Hiciv ustası bir şair: Bağdatlı Rûhi

🔸 16. yy Türk edebiyatında diğer yüzyıllara nazaran en çok sayıda şair yetişen dönemdir. Bu şairlerden biri de Bağdatlı Rûhi'dir. Bağdatlı Rûhi, özellikle şaheser niteliğindeki Terkib-i Bend'i ile ünlenmiş önemli şairlerimizden biridir. 🔸 Bağdatlı Ruhi 1535'te dünyaya gelmiştir. Eğitimiyle ilgili detaylı bilgi yoktur. İlk eğitimini Bağdat ve civarında almıştır. Rûhi'nin adı Osman, mahlası Rûhi, lakabı ise Bağdat'ta yetişmesinden dolayı Rûhi-i Bağdadi'dir. (X) Divan edebiyatında harflerle kurulan kelime oyunları 🔸 Rûhi'nin mesleği babası gibi sipahiliktir. Askeriyede kalmış, işi gereği farklı paşaların mahiyetinde çeşitli şehirleri dolaşmıştır. Bu durumu yegane eseri olan divanındaki şiirlerinin mısra aralarından anlayabiliyoruz. 🔸 Eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla Bağdat, Şam, Hicaz, Erzurum, Erzincan, İstanbul ve Konya'da bulunduğu bilinir. 🔸 Mesleği olan sipahilikle ilgili düşüncelerini beyitlerine şu şekilde yansıtır: 'Olmazuz ceng itmeden hâli sipâhi kısmıyuz Yogrılupdur kan ile rûz-ı ezelden nânımuz' Günümüz Türkçesiyle Biz sipahi kısmıyız, cenk etmeden duramayız Ezelden beri kan ile yoğrulur, ünümüz. (X) Aruzun müziğini işiten 'İstanbul şairi' 🔸 Esrar Dede Tezkiresi'nde, Rûhi hakkında geniş bilgilere yer verir. Rûhi'nin Mevlevi olduğundan, seyahate düşkün olup farklı yerleri gezmeyi sevdiğinden bahseder. 🔸 Bu doğrultuda İstanbul'a gelip Galata Mevlevihanesi'nde kaldığını, daha sonra Konya'ya gittiğini, Hicaz ve Şam'da bulunduğunu ifade eder. 🔸 Rûhi seyahate olan düşkünlüğünü bir beytinde şu şekilde ifade eder: 'Devreylemedik yer komadık bir nice yıldır Uyduk dil-i divâneye dil uydu hevâya' Günümüz Türkçesiyle Nice yıllar dolaşmadık yer bırakmadık Biz divane gönle uyduk, divane gönül de hevesine uydu ve dolaştık durduk. (X) Eski şiirin zirvesi: Fuzuli 🔸 Askerlikten emekli olduktan sonra ölümüne kadar Şam'da hayatını sürdürür. Burada 1602 ve 1604 yıllarında Şam kadısı olan Azmizade Hâleti'nin yanında kalır. Hatta onun adaletli, faziletli ve söz ustası bir şahsiyet olduğundan bahsettiği bir kıt'a yazar. 🔸 Rûhi, yaşamı boyunca sırayla Kanuni, II. Selim, III. Murat daha sonra da III. Mehmet'in dönemlerine şahit olarak birçok hükümdarlık görmüş bir şairdir. (X) Azmizade Hâleti kimdir? Devlet adamlığının yanında rubaileriyle ünlenen bir şairimizdir. RÛHİ'NİN DİVANI 🔸 Onu önemli kılan eseri divanı 'Külliyyât-ı Eş'âr-ı Rûhî-i Bağdâdi' dir. Eser, 1870 yılında İstanbul'da basılmıştır. Divanında 40 kaside, 94 tane tarih, 28 rubai, 26 kıt'a, terkib-i bent ve terci-i bent gibi farklı nazım biçimleri vardır. 🔸 Divanında dikkat çeken nokta 1115 gazel içermesidir. Rûhi tam bir gazel şairidir. Gazellerinde insana dair olumlu ve olumsuz yönler, gelenek, inanç, kültür gibi sosyal hayatın yansıyışları görülür. Gazellerinde lirik bir anlatım olan şair gazelleriyle şu sözlerle övünür. 'Gam yimem kadh-i adûdan ki benem ey Rûhî Bildürür rütbemi erbâb-ı kemâle gazelüm' (X) Şiirimizin özgün sesi Nef'i Divanı Rûhi'nin Terkib-i Bent'i 🔸 Her benti 8 beyitten meydana gelen, toplam 17 bentlik bu şiir, Türk edebiyatında hiciv türünde bir şaheserdir. 🔸 16. yüzyıl Osmanlısındaki toplumdaki aksaklıkları göstermesi bakımından da bir belge niteliği taşır. Birçok şair Rûhi'nin Terkib-i bent'i kadar güzel bir ortaya koymaya çalışarak ona nazireler yazmışlardır. Namık Kemal, 'Terkib ile şiiri ettin, inşa.' sözleriyle Rûhi'nin Terkib-i bent'ine övgüsünü dile getirmiştir. 🔸 Rûhî, vahdet-i vücûd anlayışını benimseyerek hayatında 'rengin eda' sahibi olmayı amaçlamıştır. Şiirlerinde sözün gücünü ön planda tutmayı hedefleyen şair samimi ve lirik şiirler yazmıştır. 🔸 Arap ve Fars dilinde yetkin olmasına rağmen süslü sözlerden kaçınarak sade ve anlaşır bir dil benimsemiştir. Çoğunlukla aruz vezninin düz kalıplarını kullanır. Şiirlerinde Nesimî ve Fuzulî etkileri görülür. (X) Rengin eda ne demektir? Hoş eda, hoş davranış olarak tanımlanır. (X) 16. yüzyılın Mevlevi Şairi: Divane Mehmed Çelebi 🔸 Bağdatlı Rûhi, çok seyahat etmesinin avantajlarıyla toplumun aksayan yönlerini iyi gözlemleyerek doğru şekilde tespit etmiş, insanî hırsları alaycı bir üslupla anlatmıştır. 🔸 Büyük hiciv ustası Rûhi, 1606 yılında Şam'da bulunduğu sırada vefat eder. Vefatı üzerine Buhûrîzâde Mustafa Itrî'nin, 'Gitti Rûhî adem iklîmine âh' mısrasını tarih düşürdüğü bilinir. (X) Buhûrîzâde Mustafa Itrî kimdir? Türk mûsikisi bestekârıdır.