ibaret bir ibadet olmadığını anlatır. ◾ Aç kalmak yiyecek ve içecek bir şeyin ağıza sürülmemesi anlamına gelirken, oruç tutmak bedenimizin her zerresi ile bunun bir ibadet olduğunun farkında olmak, elimizden geldiğince her manada günahtan korunmaktadır. Mevlana Celaleddin-i Rumi'den hikmetli öğütler Hâtem-i mülk-i Süleymânest tâc-ı baht-râ Mî-nihend ber-târîk-i serhâ-yı muhtârân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Oruç, Hz. Süleyman'ın (AS) mülk ve saltanat yüzüğüne benzetilmiş yani teşbih sanatı uygulanmıştır. Orucu layıkıyla eda eden kimseler, izzetli bir padişah olmuş demektir. Sırlar ile dolu bu ibadet insanı; hür bir kişi haline getirmektedir. Seng-i bî-kıymet ki sad harvâr ez-kes nengered La'l gerdâned çü hûrşîdeş derûn-ı kân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte orucun fazileti üzerine durulmuştur. Lal taşı ile oruç arasında ilişki kurularak lal taşının, tıpkı oruçlu kimse gibi sabır göstermesi halinde güneş benzer parlaklık kazanır. Beyitte teşbih yani benzetme sanatının yapıldığı görülmektedir. Mevlana'nın Mesnevi'sinden öğütler ve özlü sözler Der-ten-i merd-i mücâhid der-reh-i maksûd-ı dil Hest bihter ez-hayât-ı sad- hezârân cân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Oruç sadece aç kalmak değildir, insanı ruhen ve bedenen olgunlaşmaya götüren bir ibadettir. Eğer kişi kötü alışkanlıklarına devam ediyor ve istenen davranışlar gözlemlenmiyorsa boşuna aç kalmıştır. Mâhî-i bîçâre-râ âb ân-çünân tâze ne-kerd K'ançi kerd ender dil ü cânhâ-yı müştâkân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte su ve balıktan yola çıkılarak orucun fazileti anlatılır. Su, balık için her şeydir. Nitekim su olmazsa balık yaşama tutunamaz. Fakat oruç müminlere öyle bir lezzet verir ki suyun balığa verdiği lezzet, orucun yanında bir hiç hükmendedir. Türk lehçelerinde 'oruç' Çünki hest în savm noksân-ı hayât-ı her sütûr Hâs şüd behr-i kemâl ma'nî-i insân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Tüm zorluklara karşın çekilen zahmet, rahmete sebep olacaktır. İnsanın kendisini tanımasını sağlayan mana tarafıyla alıştıran oruç ibadetidir. Oruç yalnız aç kalmak değil aksine kişinin kendisini tanıması için sunulan bir fırsattır. Gerçi nefset Rüstemî bâşed musallat ber-dilet Lerze ber-vey efkend çün berg-i gül lerzân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyit bizlere, nefis Rüstemi'ni yenmenin yolunun oruç olduğu beyan eder. Oruç en güçlü düşmanı bile dize getirir, nefsi ürkütüp kaçırır. ◾ Oruç, müminin cesaretli ve heybetli olmasına vesiledir. *Rüstem, İranlı bir savaş kahramanıdır. Ramazan'da göğü süsleyen sanat: Mahya Şehvet-i ten-râ to hem-çü ney-şeker derhem-şiken Tâ derûn-ı cân bi-bîni şekker-i erzân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte şeker kamışından hareket ile orucun sırları anlatılmıştır. Halis şeker, şeker kamışının özünü oluşturur. Oruç da onu layıkıyla eda edeni kendi özüyle tanıştırır. ◾ İnsanın dünya telaşına takıldığı ve bu doğrultuda duyduğu istekler, oruç ibadeti ile pişirilip yok edilir böylelikle aslolan öz ile tanışılır. Şehvet-i hûrden sitâre nahs dân târik-i dil Nûr gerdâned çü mâhet der-heme keyvân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte oruç ile ulaşılan mertebenin yükseklik ve seçkinliği anlatılmıştır. Geceleyin ay, ak ve parlak olduğunda herkes onu parmakla gösterir. ◾ Layıkıyla oruç tutan kimse de bu ay gibi seçkin olur ve parmak ile gösterilir. Böylece beyitte yine teşbih sanatının yapıldığı görülmektedir. Türk lehçelerinde 'iftar' Hande-i sâ'im be-ez ahvâl-i muftır der-sücûd Zân ki mî-binşânedet ber-hân-ı er-Rahmân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bu beyitte oruç sayesinde nasıl yüksek bir mertebeye ulaşılacağı anlatılmıştır. Çünkü oruç, yalnız Allah (CC) için tutulur ve ecrini sadece O verir. Cenab-ı Hakk'ın sofrasına, salih bir şekilde orucunu eda edenler oturacaktır. Rûze- çün rûzet koned rûşen-i dil ü sâfî-revân Rûz-ı 'îd-i vasl-ı şeh-râ sâhte kurbân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Bir kulun en özel bayramı, Yüce Allah'a (CC) kavuşacağı gündür, o vakit sunulacak en değerli armağan ise oruçtur. Yani oruç, Cenab-ı Hakk'a kavuşamaya bir sebeptir. Türk lehçelerinde 'Ramazan' Zûd bâşed kez girîbân-ı bekâ ser ber-zened Her ki der-ser efkend mânende-i dâmân sıyâm ◼ ◼ ◼ Beytin manası: ◾ Sultan Veled kasidesinin son bölümünde orucun kişiyi bekabillaha ulaştıracağını söyler. Bekabillah, en yüksek makam manasına gelir. ◾ Bu makama ermenin yolu oruçtur, o zaman insanoğlu bu ibadeti baş tacı etmeli ve onu severek, isteyerek tutmalıdır. Ancak böyle istediği en yüksek makama erişir.